Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Скасаваньне праўкі 1874155 удзельніка 124.239.251.50 (гутаркі) Вандалізм
д афармленьне
Радок 3:
|НазваЎРоднымСклоне = СССР
|НазваНаДзяржаўнайМове = Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік
|Сьцяг = Flag of the Soviet Union.svg
|Герб = Coat of arms of the Soviet Union.svg
|НацыянальныДэвіз =
|Месцазнаходжаньне = Union of Soviet Socialist Republics (orthographic projection).svg
|АфіцыйнаяМова = ''de-jure'' — не было,<br />''de-facto'' — [[расейская мова|расейская]]
Радок 39:
}}
[[Файл:USSR Republics Numbered Alphabetically.png|значак|300пкс|Склад СССР]]
'''Саю́з Саве́цкіх Сацыялісты́чных Рэспу́блік'''<ref>[[Прыметнік]] ''«савецкі»'' магло пазначаць як нешта, што датычыцца да СССР, так і, у вузейшым сэнсе, што датычыцца да сыстэмы [[Рады|радаў]].</ref> ({{мова-ru|Союз Советских Социалистических Республик}}) — [[дзяржава]], якая існавала з [[1922]] па [[1991]] гады ў [[Эўропа|Эўропе]] і [[Азія|Азіі]]. СССР займаў 1/6 частку заселенае сушы і быў найбуйнейшай паводле плошчы краінаю сьвету на тэрыторыі, якую да [[1917]] году займала [[Расейская імпэрыя]] безь [[Фінляндыя|Фінляндыі]], часткі [[Царства Польскае|Польскага Царства]] і некаторых іншых тэрыторыяў ([[Карская вобласьць]], цяпер [[Турэччына]]), але з [[Галіцыя]]й, [[Закарпацьце]]м, часткаю [[Усходняя Прусія|Ўсходняе Прусіі]], [[Паўночная Букавіна|Паўночнай Букавінай]], [[Паўднёвы Сахалін|Паўднёвым Сахалінам]] і [[Курылы|Курыламі]].
 
Паводле [[Канстытуцыя СССР 1977 году|Канстытуцыі]] [[1977]] году, СССР абвяшчаўся адзінай [[Фэдэрацыя|саюзнаю]] шматнацыянальнай і [[Сацыялізм|сацыялістычнаю]] дзяржаваю.
 
Пасьля [[Другая сусьветная вайна|Другое сусьветнай вайны]] СССР меў сухапутныя межы з [[Аўганістан]]ам, [[Вугоршчына]]ю, [[Іран]]ам, [[Кітай|Кітаем]], [[Карэйская Народна-Дэмакратычная Рэспубліка|КНДР]] (зь 9 верасьня [[1948]] году), [[Манголія]]й, [[Нарвэгія]]й, [[Польшча]]й, [[Румынія]]й, [[Турэччына]]й, [[Фінляндыя]]й, [[Чэхаславаччына]]й і [[Тувінская Народная Рэспубліка|Тувой]] (па заканчэньні Другой сусьветнай вайны ўвайшла ў склад СССР як аўтаномная вобласьць РСФСР) і толькі марскія са [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]], [[Швэцыя]]й і [[Японія]]й.
 
СССР быў створаны [[30 сьнежня]] [[1922]] году шляхам аб’яднаньня [[Расейская Савецкая Фэдэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка|РСФСР]], [[Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Украінскае ССР]], [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускае ССР]] і [[Закаўкаская Сацыялістычная Фэдэратыўная Савецкая Рэспубліка|ЗСФСР]].
 
Складаўся з саюзных рэспублікаў (у розныя гады ад 4 да 16), паводле Канстытуцыі якія зьяўляліся [[Сувэрэнітэт|сувэрэннымі]] дзяржавамі<ref>[[wikisource:ru:Конституция СССР (1977)#Глава 9. СОЮЗНАЯ СОВЕТСКАЯ СОЦИАЛИСТИЧЕСКАЯ РЕСПУБЛИКА|Ст. 76-я Конституции СССР 1977 года]]</ref>; за кожнаю саюзнаю рэспублікаю захоўвалася права вольнага выхаду з саюзу<ref>[[wikisource:ru:Конституция СССР (1977)#Глава 8. СССР — СОЮЗНОЕ ГОСУДАРСТВО|Ст. 72-я Конституции СССР 1977 года]]</ref>. Саюзная рэспубліка мела права ўступаць у адносіны з замежнымі дзяржавамі, складаць зь імі дамовы і абменьвацца дыпляматычнымі і консульскімі прадстаўнікамі, удзельнічаць у дзейнасьці міжнародных арганізацыяў<ref>[[wikisource:ru:Конституция СССР (1977)#Глава 9. СОЮЗНАЯ СОВЕТСКАЯ СОЦИАЛИСТИЧЕСКАЯ РЕСПУБЛИКА|Ст. 80-я Конституции СССР 1977 года]]</ref>. Сярод 50 краінаў-заснавальнікаў [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|ААН]] нароўні з СССР былі і дзьве яго саюзныя рэспублікі: [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]] і [[УССР]].
Радок 118:
[[Файл:Soviet empire 1960.png|міні|зьлева|Максымальная тэрыторыя краінаў сусьветнай сацыялістычнай садружнасьці]]
[[Файл:Gagarin in Sweden.jpg|міні|270пкс|[[Юры Гагарын]] — першы чалавек, які пабыў у космасе]]
На [[XX зьезд КПСС|XX зьезьдзе КПСС]] ([[1956]]) [[Мікіта Хрушчоў]] выступіў з крытыкаю [[Культ асобы Сталіна|культу асобы]] [[Ёсіф Сталін|Ёсіфа Сталіна]]. Пачалася рэабілітацыя ахвяраў рэпрэсіяў, больш увагі стала надавацца падвышэньню ўзроўню жыцьця народу, разьвіцьцю сельскай гаспадаркі, жыльлёвага будаўніцтва, лёгкае прамысловасьці.
 
Палітычнае становішча краіны стала мякчэйшае. Шматлікія прадстаўнікі інтэлігенцыі ўспрынялі даклад Хрушчова як заклік да галоснасьці; зьявіўся [[самвыд]], якому дазвалялася толькі выкрываць «культ асобы», крытыка КПСС і існага ладу па-ранейшаму забаранялася.
 
Канцэнтрацыя навуковых і вытворчых сілаў, матэрыяльных сродкаў на асобных кірунках навукі і тэхнікі дазволіла ажыцьцявіць значныя дасягненьні: створана першая ў сьвеце [[Обнінская АЭС|атамная электрастанцыя]] ([[1954]]), запушчаны першы [[Спадарожнік-1|штучны спадарожнік Землі]] ([[1957]]), першы [[Усход-1|пілятаваны касьмічны карабель]] ззь [[Юры Гагарын|лётчыкам-касманаўтам]] ([[1961]]) і інш.
 
У вонкавай палітыцы гэтага пэрыяду СССР падтрымліваў выгодныя з пункту гледжаньня інтарэсаў краіны палітычныя рэжымы ў розных краінах. У [[1956 год]]зегодзе войска СССР удзельнічала ў прыгнечаньні [[Вугорскае паўстаньне 1956 году|паўстаньня ў Вугоршчыне]]. У [[1962]] годзе рознагалосьсі паміж СССР і [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]] ледзь не прывялі да ядзернай вайны (гл. [[Карыбскі крызыскрызіс]]). Падтрымоўвалася ўтварэньне [[КНР]], а потым і [[КНДР]].
 
У 1960 годзе пачаўся [[Савецка-кітайскі раскол|дыпляматычны канфлікт]] з [[КНР|Кітаем]], які раскалоў сусьветны камуністычны рух.
 
=== «Застой» (1964—1985) ===