Талін: розьніца паміж вэрсіямі

|Сьцяг = Flag of Tallinn.svg{{!}}border

Паселішча, якое існавала на месцы цяперашняга Таліна, упершыню згадваецца ў [[1154]] годзе, у працы арабскага географа [[Аль-Ідрысі]] як Quoluwany, які ахарактарызаваў яго як «маленькі горад, хутчэй падобны на цьвердзь», адзначыўшы пры гэтым вялікую [[гавань]]. У расейскіх летапісах крэпасьць згадваецца як Калыванаў.

У [[1219]] годзе захоплены датчанамі. «[[Кроніка Лівоніі Генрыха Латвійскага|Лівонская кроніка]]» [[Генрых Латвійскі|Генрыха Латвійскага]] абвяшчае, што летам 1219 г. вялікае войска пад камандаваньнем самога караля [[Вальдэмар ІІ|Вальдэмара II]] (''Waldemar II'') высадзіліся на бераг у зямлі Равала, і датчане «разьмясьціліся ў Лінданісе, які раней быў гарадзішчам раваласцаў, і разбурылі старыя гарадзішчы, і сталі іншае, новае будаваць».

У [[1227]] г. годзе Рэвэль быў захоплены мечаносцамі. У [[1238]]—[[1346]]1238—1346 гадох зноў належаў [[Данія|Даніі]]. У [[1346]] г. годзе [[Данія]] прадала сваю частку [[Эстляндыя|Эстляндыі]] [[Хохмайстар|вялікаму магістру]] [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэна]], які неўзабаве перадаў яе ландмайстэру Тэўтонскага ордэна ў [[Лівонія|Лівоніі]]. У [[1347]] г. годзе гораду Рэвэль былі пацьверджаны ягоныя прывілеі.

У [[1561]]—[[1710]]1561—1710 гадох Рэвэль у складзе [[Швэцыя|Швэцыі]]. У гэты пэрыяд горад перажываў новы ўздым, пашырылася дзейнасьць талінскіх рамесьнікаў, зьявіліся першыя мануфактуры. Атрымаў распаўсюд рэфармацыйны рух. Вырасла колькасьць навучальных установаў, да канца швэдзкага пэрыяду большасьць мяшчанаў валодалі граматай. Зьявіліся друкарні. У [[1637]] г. годзе была выдадзена першая кніга на [[эстонская мова|эстонскай мове]].

У [[1710]] г. годзе падчас [[Паўночная вайна|Паўночнай вайны]] горад быў заваяваны [[Расея]]й. [[18 жніўня]] [[1710]] году да гораду падступілі расейскія войскі пад кіраўніцтвам генэрала Р. Х. Боўра і захапілі горад [[30 верасьня]] [[1710]] г. Падчасгоду падчас аблогі актыўных баявых дзеяньняў не вялося. Да пачатку [[1711]] году ў горадзе памерла ад [[чума|чумы]] каля 15 тысячаў чалавек.

У [[1918]] годзе ў Рэвэлі была абвешчаная [[незалежнасьць]] [[Эстонія|Эстоніі]]. Аднак па ўмовах [[Берасьцейская мірная дамова|Берасьцейскай мірнай дамовы]] (артыкул IV) паміж [[Нямеччына]]й і [[Бальшавікі|бальшавікамі]], што прыйшлі ў [[1917]] годзе да ўлады ў [[Расея|Расеі]], краіна была акупаваная немцамі.

У [[1919]] годзе Рэвэль упершыню атрымаў сучасную эстонскую назву — Талін ({{мова-ee|Tallinn}}).

Падчас [[Вайна за незалежнасьць Эстоніі|Вызваленчай вайны 1918—1920 гадоў]] маладая Эстонская рэспубліка прыняла ўдзел у паходзе на [[Петраград]] белагвардзейскай Паўночна-Заходняй арміі — усяго 20 тысячаў штыкоў і шабляў: 17 500 расейцаў і 2,5 тысячы эстонцаў. Пасьля закулісных перамоваў з бальшавікамі з кастрычніка [[1919]] году (у разгар баёў за Петраград), паразы Паўночна-Заходняй арміі і інтэрнаваньня яе на тэрыторыі [[Эстонія|Эстоніі]], [[2 лютага]] [[1920]] году была падпісаная [[Тартуская мірная дамова (расейска-эстонская)|Тартуская мірная дамова]] паміж [[РСФСР]] і [[Эстонія]]й — Талін стаў сталіцай дзяржавы, прызнанае ў гэты момант толькі ўрадам [[Савецкая Расея|Савецкай Расеі]].

З [[1925]] году афіцыйнай назвай гораду стала форма ''Tallinna''. У [[1933]] годзе была вернутая назва ''Tallinn''.

У пэрыяд незалежнасьці Талін разьвіваўся ў цэлым даволі пасьпяхова. Былі заснаваныя Талінскі пэдагагічны і Талінскі політэхнічны інстытуты, Акадэмія мастацтваў. Буйныя прадпрыемствы эпохі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], арыентаваныя пераважна на расейскі рынак, у 1920-я гады былі альбо зачыненыя, альбо перапрафіляваныя. У пачатку 1920-х гадоў вялікае значэньне для гораду меў транзыт савецкіх грузаў, які ў [[1924]] годзе дасягнуў максымуму (346 тыс. тон), але пасьля падаўленьня паўстаньня эстонскіх камуністаў [[1 сьнежня]] [[1924]] г. году аб’ём транзытных перавозак ужо ў наступным годзе скараціўся ў 2,6 разы, а да [[1938]] г. году да 1,6 тыс. тон. Зь сярэдзіны 1930-х гадоў пасьля выхаду з найцяжэйшага эканамічнага крызысукрызісу [[1929]]—[[1933]]1929—1933 гадоў пачаўся ўздым прамысловасьці.

У выніку падпісаньня сакрэтнага дадатковага пратаколу аб разьмежаваньні сфэраў інтарэсаў да [[Пакт Молатава-Рыбэнтропа|Дамовы пра ненапад]] паміж [[Нямеччына]]й і [[СССР]] ад [[23 жніўня]] [[1939]] году ў тым ліку і [[Эстонія]] была аднесена да сфэры інтарэсаў [[СССР]]. [[6 жніўня]] [[1940]] году [[Эстонія]] была далучана да [[СССР]], і Талін стаў сталіцай [[Эстонская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Эстонскай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі (ЭССР)]].

У гады [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] горад быў моцна разбураны. Савецкія войскі абаранялі Талін 23 дні — з [[5 жніўня|5]] па [[28 жніўня]] [[1941]] году, пасьля чаго вымушаны былі яго пакінуць [[9 сакавіка|9]], і [[10 сакавіка]] [[1944]] г.году савецкая авіяцыя нанесла бомбавы ўдар па нямецкіх войсках, разьмешчаных у горадзе.

Вызвалены ад нямецкай акупацыі і акупаваны савецкімі войскамі [[22 верасьня]] [[1944]] г. году падчас [[Талінская апэрацыя|Талінскай апэрацыі]]. [[7 траўня]] [[1984]] указамгоду ўказам Прэзыдыюму [[Вярхоўны Савет СССР|Вярхоўнага Савету]] [[СССР]] «за мужнасьць і стойкасьць, праяўленыя працоўнымі гораду ў барацьбе зь нямецка-фашысцкімі захопнікамі ў гады Вялікай Айчыннай вайны, посьпехі, дасягнутыя ў гаспадарчым і культурным будаўніцтве», Талін узнагароджаны [[Ордэн Айчыннай вайны|ордэнам Айчыннай вайны I ступені]].

У [[1988]] годзе ў Таліне паўстаў першы ў [[СССР]] антыкамуністычны грамадзка-палітычны рух [[Народны фронт]].

З [[1991]] году, пасьля распаду [[СССР]] і па сапраўдны момант Талін — сталіца незалежнай дзяржавы [[Эстонія]].

У [[1997]] годзе гістарычная частка Таліна — [[Старое места (Талін)|Старое места]] — быў уключаны ў [[Сусьветная спадчына ЮНЭСКО|сьпіс Сусьветнай спадчыны]] [[ЮНЭСКО]].

Насельніцтва Таліну налічвае 440 тыс. чалавек (ацэнка на сакавік [[2016]]). Па стане на лістапад [[2006]] году ў Таліне пражывала 399 180 зарэгістраваных жыхароў, у 2012 годзе -— адпаведна 417 741 чалавек.

ПачынаючыЗ з [[2004]] году, уладальнікі эстонскай ID-карткі могуць набываць [[электронны квіток]], выкарыстоўваючы [[інтэрнэт]], [[тэлефон]], [[банкамат]]ы або за [[гатоўка|гатоўку]].

Зь першага студзеня [[2013]] году праезд у аўтобусах, тралейбусах і трамваях для зарэгістраваных жыхароў гораду — бясплатны. Жыхары ўсё роўна павінныя набываць бясплатны электронны квіток. Такі квіток існуе ці то ў выглядзе адмысловай транспартнай плястыкавай карткі, альбо можа быць прывязаны да іншае карткі, што дазваляе беcкантактную валідацыю — напрыклад, ISIC.

== Вядомыя ўраджэнцыУраджэнцы і жыхары ==