Вікіпэдыя

Жалезны крыж: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Stary Jolup (гутаркі | унёсак)
38 217 правак
Радок 15:
|Статус = не ўручаецца
|Парамэтры =
|Дата ўстановы = [[10 сакавіка]] [[1813]]
|Першае ўзнагароджаньне =
|Апошняе ўзнагароджаньне =
Радок 23:
|Адпавядае =
}}
[[ВыяваФайл:Bundeswehr Kreuz.svg|thumb|right|Стылізаваны выгляд Жалезнага крыжа]]
'''Жале́зны крыж''' ({{мова-de|Eisernes Kreuz}}) — [[Каралеўства Прусія|прускі]] і [[Нямеччына|нямецкі]] вайсковы [[ордэн]]. Заснаваны [[Фрыдрых Вільгельм III|Фрыдрыхам Вільгельмам III]] [[10 сакавіка]] [[1813]] за баявыя заслугі ў вайне за вызваленьне [[Нямеччына|Нямеччыны]] ад [[Напалеон I Банапарт|Напалеона]]. Аўтарства эскіза прыпісваюць [[Карл Фрыдрых Шынкель|Карлу Фрыдрыху Шынкелю]].
 
[[Ордэн]]ам узнагароджваліся ўсе катэгорыі вайскоўцаў незалежна ад рангу або саслоўя. Узнагароджаньне ордэнам адбывалася пасьлядоўна ад ніжэйшай ступені да вышэйшай. Ордэн аднаўляўся з кожнай новай вайной.
 
Жалезны Крыж стаў першай эўрапейскай узнагародай, якая надавалася выключна за подзьвіг -— нягледзячы на званьне, або сацыяльны статус. Ордэн карыстаўся павагай і папулярнасьцю ў народзе і арміі.
 
 
== Віды Жалезных крыжоў ==
Існавала некалькі вэрсій -— [[1813]], [[1870]], [[1913]] -— [[1914]], [[1939]] гадоў. Год пазначаўся долу крыжа.
 
Да [[1918]] году было чатыры ступені ордэну:
* Жалезны Крыж II-й клясы на чорна-белай стужцы ({{мова-de|Eisernes Kreuz 2. Klasse}});
* I-й клясы -— нагрудны ({{мова-de|Eisernes Kreuz 1. Klasse}});
* Вялікі Крыж жалезнага крыжа (для генэралітэту) ({{мова-de|Großkreuz des Eisernen Kreuzes}});
* Зорка вялікага Крыжа жалезнага крыжа ({{мова-de|Stern zum Großkreuz}}).
Радок 44 ⟶ 43:
! colspan=5 | '''Жалезны Крыж 2-й клясы'''
|-
| style="vertical-align:top; width:20%; text-align:center;"|[[ВыяваФайл:D-PRU EK 1914 2 Klasse BAR.svg|center|140px]]<small>Жалезны Крыж 2-й клясы 1813–1913</small>
| style="vertical-align:top; width:20%; text-align:center;"|[[ВыяваФайл:PRU Non-combatant ribbon.png|center|140px]]<small>Жалезны Крыж 2-й клясы для некамбатантаў 1813–1918</small>
| style="vertical-align:top; width:20%; text-align:center;"|[[ВыяваФайл:DEU EK 2Kl 1939Clasp BAR.svg|center|140px]]<small>Жалезны Крыж 2-й клясы 1914, з зашпількай 1939 году</small>
| style="vertical-align:top; width:20%; text-align:center;"|[[ВыяваФайл:Планка Железного креста 2 класс.png|center|140px]]<small>Жалезны Крыж 2-й клясы 1914–39</small>
| style="vertical-align:top; width:20%; text-align:center;"|[[ВыяваФайл:DEU EK 2 Klasse BAR.svg|center|140px]]<small>Жалезны Крыж 2-й клясы 1939–45</small>
|}
{| class="wikitable" style="margin:left; width:60%;"
Радок 54 ⟶ 53:
!colspan=4|'''Жалезны Крыж 1-й клясы'''
|-
| style="vertical-align:top; width:20%; text-align:center;"|[[ВыяваФайл:D-PRU EK 1914 1 Klasse BAR.svg|center|140px]]<small>Жалезны Крыж 1-й клясы 1813–1913</small>
| style="vertical-align:top; width:20%; text-align:center;"|[[ВыяваФайл:DEU EK 1Kl 1939Clasp BAR.svg|center|140px]]<small>Жалезны Крыж 1-й клясы 1914, з паўторам 1939</small>
| style="vertical-align:top; width:20%; text-align:center;"|[[ВыяваФайл:Планка железного креста 1 класс.png|center|140px]]<small>Жалезны Крыж 1-й клясы 1914–39</small>
| style="vertical-align:top; width:20%; text-align:center;"|[[ВыяваФайл:DEU EK 1 Klasse BAR.svg|center|140px]]<small>Жалезны Крыж 1-й клясы 1939–45</small>
|}
{| class="wikitable" style="margin:left; width:60%;"
Радок 63 ⟶ 62:
!colspan=2|'''Вялікі Крыж жалезнага крыжа'''
|-
| style="vertical-align:top; width:20%; text-align:center;"|[[ВыяваФайл:GrandIronCross.png|center|160px]]<small>Вялікі Крыж жалезнага крыжа</small>
| style="vertical-align:top; width:20%; text-align:center;"|[[ВыяваФайл:D-PRU EK Star of the Grand Cross BAR.png|center|160px]]<small>Зорка вялікага Крыжа жалезнага крыжа</small>
|}
{| class="wikitable" style="margin:left; width:60%;"
Радок 70 ⟶ 69:
!colspan=5|'''Рыцарскі Крыж жалезнага крыжа'''
|-
| style="vertical-align:top; width:20%; text-align:center;"|[[ВыяваФайл:Ribbon of Knight's Cross of the Iron Cross.png|center|140px]]<small>Рыцарскі Крыж<br/>[[FileФайл:DEU EK Ritter BAR.svg|center|140px]]Alternate version</small>
| style="vertical-align:top; width:20%; text-align:center;"|[[ВыяваФайл:Ribbon of Knight's Cross of the Iron Cross With Oak Leaves.svg|center|140px]]<small>... з дубовымі лістамі<br />[[FileФайл:DEU EK Ritter oak BAR.svg|center|140px]]Alternate version</small>
| style="vertical-align:top; width:20%; text-align:center;"|[[ВыяваФайл:Ribbon of Knight's Cross of the Iron Cross With Oak Leaves and Swords.svg|center|140px]]<small>... і мячамі<br />[[FileФайл:DEU EK Ritter oak-sword BAR.svg|center|140px]]Alternate version</small>
| style="vertical-align:top; width:20%; text-align:center;"|[[ВыяваФайл:Ribbon of Knight's Cross of the Iron Cross in Gold With Oak Leaves,Swords and Diamonds.png|center|140px]]<small>... і дыямэнтамі<br />[[FileФайл:DEU EK Ritter oak-sword-diam BAR.svg|center|140px]]Alternate version</small>
| style="vertical-align:top; width:20%; text-align:center;"|[[ВыяваФайл:Ribbon of Knight's Cross of the Iron Cross in Gold With Oak Leaves,Swords and Diamonds.png|center|140px]]<small>...у золаце ...<br />[[FileФайл:DEU EK Ritter oak-sword-diam gold BAR.svg|center|140px]]Alternate version</small>
|}
 
Радок 88 ⟶ 87:
</gallery>
 
Падчас [[Франка-пруская вайна|Франка-прускай вайны]] ордэн быў адноўлены [[19 ліпеня]] [[1870]] году прускім каралём [[Вільгельм I|Вільгельмам I]].
 
=== Выпуск 1914-1918 ===
Радок 98 ⟶ 97:
</gallery>
 
Напачатку [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] нямецкі імпэратар [[Вільгельм II]] ізноў аднавіў [[5 жніўня]] [[1914]] году ордэн. Падчас вайны ўзнагароду надавалі масава, што некалькі зьнізіла яго прэстыж. Усяго за вайну было нададзена каля 5 млн Жалезных крыжоў 2-й клясы і 218 тыс. — 1-я клясы.
 
=== Выпуск 1939-1945 ===
[[ВыяваФайл:Bundesarchiv Bild 183-B02092, Hanna Reitsch.jpg|thumb| left|150 px|[[Хана Райч]]. Красавік 1941 году]]
 
Напачатку [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] [[Адольф Гітлер]] у апошні раз аднавіў ордэн. Жалезны крыж стаў таўсьцейшым, атрымаў надпіс «1939» на дольным прамяні франтальнага боку (на адваротным баку застаўся надпіс «1813») і [[свастыка|свастыку]] па цэнтру. Быў ўведзены [[Рыцарскі Крыж жалезнага крыжа|рыцарская ступень жалезнага крыжа]]. Ён насіўся не на традыцыйнай чорна-белай, а на чорна-бела-чырвонай ордэнскай стужцы.
 
Загадам за № 102 ч.849 ад 10 чэрвеня [[1940]] году уводзілісяўводзіліся 5 клясаў ордену:
* '''Жалезны крыж 2-й клясы''' ({{мова-de|Eisernes Kreuz 2. Klasse}})
* '''Жалезны крыж 1-й клясы''' ({{мова-de|Eisernes Kreuz 1. Klasse}})
Радок 113 ⟶ 112:
* '''Зорка Вялікага крыжа жалезнага крыжа''' ці '''Жалезны крыж з залатымі промнямі''' ({{мова-de|Stern zum Großkreuz}})
 
[[ВыяваФайл:Рыцарские Железные Кресты Третьего Райха.jpg|thumbміні|333 px|Рыцарскія жалезныя крыжы ТрэццягаТрэцяга райху [[1939]]:<br>
18. з дубовымі лістамі, мячамі і дыямэнтамі<br>
19. з дубовымі лістамі і мячамі<br>
Радок 127 ⟶ 126:
Спачатку плянавалася, што будзе ўзнагароджана толькі 12 самых найлепшых вайскоўцамі гэтымі ардэнамі і за рыцарскім сталом будуць сядзець 12 самых найлепшых воінаў. Але ў выніку адзіным ўзнагароджаным такім ордэнам стаў пілёт Люфтвафэ [[Ганс Ульрых Рудэль]].
 
Для асобаў, якія былі узнагароджаныяўзнагароджаныя Жалезным крыжом падчас Першай сусьветнай вайны і ізноў заслужылі такі ордэн была ўведзена [[Спражка да жалезнага крыжа|спражка паўторнага ўзнагароджаньня]] ({{мова-de|"Wiederholungsspange"}} ці {{мова-de|"Spange „1939“"}}). Спражка з выяваю арла, што сядзеў на свастыцы, аточаная вянком з дубовых лістоў, ніжэй дата -— "1939". Спражка для ордэну 2-й клясы мацавалася на стужцы ордэну, прасунутай ўу другі зьверху прарэз для гузіка, для ордэну 1-й клясы -— на левай нагруднай кішэні, непасрэдна над знакам ордэну 1-й клясы. Адрозьніваліся памерамі.
 
==== Рыцарскія жалезныя крыжы ====
Радок 135 ⟶ 134:
 
== Жалезны крыж у Люфтвафэ ==
Для [[Люфтвафэ]] існавала спэцыяльная сыстэма балаў або «пунктаў». Напрыклад, 0,5 пункта давалі за зьнішчэньне аднаматорнага [[самалёт]]у, 1 пункт -— за 1 [[самалёт-зьнішчальнік]], 3 пункты -— за чатырохматорны [[бамбардзіроўшчык]] і т. д. Начныя перамогі ацэньваліся ўдвая вышэй. Для ўзнагароджаньня Жалезным крыжам 1-й клясы дастаткова было набраць 5 пунктаў<ref>
{{кніга |аўтар = Курылев О. П.
|частка =
Радок 153 ⟶ 152:
[[Файл:1957ek1.JPG|міні|праваруч|150пкс|Дэнацыфікаваны Жалезны крыж]]
 
Пасьля вайны ў сувязі з [[Дэнацыфікацыя|дэнацыфікацыяйдэнацыфікацыя]]й выявы [[Свастыка|свастыкі]], яе публічны паказ стаў супрацьзаконнымі. Гэта тычылася і ўзнагарод з выявай свастыкі. У [[1957]] нямецкае заканадаўства дазволіла зноў насіць перапрацаваныя ўзнагароды, атрыманыя падчас [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], але ўсе нацысцкія сымбалі з узнагарод мусілі быць прыбраны. Жалезны Крыж па вэрсіі 1957 году страціў свастыку ў цэнтры [[авэрс]]у, а замест яе там зьявіліся тры дубовых лісты з парай жалудоў.
 
== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}{{зноскі}}
 
== Літаратура ==
Радок 163 ⟶ 162:
* Gordon Williamson, ''The Iron Cross of 1939'', 1997, ISBN 0-912138-86-6
 
== Вонкавыя спасылкі ==
== Спасылкі ==
{{commons|Iron Cross}}
* [http://www.worldwar2aces.com/iron-cross.htm History and meaning of the German Iron Cross]
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Жалезны_крыж»