Ян Давід Голянд: розьніца паміж вэрсіямі

|Дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|17|3|1746|0|1}}

'''Ян (Ёган) Давід Голанд''' ({{мова-de|Johann David Holland}}; [[17 сакавіка]] [[1746]] — [[26 сьнежня]] [[1827]]) — нямецкі кампазытар і дырыгент, прыдворны капэльмайстар [[Караль Станіслаў Радзівіл «Пане Каханку»|Караля Станіслава Радзівіла]], выкладнік музыкі ў [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]].

Нарадзіўся Я. Голанд у [[Нямеччына|Нямеччыне]], у [[Санкт-Андрэасбэрг]]у (паводле іншых зьвестак, у [[Гановэр]]ы<ref name=ehb>Голанд Ян Давід // {{Літаратура/ЭГБ|3к}} С. 55</ref>). Найбольш раньнія зьвесткі пра яго адносяцца да 1760-х, калі Я. Голанд лічыўся ўжо дастаткова аўтарытэтным кампазытарам. У [[1771]] уладкаваўся ў [[Гамбург]]у, які ў той час быў адным з найбуйнейшых эўрапейскіх цэнтраў канцэртна-тэатральнага жыцьця. Голанд займаў пасаду дырэктара музыкі ў [[Царква сьвятой Кацярыны (Гамбург)|царкве сьвятой Кацярыны]]. Творы Я. Голанда — сымфоніі, кантаты й араторыі, вакальныя й інструмэнтальныя п’есы — пастаянна выконваліся ў канцэртах, друкаваліся ў розных зборніках. Невядомыя акалічнасьці (паводле некаторых зьвестак, сьмерць жонкі) прымусілі яго «зьняцца зь месца». З другой жонкай, сьпявачкай Разінай, ён апынаецца ў Варшаве, дзе яго й напаткала запрашэньне Караля Радзівіла. Вядома, што знаёмыя Голанда (у прыватнасьці, [[Ян Дусік]]) былі вельмі задаволеныя сваёй працай у князёў Рэчы Паспалітай і, магчыма, раілі Голанду ня надта сумаваць па радзіме.

На пачатку 1780-х, у той час, як гаспадар [[Нясьвіж]]а [[Караль_Станіслаў_Радзівіл_Караль Станіслаў Радзівіл «Пане_КаханкуПане Каханку»|Караль Станіслаў Радзівіл]] запрашае Я. Голанда на пасаду дырыгента нясьвіскай капэлы, у опэрна-балетным тэатры Нясьвіжа ставяцца шматлікія клясычныя творы замежных і мясцовых аўтараў. Менавіта тут Я. Голанд упершыню зьвярнуўся да опэрна-балетных жанраў. [[17 верасьня]] [[1784]] у Нясьвіжы адбылася прэм’ера опэры Я. Голанда «''Агатка, або Прыезд пана''» і была прымеркаваная да візыту караля [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі|Станіслава Аўгуста Панятоўскага]]. Кароль з задавальненьнем праглядзеў спэктакль, пазнаў сябе ў вобразе «добрага пана», які прыязджае й вырашае ўсе інтрыгі на карысьць закаханых. ПасляПасьля прэм’еры Панятоўскі меў ласку прачытаць прысутным беларускамоўны верш уласнага сачыненьня. Гэта была адна зь першых опэр, створаных і пастаўленых на Беларусі ў XVIII ст, якая набыла асаблівую вядомасьць і больш за сорак год ішла на сцэнах тэатраў Рэчы Паспалітай. Лібрэта да опэры «Агатка» стварыў князь [[Мацей Радзівіл]], які сам быў музыкантам-аматарам. Опэра адрозьніваецца кампазыцыйна-драматургічнай дасканаласьцю, найбольшую эмацыянальную нагрузку ў ёй нясе музыка. Арыентаваная на клясычны стыль, яна разам з тым насычаная мясцовым нясьвіскім фальклёрам.

Амаль дваццаць год працаваў Я. Голанд у Нясьвіжы. Пасьля [[Падзелы_Рэчы_ПаспалітайПадзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] і заняпаду магнацкіх дынастыяў Голанд страціў заробак, але не пакінуў краіну. Ён пераехаў у [[Вільня|Вільню]], дзе на працягу 23 гадоў выкладаў у [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]] фартэпіяна й тэорыю музыкі, кіраваў унівэрсытэцкім хорам і аркестрам, працягваў пісаць музыку. Тут ён напісаў і сваё самае значнае тэарэтычнае дасьледаваньне — падручнік «''Акадэмічны трактат пра сапраўднае мастацтва музыкі''», у свой час шырока вядомы й папулярны сярод музыкантаў.

Да 2006 г. было завершанае аднаўленьне камічнай опэры кампазытара «''Чужое багацьце нікому ня служыць''». Сюжэт твора, упершыню пастаўленага ў 1785 г. у Нясьвіскім тэатры магнацкага роду Радзівілаў, уяўляе сабой клясычны ўзор камічнай опэры свайго часу. Кася — дачка багатага ўдаўца Чужапанка — пакахала парабка Янака. Аднак прагны бацька не жадае аддаваць дачку з зайздросным пасагам свайму халопу. Але дзякуючы фантазіі Янака, Чужапанак дае згоду на шлюб. Да нашых дзён дайшлі толькі партыі першай скрыпкі і кантрабаса, а таксама вакалу з тэкстам. Пераклад арыяў і дуэтаў з польскай на беларускую мову зрабіў [[Васіль Сёмуха]], а драматург Сяргей Кавалёў аднавіў згубленыя дыялёгі. Мастацкі кіраўнік ансамбля салістаў «Клясык-авангард» Уладзімер Байдаў стварыў аркестровыя аранжыроўкі, паводле складу нясьвіскага аркестра апошняй трэці XVIII ст. Камэрная партытура опэры, дзейныя асобы ў якой усяго тры пэрсанажы, робяць твор прывабным для сучаснага тэатральнага жыцьця. 7 ліпеня 2009 г. у [[Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатар опэры і балету|Нацыянальным акадэмічным Вялікім тэатры опэры і балета]] адбылася прэм’ера опэрнага спектакляспэктакля «''Чужое багацьце нікому ня служыць''».

Раней на беларускай мове гучала ўжо опэра Я. Голанда «''Агатка''», адноўленая ў [[1995]] «Беларускай капэлай».

* Голанд Ян Давід // Беларуская энцыклапедыя : у 18 тамах. Т. 5 : Гальцы — Дагон / Рэдкал.: Г. П. ПашкоуПашкоў (гал. рэд.) і інш. — Мн., 1997. — 576 с : мал., фота, партр, каляр.іл. — ISBN 985-11-0090-0. — С. 322.