Уладзіслаў Ваза: розьніца паміж вэрсіямі

|Апісаньне = Уладзіслаў Ваза. Невядомы мастак, каля [[1626]]

|Пачатак тэрміну2 = [[8 лістапада]] [[1632]]

|Канец тэрміну2 = [[20 траўня]] [[1648]]

|Каранацыя2 = [[6 лютага]] [[1633]]

|Пачатак тэрміну3 = [[8 лістапада]] [[1632]]

|Канец тэрміну3 = [[20 траўня]] [[1648]]

|Каранацыя3 = [[6 лютага]] [[1633]]

'''Уладзіслаў IV Ваза''' ({{мова-pl|Władysław IV Waza|скарочана}}; {{Нарадзіўся|9|6|1595}}, [[Лобзаў]] каля [[Кракаў|Кракава]] — {{Памёр|20|5|1648}}, [[Мерач]] [[Троцкае ваяводзтва|Троцкага ваяводзтва]]) — [[Сьпіс каралёў польскіх|кароль польскі]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь літоўскі]] ([[1632]]—[[1648]]1632—1648), тытулярны [[Сьпіс цароў маскоўскіх|цар маскоўскі]] ([[1610]]—[[1634]]1610—1634) і кароль швэдзкі ([[1632]]—[[1648]]1632—1648).

Двойчы браў шлюб. Ад першай жонкі — [[Цэцылія Рэната Габсбург|Цэцыліі Рэнаты Габсбург]] ([[1611]]—[[1643]]1611—1643) меў сына [[Жыгімонт Казімер Ваза|Жыгімонта Казімера]] ([[1640]]—[[1647]]1640—1647), які памёр у маленстве, і дачку Марыю Ганну Ізабэлу ([[1642]]—[[1642]]1642—1642), якая памерла немаўлятам. Другі шлюб зь [[Людвіка Марыя Ганзага|Людвікай Марыяй Ганзага]] ([[1611]]—[[1667]]1611—1667) быў бязьдзетным. Апроч таго, меў сына Ўладзіслава Канстантына ([[1635]]—[[1698]]1635—1698) ад каханкі Ядвігі Лушкоўскай ([[1610]]—[[1648]]1610—1648).

У пачатку [[вайна Рэчы Паспалітай з Маскоўскай дзяржавай 1609—1618 гадоў|вайны Рэчы Паспалітай з Маскоўскай дзяржавай]] ([[1609]]—[[1618]]1609—1618) у часе распаду [[Тушынскі лягер|Тушынскага лягеру]] і ўцёкаў зь яго [[Дзьмітры-Самазванец II|Дзьмітрыя-Самазванца II]] у [[Калуга|Калугу]] баяры і дваране-тушынцы на чале з патрыярхам Філярэтам, будучы прывабленымі Ўладзіславам ад Самазванца (які імкліва страчваў давер Рэчы Паспалітай), прапанавалі на царскі сталец Уладзіслава Вазу з умовай, што ён прыме праваслаўе. [[4 лютага]] [[1610]] году дэлегацыя тушынцаў у лягеры пад [[Смаленск]]ам падпісала з каралём і вялікім князем Жыгімонтам Вазам дамову, паводле якой той адпускаў сына ў Маскву на царства, а панавальнае становішча ў Маскоўскай дзяржаве захоўвалася за баярамі і дваранамі; маскоўскія купцы атрымалі права вольнага гандлю за мяжой, у тым ліку ў Рэчы Паспалітай.

[[Файл:Troschel Władysław Sigismund Vasa.jpg|200пкс|міні|Уладзіслаў Ваза ў маленстве. Невядомы мастак, каля [[1605]]]]

У ліпені [[1610]] году цара [[Васіль Шуйскі|Васіля Шуйскага]] скінулі са стальцу. Новы маскоўскі ўрад — «[[сямібаяршчына]]» — пад пагрозай захопу Масквы Дзьмітрыем-Самазванцам II у жніўні [[1610]] склаў дамову з гетманам [[Станіслаў Жалкеўскі|С. Жалкеўскім]] пра абраньне Ўладзіслава Вазу царом. Жыхары Масквы і іншых местаў прынялі прысягу на вернасьць новаму цару. Аднак Жыгімонт Ваза не адпусьціў у Маскву 15-гадовага сына, таму ад ягонага імя дзяржавай кіраваў маскоўскі ўрад.

Па ўзяцьці Масквы ўвосень [[1612]] войскамі 2-га апалчэньня Ўладзіслава Вазу дэтранізавалі, і ў лютым [[1613]] земскі сабор абраў царом [[Міхаіл Раманаў|Міхаіла Раманава]]. У [[1617]]—[[1618]]1617—1618 гадох Уладзіслаў Ваза ўзначаліў выправу на Маскву, аднак авалодаць местам ня здолеў. Згодна з [[Дэўлінскае замірэньне|Дэўлінскім замірэньнем]] ([[1618]]) каралевіч захаваў тытул цара, але Міхаіл Раманаў застаўся на стальцы<ref>[[Анатоль Грыцкевіч]]. Уладзіслаў IV Ваза // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 588.</ref>.

Пазьней удзельнічаў у войнах Рэчы Паспалітай з [[Турэччына]]й ([[1621]]) і [[Швэцыя]]й ([[1626]]—[[1629]]1626—1629). Па сьмерці бацькі ([[13 лістапада]] [[1632]]) на элекцыйным сойме Ўладзіслава Вазу абралі каралём польскім і вялікім князем літоўскім.

Пераняў уладу ў цяжкі для [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] час, калі краіна страціла [[Інфлянты]]. Здолеў перамагчы Маскоўскую дзяржаву ў [[Смаленская вайна|Смаленскай вайне]] ([[1632]]—[[1634]]1632—1634) і паводле [[Палянаўскі мір|Палянаўскага міру]] ([[14 красавіка]] [[1634]]) выгнаць захопнікаў са [[Смаленск]]у ды прымусіць маскоўскага цара адмовіцца ад прэтэнзіяў на землі, якія паводле [[Дэўлінскае замірэньне|Дэўлінскага замірэньня]] ([[11 сьнежня]] [[1618]]) адыйшлі да Рэчы Паспалітай. Аднак са свайго боку мусіў адмовіцца ад тытулу маскоўскага цара ды прэтэнзіяў на маскоўскі сталец.

Па сьмерці швэдзкага караля [[Густаў ІІ Адольф|Густава ІІ Адольфа]] і заканчэньня [[Альтмарскае замірэньне|Альтмарскага замірэньня]] імкнуўся заняць швэдзкі сталец і падтрымаў памкненьні вялікалітоўскай палітычнай эліты адваяваць [[Інфлянты]]. Калі [[Карона Польскага каралеўства|Каралеўства Польскае]] [[12 верасьня]] [[1635]] падпісала сэпаратную дамову са [[Швэцыя]]й, за апошняй засталіся Інфлянты, за [[Прусія]]й — [[Клайпеда]], а Ўладзіслаў Ваза канчаткова адмовіўся ад прэтэнзіяў на швэдзкі сталец.

[[Файл:Capitulation of Russian garrison of Smolensk before Vladislaus IV Vasa of Poland 1634.png|200пкс|міні|Вызваленьне Смаленску Ўладзіславам Вазай. Невядомы мастак каля [[1634]]]]

З мэтай забясьпечыць сабе большую падтрымку [[Габсбургі|Габсбургаў]] і, увогуле, павялічыць ролю Рэчы Паспалітай у эўрапейскай палітыцы ў [[1637]] ажаніўся з Цэцыліяй Рэнатай Габсбург. Калі яна памерла, у [[1646]] пабраўся шлюбам з маладой францускай князёўнай [[Людвіка Марыя Ганзага|Людвікай Марыяй Ганзага]] ([[1611]]—[[1667]]1611—1667), што мусіла паказаць зацікаўленасьць у хаўрусе з Францыяй. У выніку, актывізавалася ўмяшаньне гэтых краінаў ва ўнутраныя справы Рэчы Паспалітай.

[[Файл:Rubens Prince Władysław Vasa.jpg|200пкс|міні|Уладзіслаў Ваза. [[Пітэр Пауль Рубэнс]], каля [[1624]]]]

Па перамозе ў Смаленскай вайне папулярнасьць Уладзіслава Вазы ў грамадзтве істотна ўзрасла. Працяглы час праводзіў у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] — паляваў у ваколіцах [[Вільня|Вільні]], жыў у Вялікакняскім палацы, які быў пры ім зноў зрабіўся палітычным і культурным цэнтрам. У палацы прыймаліся замежныя дыпляматы, адбываліся спэктаклі (у [[1636]] адбылася пастаноўка першай у Вялікім Княстве опэры «Выкраданьне Алены»), папулярныя ў тагачаснай Эўропе, а таксама траўля зьвяроў (мядзьведзяў і быкоў), маскарады, касьцюмаваныя балі, іншыя забавы.

У адрозьненьне ад бацькі, вызначаўся рэлігійнай талерантнасьцю ў дачыненьні да пратэстантаў. У [[1645]] склікаў пратэстанцка-каталіцкі зьезд. У канфліктах паміж уніятамі і праваслаўнымі часта падтрымліваў апошніх. У [[1632]] легалізаваў праваслаўную герархію на чале з кіеўскім мітрапалітам. Аднак гэта не дапамагло разьвязаць украінскае пытаньне, дакладней — спыніць нарастаньне казацкага руху, накіраванага, перш за ўсё, супраць мясцовай шляхты. Казацкія паўстаньні ва Ўкраіне жорстка здушаліся. Пэрыяд [[1638]]—[[1648]]1638—1648, калі паўстаньняў не было, называлі часам «залатога спакою».

У канцы кіраваньня Ўладзіслава Вазы ([[1648]]) распачалося вялізнае паўстаньне, што скончылася [[18 студзеня]] [[1654]] [[Пераяслаўская рада|Пераяслаўскай радай]], на якой пацьвярджалася дамоўленасьць пра аб’яднаньне Ўкраіны з Маскоўскай дзяржавай. Далейшыя падзеі паказалі, што разьвязаньнем праблемы магло б паслужыць ператварэньне Рэчы Паспалітай Абодвух Народаў у Рэч Паспалітую Трох Народаў, г.зн. прадстаўленьне ўкраінскаму народу, які фармаваўся, такога самага статусу палітычнай нацыі, які мелі [[палякі]] ды [[літвіны]].

Файл:Frans Luycx 006.jpg|[[Франц Люкс]], каля [[1639]]

Файл:Uładzisłaŭ Vaza. Уладзіслаў Ваза (1645).jpg|Невядомы мастак, каля [[1645]]