Буйнічы: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
пунктуацыя, дапаўненьне, удакл.
Радок 48:
|Сайт =
}}
'''Бу́йнічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Магілёўская вобласьць}}</ref> — вёска і паўднёвае [[прадмесьце]] [[Магілёў|Магілёва]], на правым беразе [[Дняпро|Дняпра]]. Цэнтар [[Буйніцкі сельсавет|Буйніцкага сельсавету]] [[Магілёўскі раён|Магілёўскага раёну]]. Насельніцтва 1538 чал. ([[2007]]). Знаходзяцца за 3 км на поўдзень ад [[Магілёў|Магілёва]], за 2 км ад чыгуначнай станцыі Буйнічы (лінія [[Магілёў]] — [[Жлобін]]), на аўтамагістралі [[Магілёў]] — [[Бабруйск]].
 
Буйнічы — даўняе мястэчка [[Аршанскі павет|гістарычнай Аршаншчыны]] (частка [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебшчыны]]), адзін з рэлігійных цэнтраў краю[[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]].
 
== Гісторыя ==
 
=== Вялікае Княства Літоўскае ===
Упершыню Буйнічы ўпамінаюцца ў [[15 стагодзьдзе|XV ст.]] як цэнтар буйнога ўладаньня, што належала князям [[Фёдар Талочкавіч-Буйніцкі|Фёдару]] і [[Леў Талочкавіч-Буйніцкі|Льву]] Талочкавічам-Буйніцкім<ref name="Памяць">{{Літаратура/Памяць/Магілёўскі раён|к}}</ref>. У пачатку [[16 стагодзьдзе|XVI ст.]] [[маёнтак]] знаходзіўся ў валоданьні [[Кіева-Пячэрская лаўра|Кіева-Пячорскага манастыра]]. У сьнежні [[1595]] году Буйніцкае поле стала месцам пераможнае [[Буйніцкая бітва|бітвы]] войска Вялікага Княства Літоўскага на чале з старостам рэчыцкім М. Буйвідам над [[казакі|казакамі]] на чале зь [[Севярын Налівайка|Севярынам Налівайкам]]<ref name="vkl">{{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 354.</ref>.
 
У [[17 стагодзьдзе|XVII]]—[[XVIII стагодзьдзе|XVIII]]XVII—XVIII стагодзьдзях Буйнічы былі прыватнаўласьніцкім [[мястэчка]]м у [[Аршанскі павет|Аршанскім павеце]], якое належала Саламярэцкім, [[Статкевічы|Статкевічам]], князю і старосту [[Жамойць|жамойцкаму]] А. Г. Палубінскаму, князям [[Сапегі|Сапегам]]<ref name="Памяць"/>. З [[1633]] году на поўдзень ад паселішча існаваў [[Буйніцкі манастыр Святога Духа|манастыр Святога Духа]], які заснавалі [[Багдан Статкевіч]] і яго жонка [[Алена Саламярэцкая]]. За падтрымку вялікага князя [[Ян Казімер|Яна І Казімера Вазы]] ў абарончай [[Вайна Расеі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайне супраць Маскоўскай дзяржавы]] [[1654]]—[[1667]]1654—1667 гадоў буйніцкія манахі атрымалі прывілей на [[млын]]<ref name="vkl"/>. Пры манастыры дзейнічала друкарня<ref>Jaroszewicz-Pieresławcew Z. [http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bha/11-1-2/16.htm Druki cyrylickie z oficyn Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI—XVIII wieku (пераклад Ігара Клімава)] // [[Беларускі Гістарычны Агляд]]. Том 11 Сшытак 1—2 (20—21) сьнежань [[2004]] г.</ref>.
 
У час [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]] ў ліпені [[1708]] году каля Буйнічаў месьціўся лягер швэдзкага войска на чале з [[Карл XII|Карлам ХІІ]] (г. зв. ''Карлава даліна''). Швэдзкія жаўнеры абрабавалі манастыр, аднак пазьней на загад швэдзкага караля іконы былі вернуты ў пусты манастыр, а два швэдзкія жаўнеры — павешаны<ref>{{Кніга|аўтар =Агеев А.Г., Климуть Я.И., Пушкин И.А.|частка = |загаловак = Перекрёстки Могилёвской истории|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца =Минск |выдавецтва = Туринфо|год = 2004 |том = |старонкі = 48—49|старонак = |сэрыя = |isbn =985900124–3|наклад = }}</ref>. Побач зь мястэчкам існаваў [[фальварак]], які здаваўся ў арэнду. На [[1758]] год — 35 двароў, уваходзілі ў склад Быхаўскага графства.
 
=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
ПасляУ выніку першага падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] расейская(1772) Буйнічы апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у Магілёўскім павеце [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]. Расейская імпэратрыца [[Кацярына II]] перадалаканфіскавала часткумаёнтак мястэчкау Сапегаў і перадала яго беларускаму намесьніку [[генэрал-аншэф]]у П. Б. Пасеку. У [[1878]] годзе фальварак набыў зямянін М. Марачэўскі. Апошняй уладальніцай маёнтку ў пачатку XX ст. была Г. К. Радкевіч<ref name="Памяць"/>.
 
На [[1880]] год у Буйнічах было 64 двары, дзейнічалі 2 царквы, працавалі жаночая вучэльня пры манастыры і юдэйская малітоўная школа. Таксама існаваў аднайменны фальварак. У [[1896]] угодзе ў Буйнічах адкрылася царкоўнапрыходзкая школа. Паводле вынікаў перапісу ([[1897]]), у мястэчку быў 81 двор, у маёнтку — 5 двароў, працавалі завод сушкі садавіны і гародніны, у жаночым манастыры — 21 двор, дзейнічалі царква і капліца, працаваў сьвечачны завод. На [[1909]] год у мястэчку БуйнічыБуйнічах быў 81 двор, дзейнічала царква, працавалі царкоўнапрыходзкая і юдэйская малітоўная школы, скарбовая вінная крама, у аднайменным маёнтку — 2 двары.
 
=== Найноўшы час ===
[[25 сакавіка]] [[1918]] году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Буйнічы абвяшчаліся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. [[1 студзеня]] [[1919]] году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак [[16 студзеня]] Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У [[1924]] годзе Буйнічы вярнулі БССР. У [[1933]] годзе вёска атрымала электрычнае сьвятло. На [[1940]] год — 141 двор. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] [[Буйніцкае поле]] сталася месцам [[Абарона Магілёва (1941)|бітвы]] ў [[1941]] годзе.
 
На [[1970]] год у Буйнічах было 272 двары, на [[1995]] год — 309 двароў, на [[2007]] год — 468 гаспадарак. [[17 ліпеня]] [[2006]] году сельсавет, у які ўваходзіць вёска, перайменаваныперайменавалі зь Цішоўскага ў [[Буйніцкі сельсавет|Буйніцкі]], а цэнтар сельсавету перанесеныперанесьлі зь вёскі [[Цішоўка|Цішоўкі]] ў Буйнічы<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2006-140/2006-140(003-066).pdf «О переименовании сельсовета». Решение Могилевского областного Совета депутатов от 17 июля 2006 г. № 18-12]{{Ref-ru}}</ref>. [[28 сьнежня]] [[2010]] году ліквідаваная станцыя [[Буйнічы (станцыя)|Буйнічы]], а яе тэрыторыя ўвайшла ў склад вёскі Буйнічы<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2011-50/2011_50_9_40567.pdf «Об упразднении сельского населенного пункта станция Буйничи и преобразовании деревень Могилевского района в агрогородки». Решение Могилевского районного Совета депутатов от 28.12.2010 г. № 7-18]{{Ref-ru}}</ref>.
 
<center><gallery widths=150 heights=150 caption="Мястэчка на старых здымках" perrow="4">
Bujničy. Буйнічы (1905) .jpg|Манастыр, [[1905]]
Bujničy. Буйнічы (XX).jpg|Манастыр. Паштоўка, да 1918
Bujničy. Буйнічы (1905).jpg|Бяленьне воску пад сонцам на эпархіяльным сьвечачным заводзе, [[1905]]
Bujničy. Буйнічы (XX) .jpg|Царква Раства Багародзіцы за савецкім часам
</gallery></center>
Радок 81:
 
=== Дэмаграфія ===
* '''[[XIX стагодзьдзе]]''': [[1880]] год — 356 чал., зь іх 115 юдэяў<ref>{{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|15-1к}} S. 269.</ref>; [[1897]] год — 450 чал. у ''мястэчку Буйнічах'', 34 чал. у ''маёнтку Буйнічах'' і 117 чал. у ''манастыры Буйнічах''
* '''[[XX стагодзьдзе]]''': [[1909]] год — 427 чал. у ''мястэчку Буйнічах'', 6 чал. у ''маёнтку Буйнічах''<ref>{{Літаратура/ГВБ|6-2к}} С. 467.</ref>; [[1940]] год — 765 чал.; [[1970]] год — 881 чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|11к}} С. 323.</ref>; [[1990]] год — 910 чал.<ref>{{Літаратура/ГВБ|6-2к}} С. 468.</ref>; [[1995]]  год — 910 чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|11к}} С. 322.</ref>
* '''[[XXI стагодзьдзе]]''': [[2007]] год — 1538 чал.<ref>{{Літаратура/ГВБ|6-2к}} С. 466.</ref>
 
=== Інфраструктура ===
У Буйнічах працуюць Дом культуры і бібліятэка, сярэдняя і музычная школы, агралесатэхнічны каледж ([[1944]]—[[1998]]1944—1998 гады — вучэльня) імя [[Кірыла Арлоўскі|Кірылы Арлоўскага]], пошта. Каледжу належыць 860 га зямлі, зь якіх 80 га адведзеныя пад заасад.
 
== Турыстычная інфармацыя ==
 
=== Інфраструктура ===
У [[1995]] годзе адкрыўся ''мэмарыяльны комплекс'' «Буйніцкае поле», архітэктарамі якога зьяўляюцца Ўладзімер Чапенка і Алег Бараноўскі. Былі пабудаваныя чырвоная [[капліца]] вышынёй у 27 мэтраў, а недалёка ад яе возера «Сьлёз». Праз кожныя паўгадзіны ў капліцы гучыць музычная кампазыцыя, прысьвечаная ўдзельнікам абароны Магілёва. Дэпартамэнт па ахове гісторыка-культурнай спадчыны [[Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь|Міністэрства культуры]] ў [[2002]] годзе прысвоіў Мэмарыяльнаму комплексу статус гісторыка-культурнай каштоўнасьці трэцяй катэгорыі.
 
Паводле задумы мэракіраўніка Магілёва [[Віктар Шорыкаў|Віктара Шорыкава]], 2 лістапада [[2004]] году ў капліцы адбылося адкрыцьцё маятніка [[Жан Фуко|Фуко]] (найвышэйшы ў Беларусі, у гонар францускага фізыка, які давёў факт вярчэньня Зямлі вакол сваёй восі). Яго распрацоўнікам выступіў дацэнт Беларуска-расейскага ўнівэрсытэту А. Ляпін, а вытворцам — інжынэр завода «Тэхнапрыбор» А. Нікалаеў. Маятнік уяўляе зь сябе шаснаццацікіляграмовы шар зь нержавеючай сталі ды алюміневы цыфэрблят на вышыні 14 мэтраў. Амплітуда яго ваганьняў 1 м, пэрыяд ваганьняў 7 сэкундаў. Маятнік вядзе адлік часу<ref>[http://www.mlib.basnet.by/kray/Culture/r16p7.html Мемарыяльныя комплексы, манументы, помнікі архітэктуры (Магілёўскага раёна)] // Сайт Магілеўскай абласной бібліятэкі. Дата доступу: [[22 траўня]] [[2009]]</ref>.
 
У [[2006]] годзе пры каледжы заснаванызаснавалі ''заасад'', на 75 [[гектар]]ах якога разводзяць [[дзік]]оў, [[зубр]]оў, плямістых і паўночных [[алень|аленяў]]<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Ілона Іванова|Іванова І.]]|загаловак=У Новы год з Магілёва — на паўночных аленях|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=26087|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=31 сьнежня 2008|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2008-12-31 245 (26358)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/26076/31sne-7.pdf 7]|issn=1990-763x}}</ref>. У вальерах трымаюць [[барсук]]оў, [[воўк|ваўкоў]], [[касуля]]ў, [[Звычайная лісіца|лісаў]], [[Лось|ласёў]], мядзьведзяў, пясцоў, [[тыгр]]аў і [[янот]]аў, а таксама шэраг відаў птушак. Заасаду таксама належаць 2 дзясяткі [[канкур]]ных коней<ref>{{Артыкул|аўтар=Іванова І.|загаловак=Навыперадкі з мядзведзіцай|спасылка=http://old2.zviazda.by/second.html?r=40&p=36&archiv=21072006|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=21 ліпеня 2006|нумар=161 (25750)|старонкі=|issn=1990-763x}}</ref>. У 2011 годзе заасад прыняў звыш 200 тыс. наведнікаў з 15 краінаў і меў звыш 200 жывёлаў<ref>{{Артыкул|аўтар=Іванова І.|загаловак=Ціхі прыстанак для турыстаў|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=94249|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=6 сакавіка 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-03-06 44 (27159)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/94255/6sak-3.indd.pdf 3]|issn=1990-763x}}</ref>.
 
=== Выдатныя мясьціны ===
На паўднёвай ускраіне Буйнічаў месьціцца стаянка эпохі [[мэзаліт]]у (8—5 тысячагодзьдзі да н. э.), а ваўва [[урочышча|ўрочышчы]] БлагадацьБлагадаці гарадзішча раньняга [[Жалезны век|жалезнага веку]].
 
=== Страчаная спадчына ===
Радок 110:
* {{Літаратура/БелЭн|11}}
* {{Літаратура/ГВБ|6-2}}
* {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|15-1}}
 
== Вонкавыя спасылкі ==