Азэрбайджан: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
афармленьне
д афармленьне
Радок 44:
'''Азэрбайджа́н''' ({{мова-az|Azərbaycan}}) ці '''Рэспу́бліка Азэрбайджа́н''' ({{мова-az|Azərbaycan Respublikası|скарочана}}) — краіна ў Азіі, на [[Каўкаскія горы|Каўказе]]. З усходу абмежаваная [[Касьпійскае мора|Касьпійскім морам]], на поўначы мяжуе з [[Расея]]й, на паўночым захадзе з [[Грузія]]й, [[Армэнія]]й — на захадзе, паўднёвым усходзе і паўднёвым захадзе, на поўдні — з [[Іран]]ам. [[Экскляў]] — [[Нахічэванская аўтаномная рэспубліка]] — мяжуе з Армэніяй на поўначы і ўсходзе, Іранам на поўдні і захадзе і мае невялікую граніцу з [[Турэччына]]й на паўночным захадзе.
 
[[Азэрбайджанская дэмакратычная рэспубліка]] была абвешчаная ў 1918 року і стала першай дэмакратычнай сэкулярнай краінай з мусульманскай большасьцю<ref>Tadeusz Swietochowski. Russia and Azerbaijan: A Borderland in Transition. Columbia University Press, 1995. {{ISBN |0-231-07068-3}}, {{ISBN |978-0-231-07068-3}} and Reinhard Schulze. A Modern History of the Islamic World. I.B.Tauris, 2000. {{ISBN |1-86064-822-3}}, {{ISBN |978-1-86064-822-9}}.</ref>, у якой да таго ж дзейнічалі опэры, тэатры і сучасныя ўнівэрсытэты<ref name="E.Cornell">{{Кніга|імя = Svante|прозьвішча = E. Cornell|частка = |загаловак = The Politicization of Islam in Azerbaijan|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Silk Road Paper|год = 2006|том = |старонкі = 124, 222, 229, 269–270|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. У 1920 Азэрбайджан стаў [[Азэрбайджанская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|сацыялістычнай рэспублікай]] у складзе [[СССР]]<ref>{{Кніга|імя = Richard|прозьвішча = Pipes|частка = |загаловак = The Formation of the Soviet Union: Communism and Nationalism 1917—1923|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = 2nd|месца = Cambridge, Massachusetts|выдавецтва = Harvard University Press|год = 1997|том = |старонкі = 218–220, 229|старонак = |сэрыя = |isbn = 978-0-674-30951-7|наклад = }}</ref><ref name="Swietochowski Borderland">{{Кніга|імя = Tadeusz|прозьвішча = Swietochowski|частка = |загаловак = Russia and Azerbaijan: A Borderland in Transition|арыгінал = |спасылка = http://books.google.com/books?id=FfRYRwAACAAJ&dq=Russia+and+Iran+in+the+great+game:+travelogues+and+orientalism|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Columbia University Press|год = 1995|том = |старонкі = 69, 133|старонак = |сэрыя = |isbn = 978-0-231-07068-3|наклад = }}</ref>. У кастрычніку 1991 року была абвешчаная незалежнасьць.
 
У верасьні 1991 году [[Нагорны Карабах|Нагорна-Карабаскі рэгіён]] зь пераважнай армянскай большасьцю абвясьціў пра намер стварыць асобную рэспубліку<ref>Zürcher, Christoph (2007). The Post-Soviet Wars: Rebellion, Ethnic Conflict, and Nationhood in the Caucasus ([Online-Ausg.]. ed.). New York: New York University Press. p. 168. {{ISBN |9780814797099}}.</ref>. [[Нагорна-Карабаская рэспубліка]] не была прызнаная ніводнай дзяржавай і, хоць у выніку [[Нагорна-Карабаская вайна|працяглай вайны]] стала [[дэ факта]] незалежнай, [[дэ юрэ]] лічыцца часткай Азэрбайджану.
 
== Паходжаньне назвы ==
Радок 54:
Першымі жыхарамі на тэрыторыі сучаснага Азэрбайджана былі [[каўкаскія альбанцы]], якія належалі да каўкаскай моўнай групы. У наступныя стагодзьдзі гэта на гэтай тэрыторыі сяліліся шматлікія народы: [[пэрсы]], [[рымляне]], [[грэкі]], [[армяне]], [[арабы]], [[туркі]], [[манголы]] і [[расейцы]]. Першай дзяржавай якая ўзьнікла на гэтай тэрыторыі, было каралеўства [[Манаэ]] — каля [[9 стагодзьдзе да н. э.|ІХ стагодзьдзя да н. э.]] Яно праіснавала да пачатку [[8 стагодзьдзе да н. э.|VII стагодзьдзя да н. э.]], а потым увайшло ў склад [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]]. [[Іслам]] на тэрыторыю сучаснага Азэрбайджана прыйшоў пасьля яго заваяваньня арабамі ў [[7 стагодзьдзе|VII]]—[[8 стагодзьдзе|VIII]] стагодзьдзях. Пасьля ўпадку арабскай улады, тут узьнікла некалькі незалежных дзяржаваў. У [[11 стагодзьдзе|ХІ стагодзьдзі]] рэгіён быў заваяваны [[туркі-сэльджукі|туркамі-сэльджукамі]], якія сталі продкамі сучасных [[азэрбайджанцы|азэрбайджанцаў]]. У [[12 стагодзьдзе|ХІІ]]—[[14 стагодзьдзе|ХІV]] стагодзьдзях краіна знаходзілася пад уладай [[Мангольская імпэрыя|манголаў]]. З [[15 стагодзьдзе|XV]] да [[18 стагодзьдзе|XVIII]] стагодзьдзя Азэрбайджан зьяўляўся часткай [[Імпэрыя Сафавідаў|Імпэрыі Сафавідаў]]. Пасьля вайны з [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыяй]], згодна з ''Гюлістанскай дамовай'' ([[1813]]) і ''Туркмэністанскім трактатам'' ([[1828]]), Азэрбайджан быў далучаны да Расеі. У [[1873]] годзе каля [[Баку]] ў [[Касьпійскае мора|Касьпійскім моры]] былі адкрытыя радовішчы [[нафта|нафты]]. Пасьля гэтага горад атрымаў значнае разьвіцьцё.
 
У траўні [[1918]] году Азэрбайджан атрымаў незалежнасьць пад назвай ''Дэмакратычная Рэспубліка Азэрбайджан'', але ў красавіку [[1920]] году краіна была акупаваная Чырвоным войскам.
 
АзССР з [[1920]] да [[1922]] году была часткай [[СССР]], а з [[1922]] да [[1936]] году, разам з [[Грузія]]й і [[Армэнія]]й уваходзіла ў склад [[Закаўкаская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Закаўкаскай ССР]]. З [[1936]] году Азэрбайджан зноў стаў асобнай адміністрацыйнай адзінкай у складзе СССР.
 
[[30 жніўня]] [[1991]] году Азэрбайджан абвясьціў аб сваёй незалежнасьці. З моманту абвяшчэньня незалежнасьці Азэрбайджан мае нявырашаную праблему [[Нагорны Карабах|Нагорнага Карабаху]].
 
== Палітыка ==
Радок 65:
 
== Адміністрацыйны падзел ==
Тэрыторыя Азэрбайджану дзеліцца на 59 раёнаў, 11 гарадоў і адну аўтаномную рэспубліку ([[Нахічэванская Аўтаномная Рэспубліка]]). Аўтаномія [[Нагорны Карабах|Нагорнага Карабаху]] была афіцыйна ліквідаваная ў [[1991]] годзе.
 
== Геаграфія ==
Радок 88:
 
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Azerbaijan}}
 
{{Азэрбайджан у тэмах}}
Радок 95:
{{АБСЭ}}
{{Цюрскія краіны}}
{{ВП-парталы|Азія|Эўропа}}