Наркамаўка: розьніца паміж вэрсіямі

'''Белару́скі афіцы́йны пра́вапіс'''{{Заўвага|У адрозьненьне ад [[Беларускі клясычны правапіс|беларускага клясычнага правапісу]], т. зв. «тарашкевіцы».}}<ref name=BKP>[[БКП]]. [http://pravapis.info/books/pravapis2005.html#h2_0_2 Два правапісныя стандарты].</ref>, таксама '''нарка́маўка''', '''нарко́маўка''' — варыянт правапісу [[беларуская мова|беларускае мовы]], які бярэ адлік пасьля [[рэформа беларускага правапісу 1933 году|палітычнай рэформы беларускага правапісу 1933 году]], замацаваны ў далейшых афіцыйных зводах правілаў ([[1934]] і [[1957]] гг. у [[БССР]]; і ў «[[Правілы беларускай артаграфіі і пунктуацыі (2008)|правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі]]» [[2008]] г. у [[Рэспубліка Беларусь|Рэспубліцы Беларусь]]){{Заўвага|Разам з тым, як адзначаюць стваральнікі [[БКП]] ([[2005]]), пачынаючы з 1957 году афіцыйная артаграфія беларускай мовы паступова набывае рысы тарашкевіцы й эвалюцыянуе ў бок стандарту клясычнага правапісу<ref name=BKP />.}}.

Сама назва «наркамаўка» паходзіць ад слова «наркамат» — «народны камісарыят» (найменьне міністэрства ў [[БССР]]) і мае падкрэсьліваць факт прыняцьця новай беларускай граматыкі 1933 году Саўнаркамам БССР без грамадзкага ды навуковага абмеркаваньня.<ref name="zs">[[Зьміцер Саўка]]. [http://arche.by/by/9/10/204/ Мазаічная артаграфія] // Часопіс «[[Arche]]», [[16 сьнежня]] [[2008]]</ref><ref name="klimaw-2004">[[Ігар Клімаў|Клімаў І.]] [http://mab.org.by/materyjaly/publikacyi/dva-standarty-bielaruskaj-litaraturnaj-movy Два стандарты беларускай літаратурнай мовы, 2004] // Мова і соцыум. (TERRA ALBA. Том III). Магілёў, ГА МТ «Брама»</ref> Акрамя гэтага, дадзеную граматыку крытыкуюць за наўмыснае штучнае набліжэньне беларускай мовы да [[Расейская мова|расейскай]]<ref name="zs2" /><ref name=Panou />. Адзначаецца, што пасродкам яе ў беларускую мову было ўведзена больш за «30 [[Фанэтыка|фанэтычных]] і [[Марфалёгіямарфалёгія (мовазнаўства)|марфалягічынхмарфалягічных]] асаблівасьцяў, уласьцівых расейскай мове»<ref>[[Ніна Баршчэўская]]. [http://kamunikat.org/download.php?item=482-6.pdf&pubref=482 Беларуская эміграцыя — абаронца роднае мовы]. — Варшава: Катэдра Беларускай Філялёгіі Факультэт Прыкладной Лінгвістыкі і Ўсходнеславянскіх Філялёгіяў Варшаўскі Ўніверсітэт, 2004. С. 368</ref><ref>Традыцыя такой крытыкі была распачатая брашурай [[Я. Станкевіч]]а «Зьмена граматыкі беларускага языка ў БСРР», Вільня, 1936. Гл. таксама: [http://homoliber.org/rp030114.html Татьяна Амосова. Репрессивная политика Советской власти в Беларуси].</ref>.

Уласна тэрмін ''наркомаўка'' быў ўведзены ў навуковы ўжытак [[Зьміцер Саўка|З. Саўкам]]<ref name="zapr">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] Варыянтнасць у беларускай літаратурнай мове // IV летні семінар беларускай мовы, літаратуры і культуры (5-195—19 ліпеня 1999 г.): Лекцыі. Мінск, 1999. С. 20-26.</ref>. Пры гэтым існавалі і іншыя прапановы для пазначэньня гэтага правапісу — ''парэформенны'' ці ''рэфармаваны''<ref>Жураўскі А. Праблемы норм беларускай літаратурнай мовы. Мінск, 1993. / згодна з [http://mab.org.by/materials/publ/klimau_standards.php Клімаў І. Два стандарты беларускай літаратурнай мовы, 2004 // Мова і соцыум. (TERRA ALBA. Том III). Магілёў, ГА МТ «Брама»]</ref>, а таксама ''чарнушэвіца''<ref name="zapr"/> ([[Аляксандар Чарнушэвіч|А. Чарнушэвіч]] быў у [[1933]] г. наркамам асьветы БССР)

У [[2008]] годзе [[IANA]] вылучыла для наркамаўкі асобны моўны падтэг «1959acad{{Заўвага|Ад «акадэмічны», у сэнсе «школьны», «рэгуляваны акадэміямі»<ref>[[Skarnik.by]], [http://www.skarnik.by/tsbm/5046 акадэмічны], тлумачальны слоўнік.</ref> (у прыватнасьці [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук]]).}}» (поўнае пазначэньне: be-1959acad)<ref>[http://www.iana.org/assignments/language-subtag-registry IANA registry of language subtags]</ref> з мэтай адрозьненьня яе ад іншых правапісаў беларускай мовы, якія ўсе ахопліваюцца моўным тэгам «be», у прыватнасьці — ад [[тарашкевіца|тарашкевіцы]], якая таксама мае свой падтэг «tarask».

[[Рэформа беларускага правапісу 1933 году|Рэформу беларускага правапісу 1933 году]] не вызналі [[Беларусы|беларускія]] навуковыя і культурна-асьветніцкія арганізацыі ў [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] (напрыклад, [[Беларускае навуковае таварыства (1918)|Беларускае навуковае таварыства]] ў [[Вільня|Вільні]] на сваім надзвычайным паседжаньні [[31 кастрычніка]] [[1933]] г. прыняло рэзалюцыю супраць рэформы, дзе паказала яе [[расеізацыя|русіфікацыйную]] скіраванасьць і слабы навуковы падмурак), беларускія цэнтры ў [[Латвія|Латвіі]], [[Прага|Празе]] і [[Бэрлін]]е<ref name="klimaw-2004" /> з наступных прычынаў:

* рэформа сталася праявай палітыкі [[расеізацыя|расеізацыі]] і штучна<ref name=Panou>Паноў С. В. Матэрыялы па гісторыі Беларусі; пад навук. рэд. М. С. Сташкевіча, Г. Я. Галенчанкі. — Мн.: «Аверсэв», 2003. С. 254</ref><ref name="lk">{{Літаратура/Беларуская мова. Лінгвістычны кампэдыюм|к}} С. 88</ref><ref>[[Леанід Лыч]]. [http://knihi.com/mova/reforma.html Рэформа беларускага правапісу 1933 года: ідэалагічны аспект]. Мн.: Навука і тэхніка, 1993. {{ISBN |5-343-01453-4}}</ref> наблізіла беларускую мову да расейскай — з [[Акадэмічны праект рэформы беларускага правапісу 1933 году|папярэдняга, акадэмічнага, праекту 1933 году]] былі ўзятыя ўсе пункты, якія прадугледжвалі збліжэньне з расейскай мовай, астатнія жа былі альбо кардынальна перапрацаваныя ў бок набліжэньня да расейскіх нормаў, альбо зусім ня ўлічаныя.<ref name="zs2">[[Зьміцер Саўка]]. [http://arche.by/by/9/30/338/ Мэханіка зьнявечаньня] // Часопіс «[[Arche]]», [[10 кастрычніка]] [[2009]]</ref>. На штучную, русіфікацыйную сутнасьць рэформы паказвае філёляг [[Ігар Клімаў|І. Клімаў]]:

| 4. Перадача літары «θ» у грэцызмах праз «ф» або «т» у залежнасьці ад правілаў расейскай мовы (мі'''ф''', ка'''ф'''едра замест мі'''т''', ка'''т'''эдра) || [[Файл:Symbol support vote.svg|15пкс]] Гэты захад мусіў адпавядаць агучанаму партыйным кіраўніцтвам патрабаваньню «па замацаваньні расейскай мовы як пасярэдніка для пазычаньняў з трэціх моваў»<ref name="zs">[[Зьміцер Саўка]]. [http://arche.by/by/9/10/204/ Мазаічная артаграфія] // Часопіс «Arche», 16 сьнежня 2008</ref>

| 1. Скасаваньне пазначэньня асыміляцыйнага зьмякчэньня зычных [з], [с], [ц] (''напрыклад'': (свет, след замест с'''ь'''вет, с'''ь'''лед)|| [[Файл:Symbol oppose vote.svg|15пкс]] [[Файл:Symbol support vote.svg|15пкс]] Дадзеная прапанова зьявілася толькі ў карэктуры (г. зн. пасьля згортваньня палітыкі беларусізацыі — і гвалтоўнага адхіленьня ад кіраваньня праектам акадэміка [[Сьцяпан Некрашэвіч|Сьцяпана Некрашэвіча]], які выступаў катэгарычна супраць яе прыняцьця. Таксама супраць гэтай прапановы быў [[Янка Купала]]<ref name="zs">[[Зьміцер Саўка]]. [http://arche.by/by/9/10/204/ Мазаічная артаграфія] // Часопіс «Arche», 16 сьнежня 2008</ref>|| [[Файл:Symbol support vote.svg|15пкс]] Аўтары абгрунтоўваюць прыняцьцё гэтай прапановы «палягчэньнем і эканоміяй для паліграфічнай справы».<ref name="praekt-33" />

Расеізацыя істотна перайначыла слоўнікі. Партыйныя загады патрабавалі ўкладаць іх паводле «пралетарска-інтэрнацыянальнага» прынцыпу, тым часам спрадвечная і самабытная беларуская лексыка абвяшчалася «нацдэмаўскай» і «кулацкай». Найбольш яскравай праявай такой моўнай палітыкі стаўся «[[Руска-беларускі слоўнік Александровіча|Руска-беларускі слоўнік]]» пад рэдакцыяй [[Андрэй Александровіч|А. Александровіча]] ([[1937]]), у якім на карысьць прысутных у расейскай мове адпаведнікаў быў адкінуты вялікі пласт беларускай лексыкі.<ref>Дзмітрый Шыманскі «Хто знішчыў беларускую мову?» // Дзедзіч, № 5 (24) (лістапад, 2003 г.)</ref> Беларускі паэт [[Уладзімер Хадыка]] на допыце ў [[Турма НКВД (Менск)|турме НКВД]] [[30 сьнежня]] [[1936]] сьцьвярджаў што «поручение А. Александровичу редактировать новый белорусский словарь является страшнейшей ошибкой»<ref name=mar1>{{артыкул|аўтар=Маракоў, Л.|загаловак=Уладзімір Хадыка. Штрыхі да партрэта пісьменніка|арыгінал=|спасылка=|аўтар выданьня=|выданьне=Роднае слова|тып=|месца=Мн.|выдавецтва=|год=2002|выпуск=|том=|нумар=10|старонкі=102—107|isbn=}}</ref>. На загад бальшавікоў быў таксама зрасеізаваны расейска-беларускі слоўнік [[1953]] году. Да беларускіх словаў дапісвалі расейскія сынонімы, ставячы іх часьцяком на першае месца: рас. ''батрак'' — бел. ''батрак'', ''парабак''; ''большак'' — ''гасцінец'', ''бальшак''; ''поезд'' — ''поезд'', ''цягнік''; ''минута'' — ''мінута'', ''хвіліна''. Яшчэ далей пайшоў слоўнік [[1982]] году, які рэкамэндаваў ужываць поруч са словамі «вавёрка», «бусак» таксама «белка», «багор» і г. д.<ref name="pia"/>

У [[1950-я]] гады з [[Масква|Масквы]] прыйшоў загад правесьці расеізацыю граматыкі беларускае мовы, што было зьдзейсьнена ў двухтомнай акадэмічнай «Граматыцы».<ref name="pia"/>