Валынцы: розьніца паміж вэрсіямі

'''Валы́нцы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласьць}}</ref> — [[Аграгарадок|вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Дрыса (рака)|Дрысе]]. Цэнтар [[Валынецкі сельсавет (Верхнядзьвінскі раён)|сельсавету]] [[Верхнядзьвінскі раён|Верхнядзьвінскага раёну]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]]. Насельніцтва 771 чал. ([[2010]]). Знаходзяцца за 21 км на паўднёвы захад ад [[Дрыса|Дрысы]], за 4 км ад прыпыначнага пункту Беніслаўскага (лінія [[Полацак]] — [[Бігосава]]).

Валынцы — даўняе [[мястэчка]]<ref>{{Літаратура/Мястэчкі Беларусі (2010)|к}} С. 377.</ref> [[Полацкае ваяводзтва|гістарычнай Полаччыны]], [[Забельскі дамініканскі калегіюм|адукацыйны цэнтар]]. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся [[Забельскікасьцёл дамініканскіСьвятога калегіюмЮрыя і кляштар дамініканаў (Валынцы)|дамініканскікомплекс калегіюм]]кляштару дамініканаў з касьцёлам Сьвятога Юр’я, збудаваныя]] ў стылі [[віленскае барока|віленскага барока]], ўпомнік [[1749]]—[[1766]]архітэктуры іXVIII ст., [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зруйнаваныязруйнаваны савецкімі ўладамі]] ў [[1944]]—[[1950]].

Упершыню Валынцы ўпамінаюцца ў пачатку [[XVII стагодзьдзе|XVII ст.]], калі [[Сьпіс каралёў польскіх|кароль]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Стэфан Баторы]] перадаў паселішча [[Полацкі езуіцкі калегіюм|Полацкаму езуіцкаму калегіюму]] з мэтаю заснаваньня тут духоўнай сэмінарыі. Мясьціна ўваходзіла ў склад [[Полацкае ваяводзтва|Полацкага ваяводзтва]].

[[Файл:Vałyncy. Валынцы (N. Orda, 1875).jpg|значак|[[Касьцёл Сьвятога Юрыя і кляштар дамініканаў (Валынцы)|Касьцёл Сьвятога Юр'я і кляштар дамініканаў]]. [[Напалеон Орда|Н. Орда]], [[1875]]]]

У [[XVIII стагодзьдзе|XVIII ст.]] Валынцы знаходзіліся ў валоданьні Забельскіх-Шчытаў, якія ў [[1716]] годзе збудавалі непадалёк ад мястэчка драўляны касьцёл Сьвятога Юр’я. У [[1731]] годзе пры касьцёле пачаў дзейнічаць кляштар дамініканаў<ref>{{Літаратура/Каталіцкія храмы Беларусі (2008)|к}} С. 396.</ref>. У [[1746]] годзе [[Сьпіс каралёў польскіх|кароль]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Аўгуст Сас]] надаў мястэчку прывілей на штогадовыя кірмашы<ref>Łopaciński A. Wołynce // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|8}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIII/935 935].</ref>. У [[1749]]—[[1766]]1749—1766<ref name="kul397">{{Літаратура/Каталіцкія храмы Беларусі (2008)|к}} С. 397.</ref> айцыгадох манахі-дамініканы збудавалі пышны архітэктурны комплекс — мураваны касьцёл і кляштар з аптэкай (вядомы як Забельскі касьцёл паводле назвы суседняга фальварку), а таксама школу для шляхецкіх і мяшчанскіх дзетак. Кіраваў будоўляй вядомы віленскі архітэктар [[Ян Гляўбіц]]. Пры кляштары ўтварыўся першы ўва Ўсходняй Эўропе школьны тэатар<ref>Дзядзінкіна С. [http://www.ng.by/ru/issues?art_id=27853 Чый летапіс цікавейшы?] // «Народная газета» № 28 (5694), [[9 сьнежня]] [[2008]].</ref>.

[[Файл:Vałyncy. Валынцы (1918).jpg|значак|Касьцёл і кляштар, [[1918]]]]

У выніку [[першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1772]]) Валынцы апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у Дрысенскім павеце [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]]. З [[1813]] году кляштар зьяўляўсястаў рэзыдэнцыяй візытара (куратара навучальных установаў) Літоўскай правінцыі дамініканскага ордэна. У 1-й палове [[XIX стагодзьдзе|XIX ст.]] у Валынцах жыў і навучаўся пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі|А. Вярыга-Далеўскі]]. Па ліквідацыізабароне ўладамі Расейскай імпэрыі [[Беларуская Грэка-Каталіцкая Царква|Грэка-Каталіцкай ЦарквыУніі]] ([[ў 1839]]) годзе мясцовыя вернікі, не жадаючы далучацца да [[Маскоўскі патрыярхат|Маскоўскага патрыярхату]], перайшлі пад апеку касьцёла<ref name="kul397"/>. Неўзабаве расейскія ўлады ліквідавалі кляштар і зачынілі калегіюм.

На [[1904]] год пад назвай Валынцы існавалі [[мястэчка]] (84 двары), [[слабада]] (31 двор) і [[Пагост (тып паселішча)|пагост]] (3 двары), штогод праводзіліся кірмашы. У [[1908]] і [[1912]] гадахгадох у мястэчку прайшлі сельскагаспадарчыя выставы.

[[25 сакавіка]] [[1918]] году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Валынцы абвяшчаліся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. [[1 студзеня]] [[1919]] году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак [[16 студзеня]] Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У [[1924]] годзе Валынцы вярнулі [[БССР]], дзе яны сталі цэнтрам раёну, з [[1929]] году — сельсавету. У [[1930-я]] гады бальшавікі зачынілі касьцёл і царкву. Статус паселішча панізілі да вёскі. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] Валынцы значна пацярпелі.

У [[1944]]—[[1950]]1944—1950 гадох савецкія ўлады зьнішчылі помнік архітэктуры [[віленскае барока|віленскага барока]] — касьцёл Сьвятога Юр’я і кляштар дамініканаў. На [[1995]] год у вёсцы было 394 двары. У [[2006]] годзе Валынцы атрымалі афіцыйны статус [[аграгарадок|аграгарадку]].

Vałyncy. Валынцы (1913).jpg|Касьцёл, [[1913]]

Vałyncy. Валынцы (1942).jpg|Руіны і касьцёл, [[1942]]

Vałyncy. Валынцы (1944).jpg|Касьцёл з боку апсыды, [[1944]]

* '''[[XIX стагодзьдзе]]''': [[1838]]  год — 376 чал. (206 муж. і 170 жан.), зь іх шляхты 4 муж. і 12 жан., духоўнага стану каталіцкага 37 муж., мяшчанаў-хрысьціянаў 12 муж. і 10 жан., мяшчанаў-юдэяў 68 муж. і 72 жан., сялянаў зямянскіх 55 муж. і 64 жан., аднадворцаў 2 муж., адстаўных салдатаў  3 муж., дваровых людзей 25 муж. і 12 жан.<ref>{{Літаратура/Мястэчкі Беларусі (2010)|к}} С. 416.</ref>

* '''[[XX стагодзьдзе]]''': [[1904]]  год — 601 чал.<ref>{{Літаратура/Памяць/Верхнядзьвінскі раён|2к}} С. 339.</ref>; [[1995]] год — 990 чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 489.</ref>; [[1999]] год — 927 чал.

* '''[[XXI стагодзьдзе]]''': [[2009]]  год — 791 чал.; [[2010]] год — 771 чал.

* ГістарычнаяЗабудова забудовагістарычная (кан.канец [[XIX стагодзьдзе|XIX]] — пач. [[XXпачатак стагодзьдзе|XX]] стагодзьдзяў: фрагмэнты)

* Школа жыдоўская (кан.канец [[XIX стагодзьдзе|XIX]] — пач. [[XXпачатак стагодзьдзе|XX]] стагодзьдзяў)

* [[Касьцёл Сьвятога Юрыя і кляштар дамініканаў (Валынцы)|Касьцёл Сьвятога Юр’я і кляштар дамініканаў]] (1749—1766)