Беніца: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
катэгорыя
стыль, пунктуацыя
Радок 48:
|Сайт =
}}
'''Бе́ніца'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 285.</ref> — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Бенічанка|Бенічанцы]]. Уваходзіць у склад [[Лебедзеўскі сельсавет (Маладэчанскі раён)|Лебедзеўскага сельсавету]] [[Маладэчанскі раён|Маладэчанскага раёну]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. Насельніцтва 138 чал. ([[2010]]). Знаходзіцца за 21 км ад [[Маладэчна]], за 16 км ад чыгуначнай станцыі [[Пруды (Маладэчанскі раён)|Пруды]]; на скрыжаваньні дарог на [[Маладэчна]], [[Крэва]], [[Смаргонь]], [[Заскавічы]].
 
Беніца — даўняе [[мястэчка]] [[Ашмянскі павет|гістарычнай Ашмяншчыны]] (частка [[Віленскае ваяводзтва|Віленшчыны]]). Да нашага часу тут захаваўся [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар бэрнардынаў (Беніца)|касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы,]] помнікў архітэктурыстылі [[барока]], помнік архітэктуры XVIII ст. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўсявылучаліся помнікі архітэктуры XVIII—XIX стагодзьдзяў — [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар бэрнардынаў (Беніца)|кляштар бэрнардынаў]], [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|зруйнаваны расейскімі ўладамі]], а таксамаі палац Коцелаў, [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зруйнаваны савецкімі ўладамі]].
 
== Гісторыя ==
Радок 56:
 
=== Вялікае Княства Літоўскае ===
Першы пісьмовы ўпамін пра Беніцу як [[сяло]] Маркаўскай воласьці [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага ваяводзтва]] датуецца [[1507]] годам. У [[1554]] годзе маёнтак знаходзіўся ў валоданьні роду Астравухаў, у [[1576]] годзе перайшоў да С. Валовіча. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай ([[1565]]—[[1566]]1565—1566) сяло і аднайменны маёнтак увайшлі ў склад [[Ашмянскі павет|Ашмянскага павету]].
 
[[Файл:Bienica, Rynak. Беніца, Рынак (XVIII).jpg|значак|Кляштар бэрнардынаў, [[XVIII стагодзьдзе|XVIII ст.]]]]
 
З [[1634]] году Беніца знаходзілася ў валоданьні роду [[Коцелы|Коцелаў (Катлоў)]]. Пры двары ўласьнікаў маёнтку жыў і працаваў філёзаф П. Мотвіл, існавалі бібліятэка, архіў, мастацкая галерэя, парк, сад, сажалкі з каналамі. У [[1701]] годзе [[Міхал Казімір Коцел]], [[кашталяны віцебскія|кашталян віцебскі]] збудаваў у мястэчку касьцёл і кляштар бэрнардынаў, пры якім працавала школа. Па пабудове касьцёла Беніца стала асноўнай рэзыдэнцыяй Коцелаў, якія збудавалі тут сядзібны палац, аранжарэю, заснавалі сад, парк з сыстэмай сажалак і каналаў.
 
=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
У выніку [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Беніца апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], дзе стала цэнтрам воласьці Ашмянскага павету. У [[Вайна 1812 году|Вайну 1812 году]] тут спыняўся [[Напалеон I Банапарт|Напалеон]] у часе ўцёкаў з Масквы. Залю ў палацы, дзе ён жыў, пераўтварылі ў мэмарыяльную. Апроч таго, у розныя часы ў мястэчку спыняліся [[Міхал Клеафас Агінскі|М. К. Агінскі]], [[Тамаш Зан|Т. Зан]], [[Ян Ходзька]], [[Станіслаў Манюшка|С. Манюшка]], [[Вінцэнт Дмахоўскі|В. Дмахоўскі]], [[Напалеон Орда|Н. Орда]], [[Апалінары Концкі|А. Концкі]], [[Габрыэля Пузына|Г. Пузына]], [[Уладзіслаў Сыракомля]], [[Уладзіслаў Дмахоўскі|У. Дмахоўскі]], [[Францішак Багушэвіч|Ф. Багушэвіч]].
 
У [[1813]] годзе ад бязьдзетнага М. Коцела Беніца перайшла да ягонай пляменьніцы, якая была замужам за Казімерам Швыкоўскім. Па здушэньні [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]] ([[1830]]—[[1831]]1830—1831) расейскія ўлады зачынілі кляштар бэрнардынаў, а касьцёл у 1854 годзе [[1854]]Русіфікацыя Беларусі|гвалтоўна перарабілі]] пад царкву. У [[1886]] годзе побач з касьцёлам збудавалі царкву-[[мураўёўкі|мураўёўку]] пад тытулам Покрыва Багародзіцы.
 
У [[Першая сусьветная вайна|Першую сусьветную вайну]] Беніца знаходзілася ў прыфрантавой зоне. У верасьні [[1915]] году мястэчка апынулася пад [[Вільгельм II|кайзэраўскай]] уладай.
 
<center><gallery caption="Даўнія графічныя выявы мястэчка" widths=215 heights=180 perrow=3>
Bienica, Kocieł. Беніца, Коцел (N. Orda, 1875).jpg|Сядзіба. [[Напалеон Орда|Н. Орда]], [[1875]]
Bienica, Bieničanka. Беніца, Бенічанка (1896).jpg|Панарама, [[1896]]
Bienica, Kocieł. Беніца, Коцел (1896).jpg|Сядзіба, [[1896]]
Bienica, Kocieł. Беніца, Коцел (L. Wyczółkowski, 1907).jpg|Сядзіба. Л. Вычалкоўскі, [[1907]]
Bienica, Kocieł. Беніца, Коцел (L. Wyczółkowski, 1907)..jpg|Сьвіран. Л. Вычалкоўскі, [[1907]]
Bienica, Kocieł. Беніца, Коцел (L. Wyczółkowski, 1907) .jpg|Сьвіран. Л. Вычалкоўскі, [[1907]]
</gallery></center>
 
=== Найноўшы час ===
[[25 сакавіка]] [[1918]] году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Беніца абвяшчалася часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. У мястэчку зьявілася беларуская школа. [[1 студзеня]] [[1919]] угоду ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Беніца ўвайшла ў склад [[БССР|Беларускай ССР]]<ref name="at">{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>. У сьнежні [[1919]] году з адступленьнем нямецкіх войск мястэчка занялі [[Чырвоная армія|бальшавікі]], у пачатку ліпеня [[1919]] году — польскія войскі, пазьней да кастрычніка [[1920]] году — зноў бальшавікі.
 
У [[1920]] годзе Беніца апынулася ў складзе [[Сярэдняя Літва|Сярэдняй Літвы]], у [[1922]] годзе — міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], дзе стала цэнтрам гміны [[Ашмянскі павет|Ашмянскага павету]] [[Віленскае ваяводзтва (1923—1939)|Віленскага ваяводзтва]] (з [[1 красавіка]] [[1927]] году — Маладэчанскага павету). У міжваенны час у мястэчку працавалі піваварня і скураны завод.
 
У [[1939]] годзе Беніца ўвайшла ў [[БССР]], дзе ў [[1940]] годзе стала цэнтрам сельсавету (існаваў да [[1959]] году). У [[1948]] годзе савецкія ўлады зачынілі касьцёл і царкву і ператварылі іх у склады, а капліцу-пахавальню Коцелаў і Швыкоўскіх — разабралі, у [[1987]] годзе — зьнішчылі муры палаца Коцелаў. На [[1990]] год у вёсцы было 123 двары.
 
<center><gallery caption="Мястэчка на старых здымках" widths=150 heights=150 perrow=4>
Bienica, Rynak. Беніца, Рынак (1900).jpg|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар бэрнардынаў (Беніца)|Касьцёл]], каля [[1900]]
Bienica, Rynak. Беніца, Рынак (1910).jpg|Царква, каля [[1900]]
Bienica. Беніца (1910).jpg|Панарама мястэчка, каля [[1910]]
Bienica. Беніца (1916).jpg|Калёна ў гонар Канстытуцыі 3 траўня, [[1916]]
Bienica, Rynak. Беніца, Рынак (1930) .jpg|Касьцёл, [[1930-я]]
Bienica, Rynak. Беніца, Рынак (1930).jpg|Інтэр'ер касьцёла, [[1930-я]]
Bienica, Kocieł. Беніца, Коцел (1907).jpg|Палац Коцелаў, [[1907]]
Bienica, Kocieł. Беніца, Коцел (1910).jpg|Палац Коцелаў, каля [[1910]]
</gallery></center>
 
== Насельніцтва ==
=== Дэмаграфія ===
* '''[[XIX стагодзьдзе]]''': [[1880]] год — 172 чал.<ref>{{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|1}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_I/218 218].</ref>
* '''[[XX стагодзьдзе]]''': [[1990]] год — 279 чал.<ref>[[Генадзь Каханоўскі|Каханоўскі Г.]] Беніца // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 14.</ref>; [[1999]] — 224 чал.
* '''[[XXI стагодзьдзе]]''': [[2010]] год — 138 чал.
 
=== Інфраструктура ===
Радок 110:
* Гаспадарчы двор (XIX ст.)
* Капліца-пахавальня Коцелаў
* [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар бэрнардынаў ([[1701]]—[[1704Беніца)|Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы]] (1701—1704)
* Царква Покрыва Багародзіцы (1886)
 
=== Страчаная спадчына ===
* Калёна ў гонар Канстытуцыі 3 траўня (1791)
* [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар бэрнардынаў (Беніца)|Кляштар бэрнардынаў]] (XVIII ст.)
* Сядзібна-паркавы комплекс Коцелаў (XVIII ст.)
 
Радок 126 ⟶ 127:
 
== Асобы ==
* [[Павал Асіповіч]] ([[1923]]—[[1997]]1923—1997) — беларускі грамадзкі дзяяч у Вялікабрытаніі
 
У мястэчку жыў і памёр беларускі паэт [[Станіслаў Шыманоўскі]], адзін зь ягоных вершаў мае назву «Беніца».