|
|Назва = Гарадзенская ратуша
|Арыгінальная назва =
|Выява = Haradzienskaja ratuša. Гарадзенская ратуша (XX), I).jpg
|Подпіс выявы = Езуіцкі касьцёл іГарадзенская ратуша (справа) ў Горадні, пач. ХХ ст.
|Шырыня выявы =
|Статус =
|Заснавальнік =
|Першае згадваньне =
|Заснаваньне = [[XV стагодзьдзе|XV ст.]]
|Асноўныя даты = {{Славутасьць/Даты||||||}}
|Скасаваны =
|Пачатак будаўніцтва =
|Канчатак будаўніцтва = кан. [[XV стагодзьдзе|XV ст.]], кан. [[ХVIII стагодзьдзе|ХVIII ст.]]
|Будынкі = {{Славутасьць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі =
|Водступ подпісу на мапе =
|Сайт =
|Commons = CityTown Hall,hall (Horadnia)
}}
'''Гарадзе́нская ра́туша''' — помнік архітэктуры [[XV стагодзьдзе|XV]]—[[XVIII стагодзьдзе|XVIII]] стагодзьдзяў у [[Горадня|Горадні]], адзін з сымбаляў места. Знаходзілася на Рынку. Твор архітэктуры [[рэнэсанс]]у і [[клясыцызм]]у. Існавала да сярэдзіны XX ст., калі яе [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зруйнавалі савецкія ўлады]].
[[Файл:Horadnia, ratuša. Горадня, ратуша (XX).jpg|250px|right|thumb|<center>Езуіцкі касьцёл і ратуша (справа)</center>]]
{{Вікіфікаваць}}
'''Гарадзе́нская ра́туша''' — помнік архітэктуры эпохі [[рэнэсанс]]у (а потым [[клясыцызм]]у). Пачаткам яе будаўніцтва лічыцца канец XV ст., калі месту было нададзена магдэбургскае права. Адзінымі графічнымі крыніцамі, якія дазваляюць уявіць яе аўтэнтычны від, з’яўляюцца гравюры [[Матэуш Цюндт|Матэуша Цюндта]] [[1568]] г. і [[Тамаш Макоўскі|Тамаша Макоўскага]] [[1600]] г.
== Гісторыя ==
ГроднаУ набыло1496 годзе [[ магдэбурскаеСьпіс прававялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] ў [[ 1496Аляксандар Ягелончык|Аляксандар]] г., якнадаў можнаГорадні меркаваць, у сакавіцкі[[Магдэбурскае дзень св. Бенэдыктаправа]]. Згодна з [[Прывілей|прывілеем]] у горадземесьце ўводзілася пасада войта. ГараджанеМяшчане выводзіліся з-пад юрысдыкцыі земскіх і іншых судовых устаноўустановаў. Штогод ім дазвалялася праводзіць тры кірмашы і пабудавацьзбудаваць млын на беразе Нёмана, важніцу, васкабойню, а таксама ратушу. ▼Канец XV — пачатак XVI стст. у гарадской гісторыі [[Вялікае княства Літоўскае|Вялікага княства Літоўскага]] адзначыўся як час шырокага распаўсюджвання [[Магдэбурскае права|магдэбурскага права]].
Гэты працэс можна патлумачыць як фіскальнымі інтарэсамі дзяржавы, так і ростам гаспадарчага значэння гарадоў. У канцы XV — пачатак XVI стст.
магдэбургскае права атрымалі: Гродна, Полацк, Мінск, Кіеў, Высокае, Навагрудак, некаторыя паўторна (Луцк),
іншыя былі пераведзены з хэлмінскага права на [[Магдэбурскае права|магдэбурскае]] — Бранск, Бельск, Драгічын, Мельнік.
Час пабудовы і месца знаходжання першай [[ратуша|ратушы]] ў Гродна пакуль штоГорадні канчаткова неня высветленавысьветлены. З прывілея [[1496]] г.году вынікае, што горадместа атрымаўатрымала дазвол на пабудову ратушы: « узвядуцьузьвядуць нават [[ратуша|ратушу ]] на годным месцы, на каторым які пакой або камору для пастыганняпастыганьня сукна выгатаваць і мець ім не забараняем. Будуць таксама мець на ратушы меру збож, г.зн.: бочку ратушную і мёду г.зн. медніцу» . Першая і пакуль што адзіная зьвестка пра ратушу ў Горадні адносіцца да 1539—1540 гадоў. Можна меркаваць, што збудавалі яе адразу па атрыманьні местам Магдэбурскага права, як было, напрыклад, у Менску (наданьне ў [[1499]] годзе — першы ўпамін пра ратушу ў 1503 годзе). ▼▲Гродна набыло [[магдэбурскае права]] ў [[1496]] г., як можна меркаваць, у сакавіцкі дзень св. Бенэдыкта. Згодна з [[Прывілей|прывілеем]] у горадзе ўводзілася пасада войта. Гараджане выводзіліся з-пад юрысдыкцыі земскіх і іншых судовых устаноў. Штогод ім дазвалялася праводзіць тры кірмашы і пабудаваць млын на Нёмана, важніцу, васкабойню, а таксама ратушу.
Гравюра на медзі Адэльгаўзэра-Цюндта [[1568]] году — першая іканаграфічная выява Горадні прадстаўляе ратушу як архітэктурную дамінанту ня толькі Рынку, але і ўсяго места. У час [[Вайна Расеі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайны з Масквой 1654—1667 гадоў]] захопнікі моцна зруйнавалі Горадню разам з іншымі местамі [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. «Таму як места Гарадзенскае з фальваркамі і прадмесьцямі ад войск маскоўскіх ушчэнт зруйнаванае і спустошанае, каб да дасканалага дабрабыту дайсьці магло, ад падаткаў на тым сойме і на потым звальняем» — паведамляецца ў канстытуцыі сойму 1661 году. «Непрыяцель» зьнішчыў мескую ратушу. Згодна з соймавай канстытуцыяй [[1678]] году «мяшчане гарадзенскія ратушу паводле мінулых камісіяў узводзяць, таксама мураваць, будаваць, і ранейшыя будынкі маюць выстаўляць».
▲Час пабудовы і месца знаходжання першай [[ратуша|ратушы]] ў Гродна пакуль што канчаткова не высветлена. З прывілея [[1496]] г. вынікае, што горад атрымаў дазвол на пабудову ратушы: «узвядуць нават [[ратуша|ратушу]] на годным месцы, на каторым які пакой або камору для пастыгання сукна выгатаваць і мець ім не забараняем. Будуць таксама мець на ратушы меру збож, г.зн.: бочку ратушную і мёду г.зн. медніцу».
ПаНа даручэннюдаручэньне каралеўскіх камісараў магістрат ГроднаГорадні меў распачаць пабудову ратушы. На гэта былапрызначылі вызначана сумасуму 4800 злотых, у тым ліку яўрэўгарадзенскія павінныжыды былімелі даць 300 злотых, а таксама 20 000 штук цэглы, 100 мерак вапны. Аднак справа замаруджвалася з -за недахопупрычыны браку сродкаў. За невыкананненевыкананьне распараджэннядаручэньня ззь горадаместа меркавалася спагнаць 2000 коп літоўскіх грошаў28грошаў. Галоўнай прычынай недахопу грошаўгрошай на будаўніцтвабудаваньне былі цяжкасціцяжкасьці ззь іх зборам, абпра чым ішто паведамляе канстытуцыя сеймасойму [[1690]] ггоду. Сродкі павінны былімелі зьбірацца прымусова, "«абы ратуша была пабудавана коштам горада"29места». Нягледзячы на згадагыя намаганні, справа адбудовы ратушы расьцягнулася амаль што на цэлае стагодьдзе.▼Першая і пакуль што адзіная звестка аб наяўнасці [[ратуша|ратушы]] ў Гродна адносіцца да 1539—1540 гг. Можна меркаваць, што збудавалі яе адразу пасля атрымання горадам магдэбургскага права, як было, напрыклад, у Мінску (дараваньне права на самакіраванне ў [[1499]] г. — першае ўпамінаньне аб ратушы 1503 г.).
Першая выява ратушы на плянах Горадні датуецца [[1706]] годам. На пляне, выкананым у гэтым годзе, на Рынку паказаны будынак з надпісам «базар» (былая ратуша), а на рагу Рынку з вуліцай Замкавай разьмяшчаецца будынак з надпісам «ратуша». З чаго вынікае, што на руінах першай ратушы зьявіліся гандлёвыя крамы, а магістрат пераехаў у дом лентвойта. Занядбаньне справы адбудовы ратушы скарысталі гарадзенскія жыды, якія занялі яе пашкоджаны будынак крамамі і не хацелі фінансаваць адбудову. Пра гэта ўскосна паведамляла канстытуцыя сойму [[1690]] году. У 1713 году жыды атрымалі загад «гандаль свой у Рынку тым жа ў Горадні каб не вялі», апроч таго, каб «на ратушу 50 тысяч цэгел і іншых матэрыялаў да рэстаўрацыі прысуджаных абы адразу далі». Праблему адбудовы ратушы закрануў у сваім прывілеі 1718 году кароль і вялікі князь [[Аўгуст Моцны]], які некалькі разоў наказваў пачаць направу і патраціць на гэта грошы, якія засталіся ад выплачаных скарбу падаткаў.
Гравюра на медзі Адэльгаўзэра-Цюндта [[1568]] г. — першая іканаграфічная выява Гродна прадстаўляе ратушу як архітэктурную дамінанту не толькі рынку, але і ўсяго горада. Гэта быў двухпавярховы будынак, увенчаны вежай з назіральнай пляцоўкай. У ёй размяшчаўся гарадскі гадзіньнік. Аб ім ўпершыню ўпамінаецца ў [[Прывілей|прывілеі]] [[Бона Сфорца|каралевы Боны]] [[1541]] г., якая паказвала на неабходнасьць дагляду за гадзіннікам спецыяліста-рамесніка. Пасля аднаго з пажараў Гродна ў 1753 г. гадзіннік быў перанесены на вежы езуіцкага касьцёла. Уздоўж другога паверха будынка ратушы ішла галерэя, якая мала выконваць функцыю назіральнай пляцоўкі для пажарнай варты. Другі паверх традыцыйна адыгрываў ролю рэпрэзентатыўнага цэнтра, дзе адбываліся пасяджэнні гарадской рады і войта з лавай. Да галоўнага аб’ёма гэтага паверха прымыкала невялікая прыбудоўка, дзе, магчыма, размяшчалася капліца. На першым паверсе згодна з прывілеем 1496 г. мелі знаходзіцца крамы, медніца, ратушная бочка і камора для пастрыгання сукна23. З-пад падмуркаў ратушы ў бок вул. Маставой ішло падзямелле, якое магло выконваць функцыю гарадской турмы. ▼
[[Файл:Haradzienskaja ratuša. Гарадзенская ратуша (1926).jpg|значак|Здымак 1926 году]]
У час [[Вайна Расеі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайны з Масквой 1654—1667 гг.]] Гродна разам з іншымі гарадамі [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] быў моцна разбураны.
Па разбурэньнях [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]] (1700—1721) Горадню вызвалілі на дзесяць гадоў ад сплаты да скарбу «чыншаў … капшчызны ад напояў». Гэтыя сродкі таксама мелі пайсьці «на рэпарацыю ратушы і аздобу места». Як сьведчыць унівэрсал надворнага каралеўскага падскарбія Асалінскага [[1720]] году «ратуша ў месьце тутэйшым Горадні, так даўно пустуючая да як найхутчэйшай мае прыйсьці пэрфэкцыі», у чым мелі дапамагаць таксама і ўладальнікі крамаў на Рынку. Але ратуша стаяла надалей без усялякага рамонту і паціху разбуралася гандлярамі. Так, жыд Зэльман Беркавіч «капаючы падмуркі на свае крамніцы ў шкоду места асьмеліўся і выразаць казаў трубы, якія з даўніх часоў сядзяць і ўфундаваныя для бясьпекі места ад агню выпадковага». Фрагмэнты памянёнага ўнівэрсалу сьведчыць пра заняцьце жадоўскімі гандлярамі будынку ратушы, якая ж да таго знаходзілася ў зруйнаваным стане.
«Таму як горад Гродзенскі з фальваркамі і прадмесьцямі ад войск маскоўскіх ушчэнт зруйнаваны і спустошаны, каб да дасканалага дабрабыту дайсці мог, ад падаткаў на тым сейме і на потым звальняем» — гаварыцца ў канстытуцыі сейма 1661 г. «Непрыяцелем» была знішчана гарадская ратуша26. Згодна з сеймавай канстытуцыяй [[1678]] г. «мяшчане гродзенскія ратушу паводле мінулых камісій узводзяць, таксама мураваць, будаваць, і ранейшыя будынкі маюць выстаўляць».
У Гарадзенскіх актах [[1730]] году ўпамінаецца: «старая ратуша … неадрамантаваная і цяпер пустуе і да рэшты руйнуецца». Таму гарадскімескі магістрат распачаў выдаляць крамы з будынку ратушы. ЯўрэіЖыды, уладальнікі крамаў, што не згаджаліся з рашэннемпастановай уладаў, падчасу час спробы рамонтных работ закідалі муляроў і нават бурмістра Войцеха Цяхлевіча камянямі і цэгламі35цэгламі. ВывесціВывесьці гандляроў з руін ратушы так і не ўдалося. Падарожнік Вільгельм Шлемюлер, які наведаў ГроднаГорадню ў час сеймасойму [[1752]] г.году, у сваім дзённікудзёньніку звяртаезьвяртае ўвагу на ратушу толькі ў канцы апісання гарадскойапісаньня забудовы места, лаканічналяканічна натуючы: «некалькі яшчэ значнейшых дамоў мураваных у рынкуРынку. У сярэдзіне бачнывідаць руіны велізарнага гмаху, дзе купцы раскладваюць свой тавар». ▼
▲Па даручэнню каралеўскіх камісараў магістрат Гродна меў распачаць пабудову ратушы. На гэта была вызначана сума 4800 злотых, у тым ліку яўрэў павінны былі даць 300 злотых, а таксама 20 000 штук цэглы, 100 мерак вапны. Аднак справа замаруджвалася з-за недахопу сродкаў. За невыкананне распараджэння з горада меркавалася спагнаць 2000 коп літоўскіх грошаў28. Галоўнай прычынай недахопу грошаў на будаўніцтва былі цяжкасці з іх зборам, аб чым і паведамляе канстытуцыя сейма [[1690]] г. Сродкі павінны былі зьбірацца прымусова, "абы ратуша была пабудавана коштам горада"29. Нягледзячы на згадагыя намаганні, справа адбудовы ратушы расьцягнулася амаль што на цэлае стагодьдзе.
Згодна з плянам Горадні [[1753]] году на Рынку размяшчалася «ратуша, цэхгауз, крамы жыдоўскія і пляцы мескія». Як на гэтым, так і на пляне 1758 году, добра відаць прыбудовы да паўднёвага фасада ратушы. Магчыма, што мескія ўлады дамовіліся з жыдамі. І ідучы на саступкі, дазволілі ім збудаваць крамы, «а іншыя крамы коштам места мураваныя магістрат як усеагульную мескую ўласнасьць … жыдам арандуючы, даход ратушы справіў». Такім чынам, места, аддаючы ў арэнду жыдам свае крамы, знайшло сродкі на адбудову ратушы.
Першая выява ратушы на планах горада датуецца [[1706]] г. На плане, выкананым у гэтым годзе, на Рынку паказаны будынак з надпісам «базар» (былая ратуша), а на скрыжаванні рынку з вул. Замкавай разьмешчаны будынак з надпісам «ратуша». З чаго вынікае, што на руінах першай ратушы былі заснаваны гандлёвыя крамы, а магістрат пераехаў у дом лентвойта.
[[Файл:Haradzienskaja ratuša. Гарадзенская ратуша (XX).jpg|значак|Здымак да 1939 году]]
Занядбанне справы адбудовы ратушы скарысталі гродзенскія яўрэі, якія занялі яе пашкоджаны будынак крамамі і не хацелі фінансаваць на адбудову. Аб гэтым ускосна паведамляла канстытуцыя сейма [[1690]] г.
На пляне Горадні [[1780]] году ратушны будынак на Рынку адсутнічае, хаця Рынак і названы «ратушным», а «ратушны дворык» у той час разьмяшчаўся на вуліцы Калючынскай, якая пачыналася ад Рынку. Магчыма, у гэты час на месцы руінаў старой ратушы рыхтавалі пляцоўку пад будаваньне новай. Будаваньне мураванай ратушы з крамамі і гауптвахтай скончылася ў [[1784]] годзе. Пацьверджаньне існаваньня новай ратушы сустракаецца ў 1791 годзе. Вядома, што яна мела дзьве брамы «з фацыятамі». Відаць, гэта і была клясыцыстычная ратуша, якая праіснавала да сярэдзіны XX ст. будынак ратушы адзначаны таксама на плянах Горадні [[1793]], [[1795]], [[1798]] гадоў. Як «ратуша» ці «ратуша з лаўкамі»<ref>Гардзееў Ю. Да пытання аб гісторыі Гродзенскай ратушы (канец ХV—ХVІІІ стст.) // Краязнаўчыя запіскі. Вып. 4. — Горадня, 1997.</ref>.
У 1713 г. яўрэў атрымалі загад «гандаль свой у рынку тым жа ў Гродне каб не вялі», акрамя таго, каб «на ратушу 50 тысяч цэгел і іншых матэрыялаў да рэстаўрацыі прысуджаных абы адразу далі».
Іканаграфічны матэрыял XVI ст. (гравюры [[Матэуш Цюндт|Матэуса Цюндта]], зробленая на падставе малюнка [[ ІаганЯган Адэльгаўзэр| ІаганаЯгана Адэльгаўзэра]] ў [[1568]] г.годзе, а таксама яе копійкопіяў XVI—XVIII стст.) не дазваляе вызначыць дакладнае месца пабудовы ратушы канца XV — пачатку XVI стст. Гарадзенскі гісторык [[ ЮзафЮзэф Ядкоўскі]] і гісторык архітэктуры Юрый[[Юры Якімовіч ]] асвятліліасьвятлілі гісторыю ратушы і прааналізавалі яе архітэктурны воблік, але нічога неня пішуць абпра яе месцазнаходжаннімесца знаходжаньня. [[Алена Квітніцкая ]] размясціларазьмясьціла будынак ратушы на скрыжаванніскрыжаваньні Рынку і вуліцы Замкавай. Больш верагодным намімаверным здаецца меркаваннемеркаваньне Алеся[[Аляксандар Краўцэвіч|Аляксандра Краўцэвіча ]], які размясціўразмясьціў яго ў сярэдзіне Рынку. Гэтую думку можна пацвердзіцьпацьвердзіць наступнымі аргументаміаргумэнтамі. Згодна з люстрацыяй г. ГроднаГорадні [[1675]] г.году гарадскіямескія ўлады былі абавязанымелі пабудавацьпзудаваць ратушу на тым самым месцы, дзе размяшчаўсяразьмяшчаўся яе стары будынак, разбураны ў часы [[Вайна Расеі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайны 1654—1667 гг.гадоў]] Менавіта ў цэнтры Рынку і былаўзьвялі ўзведзенановую новая [[ратуша]]ратушу ў XVIII ст., што знайшло адлюстраваннеадлюстраваньне на планахплянах горадаместа XVIII — першай паловы XX стст. ▼Праблема адбудовы ратушы была закранута ў каралеўскім прывілеі 1718 г. кароль [[Аўгуст Моцны|Аўгуст II]] некалькі разоў наказваў пачаць направу і патраціць на гэта горшы, якія засталіся ад выплачаных скарбу падаткаў.
== Архітэктура ==
Пасля разбурэнняў [[Вялікая Паўночная вайна|Паўночнай вайны]] Гродна быў вызвалены на дзесяць гадоў ад выплочваньня да скарбу «чыншаў … капшчызны ад напояў». Гэтыя сродкі таксама мелі пайсці "на рэпарацыю ратушы і аздобу горада"33. Як сьведчыць універсал надворнага каралеўскага падскарбія Асалінскага [[1720]] г. «ратуша ў горадзе тутэйшым Гродне, так даўно пустуючая да як найхутчэйшай ма прыйсьці пэрфекцыі», у чым павінны былі дапамагаць таксама і ўладальнікі крамаў ў рынку.
▲ГравюраПомнік наархітэктуры медзірэнэсансу, Адэльгаўзэра-Цюндтапазьней [[1568]] г. —перабудаваны першаяў іканаграфічнаястылі выяваклясыцызму. ГроднаАдзінымі прадстаўляеграфічнымі ратушукрыніцамі, якякія архітэктурнуюдазваляюць дамінантууявіць неаўтэнтычны тольківыгляд рынкуратушы, алезьяўляюцца гравюры [[Матэвуш Цюндт|Матэвуша Цюндта]] [[1568]] году і ўсяго[[Тамаш Макоўскі|Тамаша Макоўскага]] [[1600]] горадагоду. Гэта быў двухпавярховы2-павярховы будынак, увенчанызавершаны вежай з назіральнай пляцоўкай. У ёй размяшчаўсяразьмяшчаўся гарадскімескі гадзіньнік . Аб, імпра ўпершынюякі ўпамінаецца ў [[Прывілей|прывілеі]] [[Бона Сфорца|каралевы Боны]] [[1541 ]] г. году, якая паказвала на неабходнасьць даглядудогляду за гадзіннікамгадзіньнікам спецыялістаспэцыяліста- рамеснікарамесьніка. ПасляПа аднагоадным з пажараў Гродна ўу 1753 г. гадзіннікгодзе быўгадзіньнік перанесеныперанесьлі на вежы езуіцкага касьцёла. Уздоўж другога паверха будынка ратушы ішла галерэя, якая маламела выконваць функцыю назіральнай пляцоўкі для пажарнай варты. Другі паверх традыцыйна адыгрываў ролю рэпрэзентатыўнагарэпрэзэнтацыйнага цэнтрацэнтру, дзе адбываліся пасяджэнні гарадскойпаседжаньні рады і войта з лавай. Да галоўнага аб’ёма гэтага паверха прымыкаладалучалася невялікая прыбудоўкапрыбудова, дзе, магчыма, размяшчаласяразьмяшчалася капліца. На першым паверсе , згодна з прывілеем 1496 г. году, мелі знаходзіцца крамы, медніца, ратушная бочка і камора для пастрыганняпастрыганьня сукна23сукна. З-пад падмуркаў ратушы ў бок вул.вуліцы Маставой ішло падзямеллепадзямельле, якое магло выконваць функцыю гарадской турмывязьніцы.
Па адбудове ў 1784 годзе будынак быў 1-павярховым і меў форму [[карэ]]. Паўночны і паўднёвы фасады ўпрыгожвалі [[Рызаліт|рызаліты]] з 6-калённымі дарыцкімі портыкамі.
Але ратуша стаяла надалей без усялякага рамонту і паціху разбуралася гандлярамі.
== Галерэя ==
Так яўрэй Зэльман Беркавіч «капаючы падмуркі на свае крамніцы ў шкоду горада асмеліўся і выразаць казаў трубы, якія з даўніх часоў сядзяць і ўфундаваныя для бясьпекі горада ад агню выпадковага».
<center><gallery caption="Старыя здымкі" perrow="4" widths=150 heights=150>
Haradzienskaja ratuša. Гарадзенская ратуша (1910).jpg|каля 1910
Haradzienskaja ratuša. Гарадзенская ратуша (1935).jpg|1935
Horadnia, ratuša. Горадня, ратуша (XX).jpg|да 1939
Ратуша1.jpg|да 1939
</gallery></center>
== Крыніцы ==
Фрагмэнты згаданага ўніверсала сьведчыць аб заняцьці яўрэйскім гандлярамі будынку ратушы, якая ж да таго знаходзілася ў зруйнаваным стане.
{{Крыніцы}}
== Літаратура ==
У гарадскіх актах [[1730]] г. упамінаецца: «старая ратуша … неадрамантаваная і цяпер пустуе і да рэшты руйнуецца».
* Гардзееў Ю. Да пытання аб гісторыі Гродзенскай ратушы (канец ХV—ХVІІІ стст.) // Краязнаўчыя запіскі. Вып. 4. — Горадня, 1997.
▲Таму гарадскі магістрат распачаў выдаляць крамы з будынку ратушы. Яўрэі, уладальнікі крамаў, што не згаджаліся з рашэннем уладаў, падчас спробы рамонтных работ закідалі муляроў і нават бурмістра Войцеха Цяхлевіча камянямі і цэгламі35. Вывесці гандляроў з руін ратушы так і не ўдалося. Падарожнік Вільгельм Шлемюлер, які наведаў Гродна ў час сейма [[1752]] г., у сваім дзённіку звяртае ўвагу на ратушу толькі ў канцы апісання гарадской забудовы, лаканічна натуючы: «некалькі яшчэ значнейшых дамоў мураваных у рынку. У сярэдзіне бачны руіны велізарнага гмаху, дзе купцы раскладваюць свой тавар».
Згодна з планам г. Гродна [[1753]] г. на Рынку размяшчалася "[[ратуша]], цэхгауз, крамы жыдоўскія і плацы гарадскія"37. Як на гэтым, так і на плане Гродна 1758 г., добра бачны прыбудоўкі да паўднёвага фасада ратушы38. Не выключана, што гарадскія ўлады дамовіліся з яўрэямі.
І ідучы на саступкі, дазволілі ім пабудаваць крамы, «а іншыя крамы коштам горада мураваныя магістрат як усеагульную гарадскую ўласнасць … жыдам арандуючы, даход ратушы справіў».
Такім чынам, горад, аддаючы ў арэнду яўрэям свае крамы, знайшоў сродкі на адбудову ратушы.
На плане Гродна [[1780]] г. ратушны будынак ў Рынку адсутнічае, хаця рынак і названы «ратышным», а «ратушны дворык» у той час размяшчаўся на вул. Калюцінскай, якая выбягала з Рынка. Магчыма, у гэты час на месцы руінаў старой ратушы расчышчалася пляцоўка для будовы новай. Пытанне гэта пакуль што застаецца адкрытым. Але дакладна вядома, што пяць гадоў раней ратушны будынак яшчэ займаў сваё месца.
У [[1784]] г. мураваная ратуша з крамамі і гауптвахтай нарэшце была ўзведзена. Пацвярджэнне існавання новай ратушы сустракаецца ў 1791 г. вядома, што яна мела дзве брамы «з фацыятамі». Верагодна, гэта і была класіцыстычная ратуша, якая праіснавала да сярэдзіны XX ст. будынак ратушы адзначаны таксама на планах г. Гродна [[1793]], [[1795]], [[1798]] гг. Як «ратуша» ці «ратуша з лаўкамі».
▲Іканаграфічны матэрыял XVI ст. (гравюры [[Матэуш Цюндт|Матэуса Цюндта]], зробленая на падставе малюнка [[Іаган Адэльгаўзэр|Іагана Адэльгаўзэра]] ў [[1568]] г., а таксама яе копій XVI—XVIII стст.) не дазваляе вызначыць дакладнае месца пабудовы ратушы канца XV — пачатку XVI стст. Гарадзенскі гісторык [[Юзаф Ядкоўскі]] і гісторык архітэктуры Юрый Якімовіч асвятлілі гісторыю ратушы і прааналізавалі яе архітэктурны воблік, але нічога не пішуць аб яе месцазнаходжанні. Алена Квітніцкая размясціла будынак ратушы на скрыжаванні Рынку і вуліцы Замкавай. Больш верагодным нам здаецца меркаванне Алеся Краўцэвіча, які размясціў яго ў сярэдзіне Рынку. Гэтую думку можна пацвердзіць наступнымі аргументамі. Згодна з люстрацыяй г. Гродна [[1675]] г. гарадскія ўлады былі абавязаны пабудаваць ратушу на тым самым месцы, дзе размяшчаўся яе стары будынак, разбураны ў часы [[Вайна Расеі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайны 1654—1667 гг.]] Менавіта ў цэнтры Рынку і была ўзведзена новая [[ратуша]] ў XVIII ст., што знайшло адлюстраванне на планах горада XVIII — першай паловы XX стст.
У 1660-я гады будынак ратушы быў моцна пашкоджаны падчас нашэсьця маскоўскага войска. У паўразбураным стане ратуша прастаяла амаль паўтара стагоддзя. У канцы ХVIII ст. была перабудавана ў клясычным стылі. У 1946 р. бальшавіцкая ўлада яе знішчыла. Напэўна, адзінаю крыніцаю, акая б магла даць уяўленне аб выглядзе ратушы, з’яўляецца гравюра Макоўскага 1600 р. Гравюра выяўляе ратушу як архітэктурную дамінанту не толькі рынку, але і ўсяго места. Гэта быў двухпавярховы будынак, увенчаны вежай з высокім шпілем. Завяршэнне сценаў упрыгожвалі атыкі.
У 1660-я гады будынак моцна быў пашкоджаны падчас нашэсьця маскоўскага войска, улады збіралі грошы на адбудову галоўнага будынку места, але ваенныя пастоі, падаткавы цяжар замаруджвалі аднаўленчыя працы. На адбудову будынку яшчэ горш паўплывалі разбурэнні Паўночнай вайны. На пляне 1706 р. руіны будынку ратушы пазначаны як «базар», а на скрыжаваньні Замкавай вуліцы ды пд-зах боку Рынку камяніца, пазначаная як «ратуша». У будынку закінутай ратушы размяшчаліся гандляры.
Гісторык Юры Гардзееў лічыць, што будынак быў разабраны. На яго месцы у [[1784]] г. узнік будынак новай [[ратуша|ратушы]], пабудаванай у [[Клясыцызм|класіцыстычным стылі]]. Яна была аднапавярховаю, мела форму карэ. Паўночны і паўднёвы фасады ўпрыгожвалі [[Рызаліт|рызаліты]] з шасцюкалоннымі дарыцкімі портыкамі. Згодна плану [[1795]] г., [[ратуша]] была пабудавана на тым самым месцы, дзе стаяла старая.
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [http://s13.ru/archives/42163 Графічная рэканструкцыя рэнесанснай ратушы ў Гродна]
* [http://supron-licvin.livejournal.com/28843.html Спроба рэканструкцыі рэнэсанснай ратушы ў Горадні]
* [http://harodnia.com/be/uczora/vkl-recz-paspalitaja/73-hardziejeu-ratusza Юры Гардзееў. Да пытання аб гісторыі гродзенскай ратушы (канец XV—XVIII стст.)]
[[Катэгорыя:Ратушы Беларусі|Горадня]]
| 
.jpg){kind=link}
_.jpg){kind=link}