Збожжа: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
W (гутаркі | унёсак)
д +спасылка
Радок 2:
'''Збожжа''' — найважнейшая група вырошчваемых расьлінаў, якія даюць [[зерне]], асноўны прадукт харчаваньня чалавека, сыравіна для шматлікіх адгалінаваньняў прамысловасьці й корму сельскагаспадарчых жывёлаў. На [[2010]] г. 90% збожжа ў сьвеце ішло на [[корм]] у [[Жывёлагадоўля|жывёлагадоўлі]], 10% — на [[хлеб]]абулачныя вырабы і [[Кандытарская прадукцыя|слодычы]]<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Інга Міндалёва]].|загаловак=Плянаваць ня «вал», а даходнасьць|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=71019|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=17 сьнежня 2010|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2010-12-17 248 (26855)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/71032/17sne-8.indd.pdf 8]|issn=1990-763x}}</ref>. Збожжа падразьдзяляецца на хлебныя й зернебабовыя культуры. Большасьць хлебных збожжавых культураў, як то [[пшаніца]], [[жыта]], [[рыс]], [[авёс]], [[ячмень]], [[кукуруза]], [[проса]], [[чуміза]], [[магар]], [[пайза]], [[дагуса]] і іншыя, належыць да батанічнага сямейства злакаў.
 
У сваёй натуральнай форме, як то ў суцэльным збожжы, яны зьяўляюцца багатай крыніцай [[Вітаміны|вітамінаў]], [[мінэрал|мінэралаў]]аў, [[Вугляводы|вугляводаў]], [[тлушч|тлушчаў]]аў, [[алей|алеяў]] і [[Бялкі|бялкоў]]. Аднак, калі яны былі апрацаваны шляхам выдаленьня [[вотруб’е|вотруб’я]] й [[збожжавыя зародкі|збожжавых зародкаў]], пакінутая [[эндаспэрма]] багата ў асноўным вугляводамі й у ёй не хапае большасьці іншых пажыўных рэчываў. У некаторых краінах, збожжа ў выглядзе [[рыс|рысу]]у, [[Пшаніца|пшаніцы]], [[проса]], [[Кукуруза|кукурузы]] складаюць большасьць паўсядзённых сродкаў да існаваньня. У разьвітых краінах спажываньне збожжавых умеранае й разнастайнае, але ўсё ж істотнае.
 
== Земляробства ==
[[Файл:040719 172 dorset marnhull.jpg|міні|220пкс|справа|Жытневае поле ў [[Дорсэт|Дорсэце]], [[Ангельшчына]]]]
У той час як кожны від мае свае асаблівасьці, парадак вырошчваньня ўсіх збожжавых культур аналягічны. Большасьць зь іх зьяўляюцца аднагадовымі расьлінамі, такім чынам, адна пасяўная дае адзін ураджай. [[Пшаніца]], [[жыта]], [[трыцікале]], [[авёс]], [[ячмень]] зьяўляюцца хлебнымі злакамі, які могуць вырошчвацца ў больш халодны сэзон. Яны ёсьць цягавітымі расьлінамі, якія добра растуць ва ўмераных умовах надвор’я й перастаюць расьці ў гарачае надвор’е, то бок пры тэмпэртатуры каля 30&nbsp;°C, але гэта залежыць ад віду й гатунку. Цёпласэзонныя збожжавыя зьяўляюцца больш пяшчотнымі й аддаюць перавагу гарачаму надвор’ю. Ячмень і жыта зьяўляюцца самымі цягавітымі збожжавымі, які здольныя перазімаваць у [[Субарктыка|субарктычных]] і [[Сыбір|сыбірскіхсыбір]]скіх умовах. Многія збожжавыя прахалоднага сэзону вырошчваюцца ў [[Тропікі|тропіках]]. Тым ня менш, некаторыя зь іх растуць толькі ў халодных высакагор’ях, дзе можа быць магчымым вырошчваньне некалькіх культураў у год.
 
На працягу некалькіх дзесяцігодзьдзяў, аднак, назіраецца таксама рост цікавасьці да шматгадовым расьлінам збожжавых. Гэтая цікавасьць распрацавана ў сувязі зь перавагамі ў барацьбе з эрозіяй, зьмяншэньнем патрабаваньня ва ўгнаеньні, і патэнцыйна зьніжаных затратах на фэрмэрства. Нягледзячы на тое, што дасьледаваньні яшчэ знаходзяцца на раньняй стадыі, [[Інстытут зямлі (Саліна)|Інстытут зямлі]] ў горадзе [[Саліна]], штату [[Канзас]], удалося стварыць некалькі гатункаў, якія маюць даволі добрую ўраджайнасьць<ref>[http://ngm.nationalgeographic.com/2011/04/big-idea/perennial-grains-text Perennial grains being created at the Land Institute]. National Geographic</ref>.
Радок 13:
Цёпласэзонныя збожжавыя вырошчваюцца ў трапічных нізінах круглы год, а на землях умеранага клімату толькі ў цёплы час году. [[Рыс]] звычайна вырошчваюць на затопленых палёх, аднак існуюць некаторыя штамы, выгадаваныя на сушы. Іншыя цёплакліматычныя збожжавыя, як то [[сорга]], адаптавана да засушлівых умоваў.
 
Холаднасэзонныя збожжавыя добра адаптаваныя да вырошчваньня ва умеранымўмераным клімаце. Большасьць гатункаў аднаго выгляду зь іх мае зімнія ці вясновыя тыпы. Зімовыя гатункі высейваюць восеньню, яны прарастаюць і растуць вегетатыўна, становячыся пасіўнымі ў зімовы пэрыяд. Яны аднаўляюць свой рост у вясновы пэрыяд і сьпеюць у канцы вясны або ў пачатку лета. Гэтая сыстэма вырошчваньня робіць аптымальным выкарыстаньне вады й вызваляе зямлю для іншага [[ураджай|ўраджаю]] ў пачатку вегетатыўнага сэзону.
 
Зімовыя гатункі не квітнеюць да вясны, таму што яны патрабуюць [[яравізацыя|яравізацыі]], то бок узьдзеяньня нізкіх тэмпэратураў на генетычнагенэтычна вызначаны час. Там, дзе зіма занадта цёплая для яравізацыі або перавышае цягавітасьць ўраджаю, які вар’іруецца ў залежнасьці ад выгляду й гатункі, фэрмэры вырошчваюць яравыя культуры. Яравыя збожжавыя культуры высаджваюць у пачатку вясны, і яны сьпеюць пазьней тым жа годам улетку, без выкарыстаньня яравізацыі. Яравыя збожжавыя звычайна патрабуюць большага паліву й даюць меншы ўраджай чым азімыя збожжавыя.
 
== Стандартызацыя ==