Уфа: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Jarash (гутаркі | унёсак)
дапаўненьне, шаблён
Радок 56:
== Гісторыя ==
Горад заснаваны ў [[1574]] годзе, калі паўстала неабходнасьць умацаваньня паўднёва-ўсходніх межаў расейскай дзяржавы пасьля авалоданьня башкірскімі землямі.
ЗьЗ гістарычных дакумэнтаў вядома, што пасьля заваяваньня Казанскага ханства, расейскія амбасадары, маючы пры сабе граматы [[Іван Жахлівы|Івана Жахлівага]], езьдзілі ў [[Башкартастан|Башкірыю]], заклікаючы башкірскія плямёны прыняць расейскае падданства. Праз 17 гадоў, пасьля далучэньня Башкірыі да Расеі, каля зьліцьця рэк Уфы і Белай каля Старога казанскага гасьцінца быў закладзены невялікі ўмацаваны пункт — Уфімская крэпасьць. Да гэтага часу не было яшчэ ніводнага гораду на ўсход ад яе, аж да самага [[Ціхі акіян|Ціхага акіяну]].
 
[[Файл:Ufa_prokudin.jpg|міні|250пкс|зьлева|Уфа на пачатку XX стагодзьдзя. Каляровая фатаграфія [[Пракудзін-Горскі, Сяргей Міхайлавіч|Сяргея Пракудзіна-Горскага]]]]
У XVII—XVIII стагодзьдзях Уфа паступова ператвараецца з горадагораду-крэпасьці ў палітычны і эканамічны цэнтар краю. З [[1708]] годагоду знаходзіцца ў складзе Казанскай губэрні; з [[1728]] цэнтар Уфімскай правінцыі, ваявода якой падпарадкоўваўся непасрэдна Сэнату; з [[1744]] прылічана да Арэнбурскай губэрні; зь сьнежня [[1781]] — цэнтар Уфімскага намесьніцтва, губэрнатарам прызначаны [[Іван Варфаламеевіч Ламб]]. З [[1796]] Уфа ізноў у складзе Арэнбурскай губэрні, з [[1802]] годагоду — губэрнскі горад з рэзыдэнцыяй губэрнатара і губэрнскіх установаў; з [[1865]] — цэнтар Уфімскай губэрні. З чэрвеня [[1922]] Уфа — сталіца [[БАССР]].
 
Прамысловае разьвіцьцё УфыЎфы пачалося ў XIX стагодзьдзі. Да сярэдзіны XIX стагодзьдзя ў горадзе мелася больш дзесяткадзясятка гарбарняў і некалькі прыстаняў. На лёс горадагораду вялікі ўплыў аказала адкрыцьцё ў [[1870]] годзе рэгулярнага суднаходзтва па рацэ Белай і будаўніцтва [[Самара-Залатавустаўская чыгунка|Самара-Залатавустаўскай]] (цяпер [[Куйбышаўская чыгунка|Куйбышаўскай]]) чыгункі ([[1888]]—[[1892]]1888—1892 гг.). У горадзе зьявіліся паравыя млыны, тартакі (лесапільныя заводы), чыгуначныя і суднарамонтныя майстэрні. У канцы XIX стагодзьдзя ва Ўфе дзейнічала каля 30 фабрык і заводаў: па перапрацоўцы сельскагаспадарчай сыравіны, дрэваапрацовачныя, сылікатныя, таксама чыгуначныя і суднарамонтныя майстэрні, гарбарныя. Значнае месца займаў гандаль хлебам і мясам.
 
У [[1922]] годзе УфаЎфа была абвешчаная сталіцай Башкірскай АССР. У гады першай пяцігодкі будуецца маторабудаўнічы завод і [[ЦЭЦ]], а з адкрыцьцём у [[1939]] годзе башкірскай нафты вырас [[Уфімскі нафтаперапрацоўчы завод]].
Канец 20—30-х гг. XX стагодзьдзя характарызуецца хуткім разьвіцьцём горадагораду. Валавая прадукцыя прамысловасьці павялічылася тады ў 16 разоў. Уступілі ў лад Уфімскі прамысловы камбінат (Уфімская запалкавая фабрыка і фанэрная фабрыка, лесапільны, дубільна-экстрактны завод), прадпрыемствы лёгкай і харчовай прамысловасьці.
У гады [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] ва Ўфу былі эвакуяваныя дзесяткідзясяткі прамысловых прадпрыемстваў, шматлікія ўстановы, шэраг навукова-дасьледчых інстытутаў (напрыклад, у 1942 годзе ва Ўфу з Рыбінска быў эвакуяваны Ўфімскі дзяржаўны авіяцыйны тэхнічны унівэрсытэтўнівэрсытэт).
Уфа пасьляваенных гадоў — гэта цэнтар засваеньня нафтавых багацьцяў Башкірыі. Зьявіўся яшчэ адзін нафтаперапрацоўчы завод — Нова-УфімскіЎфімскі. Сьледам, з розьніцай ўу некалькі гадоў, запрацаваў трэці нафтаперапрацоўчы завод. Гэтыя тры заводы ператварылі УфуЎфу ў найбуйнейшы цэнтар нафтаперапрацоўкі. Побач з тым у горадзе разьвіваецца [[хімічная прамысловасьць]], [[машынабудаваньне]].
 
== Адміністрацыйнны падзел ==
Радок 90:
{| border=1 cellspacing=0 cellpadding=3 style="margin-left: 1em;"
|-
! rowspan=2 | ГодаГады !! rowspan=2|Колькасьць насельніцтва (чалавек) !! colspan=3 | у тым ліку
|-
! Башкіры !! Расейцы !! Татары
Радок 137:
== Адукацыя ==
Першай навучальнай установай, якая навучала па праграме вышэйшай адукацыі, быў Уфімскі настаўніцкі інстытут, арганізаваны ў 1918 годзе. У 1920 годзе ён быў ператвораны ў Інстытут народнай адукацыі, затым — у Пэдагагічны інстытут, у 1957 годзе — у БДУ.
У цяперашні час г. Уфа і Рэспубліка Башкартастан падрыхтоўвае спэцыялістаў з вышэйшай адукацыяй у 11 самастойных дзяржаўных ВНУ па 169 кірунках і спэцыяльнасьцях. Агульны кантынгент студэнтаў вышэйшых навучальных устаноў складае больш за 50 тысячтысячаў чалавек.
Падрыхтоўка спэцыялістаў сярэдняга зьвяну зьдзяйсьняецца ў 76 сярэдніх спэцыяльных навучальных установах па 109 кірунках.
Падрыхтоўку навукова-пэдагагічных кадраў зьдзяйсьняюць 11 асьпірантураў вышэйшых навучальных установаў.
Радок 157:
 
'''Філіялы дзяржаўных ВНУ:'''
* Філіял Усерасейскага завочнага фінансава-эканамічнага інстытутаінстытуту ў г. Уфе
* Уфімскі філіял Расейскага дзяржаўнага сацыяльнага ўнівэрсытэтаўнівэрсытэту
* Філіял Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэтаўнівэрсытэту эканомікі, статыстыкі і інфарматыкі
* Башкірскі Філіял Акадэміі працы і сацыяльных адносін
* Уфімскі (інстытут) філіял Расейскага дзяржаўнага гандлёва-эканамічнага ўнівэрсытэт
Радок 169:
* Уфімскі філіял Уральскай дзяржаўнай юрыдычнай акадэміі
* Філіял Самарскай дзяржаўнай акадэміі шляхоў зносінаў у г. Уфе
* Філіял Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэтаўнівэрсытэту камэрцыі
 
'''Недзяржаўныя ВНУ:'''
Радок 176:
 
'''Філіялы недзяржаўных ВНУ:'''
* Уфімскі філіял Сталічнага гуманітарнага інстытутаінстытуту
* Уфімскі філіял інстытутаінстытуту эканамічных пераўтварэньняў і кіраваньня рынкам г. Масквы
* Уфімскі філіял Сучаснай гуманітарнай акадэміі
 
Радок 183:
Уфа — буйны транспартны вузел: чыгуначныя, трубаправодныя, аўтамабільныя магістралі, паветраныя і рачныя шляхі злучаюць сталіцу Башкартастана зь іншымі рэгіёнамі Расеі.
 
Суднаходная рака Белая з сваім прытокам Уфой перасякаецца тут з [[Транссіб|Транссыбірскай магістральлю]]. Аўтамабільныя дарогі злучаюць горад з [[Масква|Масквой]], [[Чалябінск]]ам, [[Казань]]ню, [[Самара]]й і [[Арэнбург]]ам. Па паўднёвай ускраіне горадагораду праходзіць фэдэральная аўтадарога М5 «Урал».
 
Сувязь з раёнамі Рэспублікі Башкартастан і найбліжэйшымі суседзямі падтрымліваецца аўтобуснымі зносінамі з Паўднёвага і Паўночнага аўтавакзалаў. З [[1938]] г. у горадзе УфеЎфе дзейнічаюць рэгулярныя авіялініі. Чыгуначныя магістралі, якія праходзяць праз горад Уфа, забясьпечваюць сувязь заходніх і цэнтральных раёнаў Расеі з [[Урал]]ам і [[Сыбір]]ру.
 
Трубаправодны транспарт зьдзяйсьняе перапампоўку іх транзытных плыняў па тэрыторыі Рэспублікі, тым самым, захоўваючы адзінства транспартнай сыстэмы Рэспублікі Башкартастан і Расейскай Фэдэрацыі.
Радок 215:
[[Файл:Theater.jpg|значак|Дом культуры «Нафтавік»]]
 
Першая друкарня ў Уфе адкрылася ў [[1801]]-м годзе для канцылярскіх патрэбаў (Віталь Паўлаў, часопіс «Урал», №2, 2003 г. [http://magazines.russ.ru/ural/2003/2/pavl.html]).
 
У Уфе працуюць ня менш шасьці тэатраў: Дзяржаўны тэатар опэры і балета, Башкірскі акадэмічны тэатар драмы, моладзевы і лялечны тэатры, татарскі тэатар «Нур» і Рускі акадэмічны тэатар драмы Башкартастана.
Радок 221:
У горадзе маецца каля 15 музэяў, сярод іх нацыянальны музэй, музэй баявой славы, музэй археалёгіі і этнаграфіі, музэй геалёгіі і карысных выкапняў, музэй лесу. Адчынены для наведвальнікаў мэмарыяльныя хаты-музэі: З. Т. Аксакава, У. І. Леніна, М. Гафуры, А. Э. Цюлькіна, Ш. Худайбердзіна.
 
У 1918 г. у УфеЎфе працаваў вядомы чэскі пісьменьнік [[Яраслаў Гашак]]. Тут ён выдаваў газэты «Наш шлях», «Чырвоная Эўропа», напісаў сэрыю апавяданьняў і фэльетонаў («Зь дзёньніка ўфімскага буржуа», «Уфімскі Іван Іванавіч», «Аб уфімскім разбойніку, крамніку Булакуліне», «Правялебны ўладар Андрэй», «Два стрэлы»).
 
== Выбітныя ўфімцы ==
Радок 235:
 
== Крыніцы ==
{{ЗноскіКрыніцы}}
 
== Вонкавыя спасылкі ==