Тэорыя: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д дададзеная Катэгорыя:Тэорыі з дапамогай HotCat
Радок 1:
'''Тэорыя''' ({{мова-grc|θεωρία}} — назіраньне, дасьледаваньне) — гэта нутрана несупярэчлівая сыстэма ведаў, якую характарызуюць лягічная залежнасьць адных элементаўэлемэнтаў ад іншых, выводнасьць зьместу тэорыі зь нейкай сукупнасцісукупнасьці сьцверджаньняўсьцьверджаньняў і паняцьцяў (зыходнага базісу тэорыі) па пэўных лёгіка-мэтадалягічных прынцыпах і правілах. Пры выкарыстаньні тэорыі сфармуляваныя ў ёй веды апасродкуюцца рознымі прамежкавымі звёнамізьвёнамі, канкрэтызавальнымі фактарамі. Тэорыя – асноўная, найбольш разьвітая форма арганізацыі навуковых ведаў, якая дае цэласнае ўяўленьне пра заканамернасьці й істотныя сувязі пэўнага абсягу рэчаіснасьці. Тэорыю трэба адрозьніваць ад іншых формаў ведаў — гіпотэз, законаў навукі, клясыфікацыйклясыфікацыяў, тыпалёгій ды іншых, якія могуць папярэднічаць утварэньню тэорыі і скласьці базу яе фармаваньня.
У структуры тэорыі вылучаюць: зыходную (эмпірычную) аснову з мноствам фактаў, зафіксаваных у той галінегаліня ведаў, якую вывучае теорыяцеорыя; зыходную тэарэтычную аснову — мноства першасных дапушчэньняў, аксіём, агульных законаў, якія ў сукупнасьці апісваюць ідэалізаваны аб'ектаб’ект тэорыі; лёгіку тэорыі — мноства дапушчальных у рамках тэорыі правілаў лягічнага вывядзеньня і доказу; сукупнасцьсукупнасьць атрыманых у тэорыі сьцверджаньняўсьцьверджаньняў зь іх доказамі. ЭлементаміЭлемэнтамі тэорыі зьяўляюцца паняцьці, іх азначэньні, выказваньні і высновы, доказы ды іншае. Гэтыя элементыэлемэнты выяўляюцца ў моўных ці знакавых выразах, якія ў сваю чаргу складаюць у межах тэорыі сыстэму навуковай мовы. Тэорыя як сыстэма знакаў, моўнага і іншага знакавага тэксту мае прыкметы значэньня і сэнсу. Значэньне тэорыі — гэта сувязь яе элементаўэлемэнтаў з прадметнай галіной, а сэнс — зьмест паняцьцяў, меркаваньняў і іншых формаў, якія ў яе ўваходзяць.
Зыходным у тэорыі зьяўляецца яе ідэалізаваны аб'ектаб’ект — тэарэтычная мадэль істотных сувязяў рэчаіснасьці, якія паказаныя з дапамогай пэўных гіпатэтычных дапушчэньняў і ідэалізацыі. Напрыклад, у геаметрыігеамэтрыі Эўкліда гэта абстракцыі матэматычнага пункта, простай лініі, плоскасьці ды іншыя, якім нададзены пэўныя ўласцівасьціўласьцівасьці з дапамогай сыстэмы аксіём. Дачыненьні ідэялізаваных аб'ектаўаб’ектаў (як зыходныя, так і выведзеныя) і ёсьць тэарэтычнымі законамі, што фармулююцца не непасрэдна на аснове доследныхдосьледных зьвестак, а шляхам пэўных дзеяньняў з ідэялізаванымі аб'ектаміаб’ектамі. Таму законы, сфармуляваныя ў рамках тэорыі, маюць непасрэднае дачыненьне да ідэалізаваных аб'ектаўаб’ектаў (мадэляў рэчаіснасьці) і толькі апасродкаванае, з пэўным набліжаньнем — да самой эмпірычнай рэчаіснасьці. Бываюць тэорыі апісальнага тыпу (гэтак званыя якасныя тэорыі) і матэматызаваныя (калі працэдура праведзеная да канца, то ўтвараецца фармальная сыстэма), якія будуюцца і разьвіваюцца з дапамогай аксіяматычнага мэтаду і з выкарыстаньнем фармалізаваных моваў. У прыватнасьці, у матэматыцы створаныя тэорыі пра яе асноватворныя структуры і паняцьці (тэорыя альгарытмаў, тэорыя графаў, [[Тэорыя_імавернасьцяў|тэорыя імавернасьцяў]], тэорыя інфармацыі, [[Тэорыя_лікаў|тэорыя лікаў]], [[Тэорыя_мностваў|тэорыя мностваў]], тэорыя функцый ды інш.), тэорыі дастасоўнага прызначэньня (тэорыя аўтаматаў, тэорыя гульняў, тэорыя карыснасьці, тэорыя масавага абслугоўваньня, тэорыя надзейнасьці, тэорыя паверхняў, тэорыя памернасьці, тэорыя памылак, тэорыя раскладаў, эргадычная тэорыя ды інш.). Часам назоў тэорыі ўтвараецца ад прозьвішча яе стваральніка (напрыклад, тэорыя Галуа) ці адлюстроўвае характар або ўзровень выкарыстаных мэтадаў (напрыклад, аналітычная тэорыя дыферэнцыяльныхдыфэрэнцыяльных раўнанняураўнаньняў, дэскрыптыўная тэорыя мностваў, камбінаторная тэорыя групаў, канструктыўная тэорыя функцый, элементарнаяэлемэнтарная тэорыя). Тэорыя, аб'ектаб’ект дасьледаваньня якой — нейкая іншая тэорыя, называецца мэтатэорыяй.
 
[[Катэгорыя:Тэорыі| ]]