Вяльля: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
афармленьне
выпраўленьне спасылак
Радок 3:
|выява = Belarus-Junction of Viliya and Narach Rivers-3.jpg
|подпіс = Рака Вяльля каля сутокаў з Нарачанкай
|даўжыня = 498 [[км]]
|выток = каля в. [[Вялікае Поле (Докшыцкі раён)|Вялікае Поле]]
|вышыня_вытоку =
Радок 12:
|плошча_басэйну = 25,1 тыс. км²
|краіны_басэйну = [[Беларусь]], [[Летува]]
|левыя_прытокі =[[Дзьвінаса]], [[Кабылянка]], [[Ілія]], [[Белавароціца]], [[Вільня (рака)|Вільня]], [[Вуша (прыток Вяльлі)|Вуша]], [[Ашмянка]], [[Газоўка]]
|левыя_прытокі =
|правыя_прытокі =[[Сэрвач (прыток Вяльлі)|Сэрвач]], [[Нарачанка]], [[Страча]], [[Дудка (рака)|Дудка]]
|мапа = NerisInLithuania.png
|катэгорыя_вікісховішча = Neris
}}
'''Вяльля''', '''Вілія''' ({{мова-lt|Neris}}) — рака ў [[Беларусь|Беларусі]] і [[Летува|Летуве]], правы прыток [[Нёман]]а. Даўжыня 498 км, у тым ліку ў Беларусі — 264 км. Плошча вадазбору[[вадазбор]]у 25,1 тыс. км², у тым ліку на тэрыторыі Беларусі — 11 тыс. км². Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,3 [[праміле|‰]]. [[Выдатак вады]] ў вусьці каля 186 м³/с.
 
== Асноўныя прытокі ==
* ''Праваруч'': [[Сэрвач (прыток Вяльлі)|Сэрвач]], [[Нарачанка]], [[Страча]], [[Дудка (рака)|Дудка]], [[ЖэймянаБалошынка]], [[ШвянтояСарачанка]], [[Жэймяна]], Швянтоя
* ''Леваруч'': [[Дзьвінаса]], [[Кабылянка]], [[Ілія]]<ref>Упадае ў паўднёвую затоку [[Вялейскае вадасховішча|Вялейскага вадасховішча]], перад будаваньнем вадасховішча ўпадала беспасярэдне ў раку Вяльля.</ref>, [[Белавароціца]], [[Вільня (рака)|Вільня]], [[Вуша (прыток Вяльлі)|Вуша]], [[Ашмянка]], [[Газоўка]], [[Кужэц]], [[Лонва]], [[Оксна]]
 
Амаль усе прытокі Вяльлі каналізаваныя[[канал]]ізаваныя. У басэйне ракі больш за 40 каналаў агульнай даўжынёй каля 300 км.
 
== На рацэ ==
* ''[[Горад|Месты]]'': [[Вялейка]], [[Вільня]], [[Коўна]] (у вусьці)
* ''Зоны адпачынку'': Вялейка, Плёсы
* ''Помнікі прыроды'': [[Бярозкаўскі дуб-велікан]]
* ''Вадасховішчы'': [[Вялейскае вадасховішча|Вялейскае]]
 
Радок 34:
У гістарычных крыніцах згадваецца пад назвай ''Веля'', або ''Велья'', або ''Велея'', то бок «вялікая». Індаэўрапейскі корань назвы адсылае да значэньня «заходні кірунак» і культу продкаў, а значыць зьвязвае і з культам бога [[Вялес]]а.
 
Па ўтварэньні Рэчы Паспалітай і павелічэньні ўплыву польскай культуры і мовы назва ракі пачала пісацца па-польску: ''Вілія'' або ''Вілья'', што захавалася ў афіцыйным напісаньні да сёньняшніх дзён. Такім чынам, рака страціла свой першасны сэнс і набыла новы: Вілія — нібыта таму, што віляе.<ref>Эліза {{Спасылка|аўтар=Волат-Лужынская., [Э.|url=http://vialejka.org/2007/04/19/gstoryja_mjastjechka_vjalejjka.html |загаловак=Гісторыя мястэчка Вялейка]|выдавец=vialejka.org|дата публікацыі=19 красавіка 2007|копія=http://web.archive.org/web/20090918004922/http://vialejka.org/2007/04/19/gstoryja_mjastjechka_vjalejjka.html|дата «Вілейскікопіі=18 краязнаўчыверасьня зборнік» (2009}}</ref><ref>{{Кніга|аўтар=Ефимова Н. А.,|частка=История научныйВилейки сотрудник15—18 Вилейского историко-краеведческоговеков|адказны=Склад. музеяВ.Коласава|загаловак=Вілейскі Историякраязнаўчы Вилейкизборнік: 15—18[Матэрыялы вековкраязн. Снавук. 28—45канф. "Вілейшчына - погляд у мінулае і сучаснасць" (27 мая 1999 г.)|старонкі=28—45|месца=Мн.|выдавецтва=МГА "Бел. кнігазбор"|год=2001|isbn=985-6638-23-2}}</ref>.
 
== Агульныя зьвесткі ==
Радок 43:
Рэжым адметны інтэнсіўным веснавым разводзьдзем (каля 45% сярэдняга сьцёку) і нізкім стаяньнем вады ў летнюю межань. Па ўводзе ў эксплюатацыю Вялейскага вадасховішча ўзроўневы й сьцёкавы рэжым плаціны ў межах Беларусі зарэгуляваны. Замярзае ў высокай плыні ў пачатку сьнежня, у сярэдняй і нізкай — у канцы сьнежня — пачатку студзеня, крыгалом у 2-й палове сакавіка ад вусьця да вярхоўя. Сярэдняя тэмпэратура вады ўлетку 18—20 °С, найбольшая ў ліпені (27,9 °С, [[1956]]).
 
Тэрыторыя басэйну Вяльлі ўтварае гістарычную вобласьць {{Не перакладзена|Павільле||be|Павілле}}<ref>Звяруга, Я. Г. [http://www.mediafire.com/view/?1h7qkg3lk9x1261 Звяруга Я.Г. Беларускае Павілле у жалезным веку і раннім сярэднявякоўі] // Матэрыялы па археалогіі Беларусі, вып. 10. Мінск, ДНУ «Інстытут гісторыі НАН Беларусі», 2005</ref>, якая, у сваю чаргу, складала частку Летувы<ref>Лойка, П. [http://jivebelarus.net/for-pupils-and-students/history-of-belarus-grand-duchy-of-lithuania/domestic-policy-of-of-GDL.html Унутраная палітыка ВКЛ (XIV — сярэдзіна XV ст.)] // Бібліятэка гістарычных артыкулаў</ref>.
 
== Рэльеф ==
Радок 59:
 
== Гаспадарчая дзейнасьць ==
На вадазборы праводзіліся мэліярацыйныя працы, у выніку якіх, станам на [[1 студзеня]] [[2006]] году 14% плошчы басэйну мэліяравана. Працягласьць адкрытай асушальнай сеткі складае 7790 км<ref>[{{Спасылка|url=http://pogoda.by/315/gid.html?ind=23|загаловак=Река Вилия|выдавец=Гідрамэтцэнтар Беларусі]{{ref-|мова=ru}}</ref>. У 1997 годзе на плаціне Вялейскага вадасховішча пачала працаваць [[Вялейская ГЭС]] магутнасьцю 2000 кВт.
 
== Крыніцы і заўвагі ==
Радок 66:
== Літаратура ==
* {{Літаратура/Блакітная кніга Беларусі}}
* {{Кніга|загаловак=Государственный водный кадастр: Водные ресурсы, их использование и качество вод (за 2004 год) / М-во природных ресурсов и охраны окружающей среды. — |месца=Мн., |год=2005. — |старонак=135 с.}}
* {{Кніга|загаловак=Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; |адказны=Редкол.: И. П. Шамякин (гл.ред.) и др. — |месца=Мн.: |выдавецтва=БелСЭ, |год=1986. — |старонак=599 с.,}} 40 л. ил.
* {{Кніга|загаловак=Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. |том=Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1—2. — |месца=Л., |год=1971.}}
 
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* Звяруга, Я. Г. [http://www.mediafire.com/view/?1h7qkg3lk9x1261 Звяруга Я.Г. Беларускае Павілле у жалезным веку і раннім сярэднявякоўі]// Матэрыялы па археалогіі Беларусі, вып. 10. Мінск, ДНУ «Інстытут гісторыі НАН Беларусі», 2005
* [http://www.rh.by/by/78181/50/19355030/ ЭкспедыцыяМястэчка Буйвіды ненад паўтарэннеВіліяй пройдзенагаатрымала герб] // [[Рэгіянальная газета]] 24.07.2012
* [http://jivebelarus.net/for-pupils-and-students/history-of-belarus-grand-duchy-of-lithuania/domestic-policy-of-of-GDL.html Лойка П. Унутраная палітыка ВКЛ (XIV - сярэдзіна XV ст.)] // Бібліятэка гістарычных артыкулаў.
* [http://www.rh.by/by/18178/50/50301935/ МястэчкаЭкспедыцыя — Буйвідыне надпаўтарэнне Віліяй атрымала гербпройдзенага] // [[Рэгіянальная газета]] 2.07.2010
* [http://www.rh.by/by/78/50/1935/ Экспедыцыя – не паўтарэнне пройдзенага] // [[Рэгіянальная газета]]
* [http://www.rh.by/by/210/10/6006/ Вяз, з вышыні якога бачныя адразу тры гарады - Маладзечна, Вілейку і Смаргонь] // [[Рэгіянальная газета]]
 
{{Прытокі Нёмана}}
 
[[Катэгорыя:НёманВяльля]]
[[Катэгорыя:Рэкі Беларусі]]
[[Катэгорыя:Рэкі Летувы]]