Беларускі нацыянальны строй: розьніца паміж вэрсіямі

Беларускі касьцюмстрой, маючы агульныя карані з украінскім і рускім нацыянальнымі касьцюмамі,строямі хоць і фарміраваўся на аснове ўзаемаўплыву літоўскай, польскай, рускай і ўкраінскай традыцый, тым ня менш адрозьніваецца самабытнасьцю і зьяўляецца самастойнай зьявай<ref name="Ром">[http://slonko.com.pl/bielaruskija-narodnyja-stroi.html Беларусскія народныя строі]</ref><ref name="НК">[http://nacional-kostyum.com/ Нацыянальныя касьцюмы] {{ref-ru}}</ref>. Акрамя гэтага, ён убіраў у сябе тэндэнцыі інтэрнацыянальнага гарадзкога касьцюмастрою і такім чынам ўпісваўся ў агульнаэўрапейскі кантэкст<ref name="Ром"/>.

Пры вырабе касьцюмастроя выкарыстоўваліся такія віды дэкаратыўна-прыкладной творчасьці, як ткацтва, пляценьне, ювелірнае мастацтва, апрацоўка скуры й іншыя<ref name="Башк">[http://lib.a-grande.ru/kostum.php#n8 Беларускі нацыянальны касьцюм] {{ref-ru}}</ref>.

== Гісторыя касьцюмастроя ==

[[Файл:Costumes of the West Polesie.jpg|міні|250пкс|КасьцюмыСтроі Заходняга Палесься. Паштовая марка Беларусі]]

[[Файл:Costumes of Mogilev region.jpg|міні|зьлева|250пкс|КасьцюмыСтроі Магілёўшчыны. Паштовая марка Беларусі]]

Вытокі беларускага адзеньня знаходзяцца ў культуры Кіеўскай Русі. Умерана кантынентальны клімат, працяглая зіма і негарачае лета вымагалі закрытага, цёплага адзеньня<ref name="ЭБ">Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя / Рэд.: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1989.</ref>. Фарміраваньне ўласна беларускага традыцыйнага касьцюмастроя і яго асаблівасьцяў пачалося ў часы [[Сярэднявечча]]. Да канца XIX — пачатку XX стагодзьдзяў яго аблічча выстаялася, склаліся ярка-выяўленыя этнічныя асаблівасьці<ref name="Арт">[http://art-by2.narod.ru/index.files/kostum.htm Народны традыцыйны касьцюм] {{ref-ru}}</ref>. Адна з найважнейшых характарыстык беларускага касьцюмастрою — незвычайная ўстойлівасьць традыцыі. Убіраючы ў сябе разнастайныя павевы на працягу стагодзьдзяў, беларускі касьцюмстрой доўгі час захоўваў нязьменным крой некаторых прадметаў адзеньня, яго форму, асобныя атрыбуты касьцюмастрою ўзыходзяць яшчэ да паганскай даўніны, у ім захаваліся архаічныя рысы, напрыклад, старадаўні арнамэнт і паласаты дэкор. Тэхналёгіі вырабу тканін таксама захаваліся з старажытных часоў<ref name="Башк"/><ref name="Арт"/>. Нягледзячы на ўстойлівасьць традыцыйнага аблічча, гарнітур рознаварыянтны ў вобразнай і кампазыцыйнай праявах<ref name="Арт"/>.

На тэрыторыі Беларусі дасьледчыкі вылучаюць больш за 30 разнавіднасьцяў народнага касьцюмастрою, досыць строга прывязаных да пэўнай мясцовасьці.

== Мужчынскі касьцюмстрой ==

Мужчынскі касьцюмстрой звычайна складаўся з кашулі, вышытай па варотах і нізе, штаноў, камізэлькі, [[Нагавіцы|нагавіц]] (пояснае адзеньне)<ref name="Башк"/><ref name="ЭБ"/>. Кашуля насілася навыпуск, падпярэзвалася каляровым поясам.<ref name="Башк"/> [[Кішэня|Кішэні]] адсутнічалі, іх замяняла скураная сумачка, якую насілі праз плячо або падвешвалі да скуранога пояса<ref name="Башк"/><ref name ="Трад"/>. Мужчынскі касьцюмстрой меў сьціплае аздабленьне, у ім пераважаў белы колер, а дэкор прыпадаў на каўнер, каўнерцы, пазуху і ніз кашулі і на разнаколерны пояс з кутасамі<ref name="ЭБ"/>.

== Жаночы касьцюмстрой ==

[[Файл:State museum of folk architecture and life Interior.JPG|міні|250пкс|Манекен жанчыны ў паўсядзённым касьцюместроі ў інтэр’еры хаты ў [[Беларускі дзяржаўны музэй народнай архітэктуры і побыту|Беларускім дзяржаўным музэі народнай архітэктуры і побыту]]]]

[[Файл:Белорусский национальный костюм.png|250пкс|міні|Сцэнічны жаночы беларускі народны касьцюмстрой на маленькай дзяўчынцы]]

Жаночы касьцюмстрой больш разнастайны, з выяўленай нацыянальнай спэцыфікай. Вылучаюцца чатыры комплексы: са [[спадніца]]й і [[Фартух у беларускім народным касьцюме|фартухам]]; са спадніцай, [[Фартух у беларускім народным касьцюме|фартухам]] і [[камізэлька]]й ([[гарсэт]]ам); са спадніцай, да якой прышыты ліф-гарсэт; з [[андарак]]ам, [[Фартух у беларускім народным касьцюме|фартухам]], камізэлькай (гарсетам). Два першыя вядомыя па ўсёй тэрыторыі Беларусі, два апошнія ва ўсходніх і паўночна-ўсходніх раёнах. Маецца тры тыпы [[Кашуля|кашуль]]: з прамымі плечавымі ўстаўкамі, тунікападобная, з какеткай (гесткай)<ref name="ЭБ"/>; вялікая ўвага надавалася вышыўцы на рукавах. Пояснае адзеньне — разнастайнага фасону спадніцы, якія адрозьніваліся кроем (андарак, саян, палатнянік, летнік), а таксама [[андарак]]і, [[Фартух у беларускім народным касьцюме|фартухі]]<ref name="Башк"/>. Спадніцы — чырвоныя, сінесіня-зялёныя, у шэра-белую клетку, з падоўжнымі і папярочнымі палосамі. Фартухі ўпрыгожваліся карункамі, складкамі, вышытым узорам<ref name="Башк"/>; камізэлькі (гарсет) — [[вышыўка]]й, [[Карункі|карункамі]], дэкаратыўнымі нашыўкамі і [[аплікацыя]]мі. Найбольшая ўвага зьвярталася на ўпрыгожаньне рукавоў, што зьвязана з мастацкай тэктонікай і плястыкай касьцюмастроя, а таксама зь верай у магічную сілу чырвонага рамбічнага арнамэнту, які нібыта засьцерагаў рукі ад злых духаўдухоў і надаваў ім моц у працы<ref name="ЭБ"/>.

Пояс, які выкарыстоўваўся ў мужчынскім касьцюместрое, вырабляўся з дарагіх шаўковых нітак з ўплеценых залатых і срэбных нітак. Ён нёс ня толькі функцыянальнае значэньне, але і абрадавае, рэлігійнае і сацыяльнае . Яго вырабам займаліся майстры ткацтва, кожны пояс зьяўляўся практычна творам мастацтва і шанаваўся ў многіх краінах<ref name="НК"/>.

У беларускім нацыянальным касьцюместрое выкарыстоўваліся толькі натуральныя тканіны, якія [[Беларускае народнае ткацтва|вырабляліся]] ў хатніх умовах, у асноўным гэта былі лён і воўна, таксама ўжывалася тканіна з валокнаў каноплі<ref name="НК"/><ref name="Башк"/><ref name="Трад">[http://ytec.ru/Gorodok/Gorodok_etnograph_2.html Традыцыйнае адзеньне]</ref>. Для афарбоўкі пражы выкарыстоўваліся натуральныя фарбавальнікі: настоі траў, кары, лісьця дрэў, балотнай руды<ref name="Башк"/><ref name="ЭБ"/>.

Пры вырабе касьцюмастроя выкарыстоўваліся вышыўка, бранае, выбарнае, перавыбарнае, закладное, рамізнае, пераборнае і ўзорнае ткацтва, карункі і аплікацыя<ref name="Башк"/><ref name="Арт"/>, існаваў таксама спэцыфічны промысел упрыгожаньня тканін — [[набіванка]]<ref name="ЭБ"/>.

[[Файл:Old woman in belarussian national costume.jpg|міні|зьлева|250пкс|Бабуля ў нацыянальным касьцюместрою]]

[[Файл:Old man in belarussian national costume.jpg|міні|250пкс|Дзядуля ў нацыянальным касьцюместрою]]

У беларускім касьцюместроі выкарыстоўваліся тры тыпы кашуль: з прамымі плечавымі ўстаўкамі, тунікападобная, з какеткай<ref name="Башк"/>. Кашулі ўсіх тыпаў мелі прамы разрэз (пазуху) па цэнтры, даўжыня якога дасягала 35-40 см<ref name="Трад"/>.