Польшча: розьніца паміж вэрсіямі

{{Краіна

}}

'''Рэспу́бліка По́льшча''', '''По́льшча''' ({{мова-pl|Rzeczpospolita Polska}}) — краіна ў [[Цэнтральная Эўропа|Цэнтральнай Эўропе]], знаходзіцца паміж [[Нямеччына]]й на захадзе, [[Чэхія]]й і [[Славаччына]]й на поўдні, [[Украіна]]й і [[Беларусь]]сю на ўсходзе, і [[Балтыйскае мора|Балтыйскім морам]], [[Летува]]й і [[Расея]]й на поўначы.

 

== Назва ==

 

Паходжаньне назвы «Польшча» дакладна невядомае. Згодна з найбольш распаўсюджанай тэорыяй гэтая назва [[Этымалёгія|паходзіць]] ад назвы племені палянаў, якія насялялі абшары сучаснага [[Вялікапольскае ваяводзтва|Вялікапольскага ваяводзтва]]. Слова «паляне» паводле адной з тэорыяў паходзіць ад слова «племя» — супляменьнік, чалавек, зьвязаны крэўнай сувязьзю, які мае тую ж самую веру. Іншая тэорыя выводзіць слова «паляне» ад слова «поле», дапускаючы, што асноўным заняткам племені палянаў была апрацоўка зямлі ў адрозьненьне ад іншых плямёнаў, напрыклад, вісьлянаў ці мазаўшанаў, якія насялялі [[Лес|лясныя]] абшары. Некаторыя [[Лінгвістыка|лінгвісты]] сьцьвярджаюць, што гэта можа быць зьвязана зь першапачатковай формай пляменнай арганізацыі — «аполем», якая зьяўлялася пэўным відам кіраваньня з выбарным кіраўніком, агульнай уласнасьцю на зямлю і [[род]]ам — асновай грамадзтва.

Іншыя назвы Польшчы (''Lechia'', [[пэрсыдзкая мова]] ''Lachistan'', [[летувіская мова]] ''Lenkija'') і палякаў ([[Турэцкая мова|турэцкае]] ''Lehce'', расейскае ''Ляхи'', [[Вугорская мова|вугорскае]] ''Lengyel'') паходзяць ад назвы племені [[Лэндзяне|лэндзянаў]], якія насялялі тэрыторыю паўднёва-ўсходняй часткі Польшчы.

 

 

== Гісторыя ==

Падчас кіраваньня [[Дынастыя Ягелонаў|дынастыі Ягелонаў]], Польскае каралеўства наладзіла цесныя сувязі з [[ВКЛ|Вялікім Княствам Літоўскім]], а затым, у [[1569]], пасьля прыняцьця [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]], утварыла зь ім [[Фэдэрацыя|фэдэрацыйную]] дзяржаву — [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую абодвух народаў]].

 

 

У выніку польскую карону атрымаў [[Стэфан Баторы]] ([[1574]]—[[1586]]). Стэфан Баторый пасьпяхова завяршыў вайну супраць [[Іван IV|Івана IV]]: Рэч Паспалітая атрымала [[Лівонія|Лівонію]] і вярнула [[Полацак]]. Падчас падрыхтоўкі да вайны супраць [[Асманская імпэрыя|Турцыі]] Стэфан нечакана памёр. Насталае пасьля яго сьмерці міжкаралеўе ізноў вылілася ў смуту. Нарэшце на сталец узышоў швэдзкі каралевіч [[Жыгімонт III Ваза]] ([[1587]]—[[1632]]). Пасьля сьмерці свайго бацькі Жыгімонт Ваза адбыў у Швэцыю, дзе ў [[1593]] каранаваўся швэдзкім каралём. Дынастычныя спрэчкі, а таксама барацьба за панаваньне ў Прыбалтыцы, прывялі да вайны са Швэцыяй ([[1600]]—[[1629]]). У дадатак у [[1609]] пачалася вайна з Расеяй.

 

 

 

У пач. 18 ст. Польшча была ўцягнутая ў Паўночную вайну (1700—1721). У 1701 на яе тэрыторыю ўступілі швэдзкія войскі Карла XII. Да перамоў 1720—1721 аб сканчэньні вайны прадстаўнікі Рэчы Паспалітай дапушчаныя не былі, што сьведчыла аб канчатковай страце прэстыжу Рэчы Паспалітай у Эўропе. Расея і Прусія ў 1720 прынялі ўзаемнае абавязальніцтва падтрымліваць наяўныя ў Польшчы парадкі.

* [[Лодзінскае ваяводзтва|Лодзінскае]] ([[Лодзь]])

* [[Люблінскае ваяводзтва|Любельскае]] ([[Люблін]])

* [[Мазавецкае ваяводзтва|Мазавецкае]] ([[Варшава]])

* [[Малапольскае ваяводзтва|Малапольскае]] ([[Кракаў]])

Агульная плошча Польшчы складае 613 658 км² (займае 69 месца ў сьвеце і 9 у [[Эўропа|Эўропе]]). Каля 2/3 паверхні займае [[Польская нізіна]]. На поўначы знаходзіцца [[Балтыйскае града]], на поўдні — [[Малапольскае ўзвышша|Малапольскае]] і [[Люблінскае ўзвышша|Люблінскае]] ўзвышшы, а ўздоўж паўночнай мяжы цягнуцца [[Карпаты]] (самая высокая кропка 2499 м) і [[Судэты]]. Самымі буйнымі рэкамі зьяўляюцца [[Вісла]] і [[Одра]], але таксама існуе вялікая колькасьць больш дробных рэк. [[Возера|Азёры]] ў асноўным знаходзяцца на поўначы. [[Лес|Лясы]] займаюць 28% тэрыторыі краіны.

 

 

[[Клімат]] [[Умераны клімат|умераны]], пераходны ад марскога да кантынэнтальнага. Сярэдняя тэмпэратура [[студзень|студзеня]] ад −1 да −5 °C (у гарах да −8 °C), [[Чэрвень|чэрвеня]] 17—19 °C (у гарах да 10°). Ападкі складаюць 500—800 мм на раўнінах, у гарах да 1000 мм у год.

== Вонкавыя спасылкі ==

{{Партал|Эўропа}}

 

{{Краіны Эўропы}}

{{АБСЭ}}

{{Вышаградзкая група}}

{{Славянскія краіны}}