Беларускі клясычны правапіс: розьніца паміж вэрсіямі

'''Беларускі клясычны правапіс'''<ref>[[Генадзь Цыхун|Cychun H.]] Weißrussisch [http://wwwg.uni-klu.ac.at/eeo/Weiszrussisch.pdf] // Lexikon der Sprachen des europäischen Ostens / hrsg. von Miloš Okuka. Unter Mitw. von Gerald Krenn, 2002. — 1031 S. — ISBN 3-85129-510-2.</ref><ref name="sud">Решение Высшего Хозяйственного Суда Республики Беларусь от 22.12.98 г № 2—1/98 по иску редакции газеты «Наша Нива» (г. Минск) к ответчику — Государственному комитету Республики Беларусь по печати — о признании недействительным предупреждения от 29 мая 1998 г. № 26. [http://www.medialaw.ru/publications/zip/national/by/10/minsk10_9.html]</ref><ref name="barsceuskaja">Суіснаваньне ў Беларусі двух правапісаў // [[Ніна Баршчэўская]]. Беларуская эміграцыя — абаронца роднае мовы. — Варшава: Катэдра Беларускай Філялёгіі Факультэт Прыкладной Лінгвістыкі і Ўсходнеславянскіх Філялёгіяў Варшаўскі Ўніверсітэт, 2004. [http://kamunikat.org/usie_knihi.html?pubid=482]</ref><ref>[[Пётра Садоўскі]]. Інавацыі 90-х гадоў у мове беларускіх недзяржаўных выданняў // Беларуская мова: шляхі развіцця, кантакты, перспектывы. Матэрыялы ІІІ Міжнароднага кангрэса беларусістаў «Беларуская культура ў дыялогу цывілізацый». — Мн.: Беларускі Кнігазбор, 2001. ISBN 985-6638-33-Х. — С. 224.</ref><ref>[[Аляксей Мусорын|А. Ю. Мусорин.]] [http://www.philology.ru/linguistics3/musorin-08.htm Вариативность названий стран в современном белорусском языке] // Иностранные языки в научном и учебно-методическом аспектах. — Вып. 7. — Новосибирск, 2008. — С. 31—35.</ref><ref name="pravapis">[[Юрась Бушлякоў]], [[Вінцук Вячорка]], [[Зьміцер Санько]], [[Зьміцер Саўка]]. Беларускі клясычны правапіс. Збор правілаў. Сучасная нармалізацыя. Вільня—Менск, 2005. — 160 с.</ref>, або '''тарашкевіца''' — правапіс [[беларуская мова|беларускай мовы]] (у шырэйшым сэнсе — моўная норма<ref>{{Літаратура/Беларуская мова. Лінгвістычны кампэдыюм|к}}</ref><ref name="shupa">[[Сяргей Шупа]]. Слоўнік Свабоды: [http://arche.bymedia.net/7-2000/t700.html Тарашкевіца] // «[[Arche]]» № 7 (12), 2000.</ref>), заснаваны на [[літаратурная норма|літаратурнай норме]] сучаснай беларускай мовы і яе правілах да [[Рэформа беларускага правапісу 1933 году|палітычнай рэформы беларускай артаґрафііартаграфіі 1933 году]] і пэўных акадэмічных прапановах [[Акадэмічны праект рэформы беларускага правапісу 1930 году|1930]], [[Акадэмічны праект рэформы беларускага правапісу 1933 году|1933]] і 1993 гадоў. Зьяўляецца першым унармаваным правапісам [[беларуская мова|беларускай мовы]]<ref name="zs">[[Зьміцер Саўка]]. [http://arche.by/by/9/10/204/ Мазаічная артаграфія. З нагоды прыняцьця Правапіснага закону — 2008 (частка 1)] // «[[Arche]]» №11—12, [[2009]]. С. 132—140.</ref> і традыцыйным беларускім правапісам у сучасным разуменьні.

Назва «тарашкевіца» падкрэсьлівае большую блізкасьць правапісу да працы [[Браніслаў Тарашкевіч|Б. Тарашкевіча]] [[1918]] году і была ўведзеная ў моўны ўжытак пад канец 1980-х гадоў беларускім мовазнаўцам [[Вінцук Вячорка|Вінцуком Вячоркам]] па аналёґііаналёгіі з сэрбскай «[[сэрбскі кірылічны альфабэт|вукавіцай]]» — кірылічным сэрбскім альфабэтам, названым у гонар рэфарматара сэрбскай мовы [[Вук Караджыч|Вука Караджыча]]<ref>{{Кніга|аўтар = Шакун Л. М|частка = |загаловак = Гісторыя беларускага мовазнаўства|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Мн|выдавецтва = Універсітэцкае|год = 1995

У [[2005]] годзе з выхадам кнігі «Беларускі клясычны правапіс. Збор правілаў» была зьдзейсьненая сучасная нармалізацыя клясычнага правапісу. У [[2007]] годзе [[IANA]] надала тарашкевіцы ўласны моўны падтэґпадтэг «tarask» (поўнае пазначэньне: be-tarask).<ref name="subtag">[http://www.iana.org/assignments/language-subtag-registry IANA registry of language subtags]</ref>

У канкурэнтнай барацьбе перамагла Тарашкевічава кадыфікацыя, што было абумоўлена наступнымі чыньнікамі: ҐраматыкаГраматыка Тарашкевіча была найбольш ґрунтоўнай; яна ахоплівала бальшыню артаґрафічныхартаграфічных калізіяў; у большай ступені працягвала практыку беларускага друку папярэдняга пэрыяду; зьмяшчала практыкаваньні, што было карысным для выкарыстаньня ў дыдактычных мэтах; зьявілася на замову беларускай палітычнай эліты<ref name="zs"/>.

Варта адзначыць, што ў друкаванай рэдакцыі праекту прысутнічала прапанова па скасаваньні асыміляцыйнай мяккасьці. Аднак дадзенае рашэньне зьявілася ў ім толькі ў карэктуры — гэта значыць на мяжы 1929—1930 гг., калі пачала раскручвацца [[«Нацдэмаўшчына»|антынацдэмаўская]] кампанія. Дагэтуль Правапісная Камісія згадзілася на тым, што мяккі знак варта прыбраць выключна ў падоўжаных '''ньн''', '''льл''', '''зьз''', '''сьс''', '''дзьдз''', '''цьц''' (насе'''нн'''е, сьме'''цц'''е, су'''ддз'''я або су'''дздз'''я). Скасаваць мяккі знак у іншых пазыцыях катэґарычнакатэгарычна не згаджаўся старшыня Камісіі Некрашэвіч, які на момант рыхтаваньня дакумэнту да друку страціў свае званьні й дажываў апошнія месяцы на волі. Рашуча не прыняў гэтае скасаваньне і Янка Купала<ref name="zs"/>.

* увядзеньне аканьня ў пазычаньнях: м'''а'''н'''а'''лёґлёг, к'''аа'''пэрацыя, ф'''а'''нэтыка.

У 1930 годзе ґрупагрупа навукоўцаў Інстытуту мовазнаўства пачала працу над новым, пазбаўленым «нацдэмаўскага ўплыву», праектам рэформы беларускага правапісу. У наступным годзе кіраўніком Інстытуту быў прызначаны Пётар Бузук — раней арыштаваны, але ў адрозьненьне ад іншых беларускіх мовазнаўцаў, адпушчаны праз сваё небеларускае паходжаньне. Пры гэтым існуюць зьвесткі, што прафэсар лічыў існы правапіс найлепшым адлюстраваньнем жывой народнай гаворкі, таму выступаў супраць ягоных рэформаў<ref>Язэп Гладкі. Чутае — перажытае — бачанае. Машынапіс. Архіў БІНІМу (Нью-Ёрк).</ref>.

Нягледзячы на тое, што праца ішла ў моцна палітызаванай атмасфэры эскаляцыі [[расеізацыя|русіфікатарскіх]] тэндэнцыяў, барацьбы з «нацдэмаўшчынай», сталінскіх рэпрэсіяў і ґвалтоўнайгвалтоўнай калектывізацыі, праект аказаўся надзвычай супярэчлівым і рознавэктарным. Так, разам са зьменамі, скіраванымі на відавочнае набліжэньне беларускай мовы да расейскай, у ім прысутнічалі дыямэтральна супрацьлеглыя прапановы, у прыватнасьці: падпарадкаваньне лічэбнікаў яканьню (дз'''я'''вяты, дз'''я'''сяты, пяцьдз'''я'''сят); правядзеньне аканьня ў пазычаньнях (м'''а'''н'''а'''лёг, к'''аа'''пэрацыя, ф'''а'''нэтыка, '''А'''рдж'''а'''нікідзэ, '''А'''фэнбах; але нэт'''о''', інкогніт'''о''', сол'''ё''', Л'''ё'''карно); сьцягненае напісаньне падоўжаных ньн, льл, зьз, сьс, дзьдз, цьц, жж, шш, чч — н, л, з, с, дз, ц, ж, ш, а таксама ў лічэбніках цц — ц (насе'''н'''е, га'''л'''ё, '''з'''яе, ры'''з'''ё, кало'''с'''е, су'''дз'''я, жы'''ц'''ё, збо'''ж'''а, заці'''ш'''а, но'''ч'''у; адзіна'''ц'''аць, тры'''ц'''аць); увядзеньне асобных літараў для гукаў [дз], [дж]<ref name="praekt-33">[http://andrejczyk.blogspot.com/2006/03/1933.html Прадмова] // Акадэмічны праект рэформы беларускага правапісу 1933 году</ref>.

* увядзеньне аканьня ў пазычаньнях: м'''а'''н'''а'''лёґлёг, к'''аа'''пэрацыя, ф'''а'''нэтыка.

Нягледзячы на заўважны русіфікатарскі ўхіл акадэмічнага праекту [[1933]] году, ён не задаволіў кіраўніцтва СССР праз занадтую памяркоўнасьць у справе набліжэньня беларускай мовы да расейскай<ref name=klimaw-2004>[[Ігар Клімаў|Клімаў І.]] [http://mab.org.by/materyjaly/publikacyi/dva-standarty-bielaruskaj-litaraturnaj-movy Два стандарты беларускай літаратурнай мовы. — 2004] // Мова і соцыум. (TERRA ALBA. Том III). Магілёў, ГА МТ «Брама».</ref><ref name="zs2">[[Зьміцер Саўка]]. [http://arche.by/by/9/30/338/ Мазаічная артаграфія. З нагоды прыняцьця Правапіснага закону — 2008 (частка 2)] // «[[Arche]]» №11—12, [[2009]]. С. 132—140.</ref>. Да таго ж, новы этап барацьбы зь беларускім нацыяналізмам задаў артыкул «Под фальшиво-национальным флагом», надрукаваны 3 лютага 1933 году ў маскоўскай ґазэцегазэце «Правда». Спэцыяльны карэспандэнт выданьня А. Давідзюк паведаміў зь Менску:

Адразу пасьля дадзенай публікацыі Акадэмічны праект пасьпешліва разгледзелі і абмеркавалі ў Наркамаце асьветы пад кіраўніцтвам новапрызначанага (замест рэпрэсаванага) народнага камісара, Аляксандра Чарнушэвіча, ПэдаґаґічнымПэдагагічным інстытуце, розных савецкіх і партыйных арґанізацыяхарганізацыях. У выніку чаго да дакумэнту былі дададзеныя выразна русіфікацыйныя прапановы, што мела сьведчыць пра ляяльнасьць, «правільную ідэаляґічнуюідэалягічную арыентацыю» і стваральнікаў, і абмеркавальнікаў Праекту. Але нягледзячы на гэта, дакумэнт быў цалкам перапрацаваны<ref name="zs2"/>.

5 траўня ЦК КП(б)Б стварыла адмысловую [[Палітычная камісія для перагляду расейска-беларускага слоўніка і новых правілаў правапісу беларускай мовы|«'''Палітычную камісію для перагляду руска-беларускага слоўніка і новых правілаў правапісу беларускай мовы'''»]].<ref>{{Кніга|аўтар = [[Сяргей Запрудзкі]], [[Ганна Кулеш]]|частка = |загаловак = Гісторыя беларускага мовазнаўства, 1918―1941: хрэстаматыя для студэнтаў філалагічнага факультэта: у 2 ч.|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Менск|выдавецтва = Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|год = 2008|том = 2|старонкі = 156|старонак = 258|сэрыя = |isbn = 978-985-485-881-4|наклад = 200}}</ref> Паказальна, што ў склад камісіі не ўвайшоў ніводны лінґвістлінгвіст, а ейнымі чальцамі сталі пераважна палітыкі.

Пастанова мела назву — «Аб зьменах і спрашчэньні беларускага правапісу», аднак у сапраўднасьці артаґрафічныяартаграфічныя зьмены не прынесьлі спрашчэньня. Некаторыя з уведзеных рэформаю правілаў прапаноўвалася зьмяніць ужо ў наступных правапісных праектах (1939 і 1951 гг.), і гэта зрабілі практычна адразу ж у выніку зьмены палітычнага рэжыму — пасьля «разьвянчаньня культу асобы» (1956).

Правапісная рэформа 1933 году закранула ня толькі фанэтычныя і марфаляґічныямарфалягічныя асаблівасьці, але таксама і лексыку беларускае мовы. Так, напрыклад, калі дарэформавы «Расейска-беларускі слоўнік» С. Некрашэвіча і М. Байкова (1928) для перакладу расейскага слова «государство» прапаноўваў сынонімы «дзяржава», «гаспадарства», «панства», то пасьлярэформавы «[[Руска-беларускі слоўнік Александровіча|Руска-беларускі слоўнік]]» [[Андрэй Александровіч|А. Александровіча]] (1937) — толькі «дзяржава», тым жа словам перакладалася і расейскае «держава», эквівалентам расейскага «город» у першым слоўніку былі «места», «горад», а ў другім — толькі «горад»<ref>Дзмітрый Шыманскі. «Хто знішчыў беларускую мову?» // «Дзедзіч», № 5 (24) (лістапад, 2003 г.)</ref>. У гэтым жа слоўніку прысутнічаюць такія неўласьцівыя для беларускай мовы дзеепрыметнікавыя формы, як «забыўчывы», «неўстрашымы», «брадзячы».

Тым часам рукапісы раней падрыхтаваных акадэмічных слоўнікаў было загадана зьнішчыць, сярод іх — шматтомны «Слоўнік жывой беларускай мовы», двухтомныя расейска-беларускі і беларуска-расейскі слоўнікі, польска-беларускі і беларуска-польскі, эспэранцка-беларускі і беларуска-эспэранцкі, латыска-беларускі, гістарычны, артаґрафічныартаграфічны<ref>[http://knihi.com/pytanni/128.html 128. Як бальшавікі рэфармавалі беларускую мову?] // {{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>.

| 1. Перадача складоў [л’а], [л’о], [л’у]) празь цьвёрдае «л». (''напрыклад'': манал'''о'''г замест манал'''ёґё'''г) || rowspan="4" | [[Файл:Symbol oppose vote.svg|15пкс]] Захоўваліся існыя правілы. || rowspan="2" | [[Файл:Symbol oppose vote.svg|15пкс]] Аўтары праекту характаразуюць дадзеныя прапановы, як «вялікадзяржаўніцкія», «уласьцівыя расейскаму вымаўленьню».<ref name="praekt-33">[http://andrejczyk.blogspot.com/2006/03/1933.html Прадмова] // Акадэмічны праект рэформы беларускага правапісу 1933 году</ref>

| 1. Скасаваньне пазначэньня асыміляцыйнага зьмякчэньня зычных [з], [с], [ц] (''напрыклад'': (свет, след замест с'''ь'''вет, с'''ь'''лед)|| [[Файл:Symbol oppose vote.svg|15пкс]] [[Файл:Symbol support vote.svg|15пкс]] Дадзеная прапанова зьявілася толькі ў карэктуры (г. зн. пасьля згортваньня палітыкі беларусізацыі — і ґвалтоўнагагвалтоўнага адхіленьня ад кіраваньня праектам акадэміка [[Сьцяпан Некрашэвіч|Сьцяпана Некрашэвіча]], які выступаў катэгарычна супраць яе прыняцьця. Таксама супраць гэтай прапановы быў [[Янка Купала]]<ref name="zs"/>|| [[Файл:Symbol support vote.svg|15пкс]] Аўтары абґрунтоўваюцьабгрунтоўваюць прыняцьцё гэтай прапановы «палягчэньнем і эканоміяй для паліґрафічнайпаліграфічнай справы»<ref name="praekt-33"/>.

* рэформе папярэднічалі ўзмоцненыя [[сталінскія рэпрэсіі|сталінскія чысткі і рэпрэсіі]] ў асяродку беларускай інтэліґенцыіінтэлігенцыі<ref name="klimaw-2004" /><ref name="pa">Е. А. Потехина (Минск — Ольштын). Обучение белорусскому языку в условиях белорусско-белорусского двуязычия (проблемы обучения белорусскому языку как иностранному) // Исследование славянских языков и литератур в высшей школе: достижения и перспективы: Информационные материалы и тезисы докладов международной научной конференции / Под ред. В. П. Гудкова, А. Г. Машковой, С. С. Скорвида. — М.: Филологический факультет МГУ им. М. В. Ломоносова, 2003. — 317 с. — С. 170—173.</ref>.

* праект рэформы распрацавала адмысловая «[[Палітычная камісія для перагляду расейска-беларускага слоўніка і новых правілаў правапісу беларускай мовы]]», у склад якой не ўвайшоў ні адзін лінґвістлінгвіст<ref name="hrest"/>. Як зазначаюць сучасныя беларускія філёляґіфілёлягі, складальнікі збору правілаў кіраваліся ў першую чаргу палітычнымі, а не філялягічнымі матывамі<ref name="kamp"/>.

* рэформа праводзілася ва ўмовах жорсткага тэрору. Так, філёляґфілёляг [[Сяргей Запрудзкі]] зазначае:

* беларускія філёляґіфілёлягі і гісторыкі зазначаюць, што рэформа штучна <ref name="kamp">{{Літаратура/Беларуская мова. Лінгвістычны кампэдыюм|к}} С. 88.</ref><ref name="panou">{{Літаратура/Матэрыялы па гісторыі Беларусі (2003)|к}} С. 254.</ref><ref>[[Леанід Лыч]]. [http://knihi.com/mova/reforma.html Рэформа беларускага правапісу 1933 года: ідэалагічны аспект]. — Мн.: Навука і тэхніка, 1993. ISBN 5-343-01453-4.</ref><ref>Мова мяняецца, бо жывая! // «[[Звязда]]», 8 верасьня [[2009]].</ref> наблізіла беларускую мову да расейскай. [[Зьміцер Саўка]] адзначае, што палітычная камісія, якая праводзіла рэформу, узяла з [[Акадэмічны праект рэформы беларускага правапісу 1933 году|акадэмічнага праекту рэформы беларускага правапісу 1933 году]], які папярэднічаў ёй, усе пункты, што прадугледжвалі менавіта збліжэньне з расейскай мовай, а астатнія альбо кардынальна перапрацавала ў бок набліжэньня да нормаў расейскай мовы, альбо ўвогуле не ўзяла да разгляду<ref name="zs2" />. Кандыдат філяляґічныхфілялягічных навук І. Клімаў піша:

{{Цытата|Бальшавіцкая дзяржава, якая ўпершыню ў гісторыі ажыцьцяўляла экспэрымэнт па стварэньні новага грамадзтва і новага чалавека, разглядала і мову як аб’ект адмысловых маніпуляцый, накіраваных на дасягненьне пэўных, зусім не лінґвістычныхлінгвістычных мэтаў. Важным кірункам такіх маніпуляцый з 1930 году было замацаваньне расейскага ўплыву ў нормах літаратурных моваў іншых народаў [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]]. Гэта падвышала культурную гамаґеннасьцьгамагеннасьць сярод народаў савецкай імпэрыі, прыглушала іх памкненьні да сэпаратызму, спрыяла іх культурнай і моўнай асыміляцыі. Ахвярай такой палітыкі з 1930-х гадоў зрабілася і беларуская мова. Яе далейшае разьвіцьцё адбывалася не ў выніку ўнутранай неабходнасьці ці рэальнага ўжытку, а прадвызначалася палітычнай [[каньюнктура]]й савецкай дзяржавы<ref name="klimaw-2004"/>.}}

Сучасныя беларускія філёляґіфілёлягі падкрэсьліваюць той факт, што новыя правілы, уведзеныя рэформай 1933 году, скажалі нормы беларускай літаратурнай мовы шляхам штучнага, ненатуральнага і прымусовага накладаньня на іх правілаў расейскай мовы<ref name="kamp"/>.

Пасьля рэформы 1933 году тарашкевіца працягвала выкарыстоўвацца, разьвівацца і ўдасканальвацца па-за межамі СССР і, а таксама ў Беларусі падчас [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]<ref name="pravapis"/>. Як адзначае ґазэтагазэта «[[Беларус (газэта)|Беларус]]», ніводнае беларускамоўнае выданьне, якое зьявілася за межамі БССР, не карысталася афіцыйным варыянтам правапісу беларускай мовы<ref name="barsceuskaja"/>. У 1942 годзе ў Менску адбылася мовазнаўчая канфэрэнцыя, вынікам якой стаў новы правапісны збор «Biełaruski pravapis» аўтарства [[Антон Лёсік|Антона Лёсіка]], выпушчаны ў 1943 годзе [[лацінка]]й і крыху пазьней у тым жа годзе — кірыліцай: «Беларускі правапіс»<ref name="pravapis"/>.

Зь сярэдзіны 1940-х гадоў пачынаецца новы этап разьвіцьця беларускага клясычнага правапісу, зьвязаны з узьнікненьнем беларускай палітычнай эміґрацыіэміграцыі. Правапісныя пошукі рэалізоўваліся ў мове мэдыйных выданьнях, у публікацыях кнігаў і асьветы. Найбольшым чынам на працэс разьвіцьця беларускага правапісу за мяжой паўплывалі такія асобы, як [[Ян Станкевіч]] і [[Антон Адамовіч]]<ref name="pravapis"/>.

У той самы час, адкінуўшы ўсё акадэмічнае разьвіцьцё пасьля 1933 году (якое, аднак, характарызавалася непастаянствам афіцыйных нарматываў і адсутнасьцю пасьлядоўнасьці ў пісьмовай практыцы<ref name="klimaw-2004"/>), беларуская эміґрацыйнаяэміграцыйная супольнасьць таксама захавала і ўсе праблемы ґраматыкіграматыкі, якія існавалі да 1933 году, не прытрымліваючыся пры гэтым адзінага зводу правілаў<ref>Напрыклад, дыскусія Я. Станкевіча і [[Масей Сяднёў|М. Сяднёва]] ў пачатку 1950-х гадоў, палітыка выдавецтва «Бацькаўшчына» і інш.</ref>.

У 1988 годзе ў ґазэцегазэце «Літаратура і Мастацтва» быў апублікаваны адкрыты ліст маладых беларускіх літаратараў пад назвай «Рэпрэсаваны правапіс» з заклікам да рэдактараў літаратурных выданьняў не зьмяняць правапіс у тэкстах аўтараў. Зварот падпісалі [[Алесь Асташонак]], [[Адам Глёбус|Адам Ґлёбус]], [[Уладзімер Арлоў]], [[Леанід Дранько-Майсюк]], [[Сяржук Сокалаў-Воюш]], [[Анатоль Сыс]] і іншыя.<ref name="svaboda">[http://www.svaboda.org/content/article/801947.html Наркамаўка і тарашкевіца: два правапісы, як два сьцягі] // «[[Радыё Свабода]]», [[31 кастрычніка]] [[2005]] г.</ref> У 1990-х гадох першымі на клясычным правапісе беларускай мове пачалі пісаць [[Вячаслаў Адамчык]] і [[Васіль Быкаў]].<ref name="svaboda" />

Сярод рэдактараў выданьняў на тарашкевіцы не існавала адзінага падыходу да таго, якой менавіта сукупнасьцю папярэдніх правілаў ґраматыкіграматыкі і [[лексыка|лексыкі]] варта прытрымлівацца. Неўнармаванасьць клясычнага правапісу выклікала неабходнасьць у стандартызацыі мовы аўтараў, рэдакцыяў і выдавецтваў, якія перайшлі на тарашкевіцу. У той жа час рабіліся заклікі да ўніфікацыі: у прыватнасьці [[Вінцук Вячорка|Вінцуком Вячоркам]] у часопісе «[[Спадчына]]» ў 1991 і 1994 гадох; у 1995 годзе Вячоркам быў апублікаваны праект мадэрнізацыі клясычнага правапісу. Апроч іншага, з мэтай унармаванасьці правапісу [[14 чэрвеня]] [[1992]] году ў [[Вільня|Вільні]] адбылася нарада журналістаў і выдаўцоў — карыстальнікаў клясычнага правапісу. У сьнежні 1998 году ў [[Прага|Празе]] прайшла канфэрэнцыя па ўпарадкаваньні тарашкевіцы, у якой узялі ўдзел два дзясяткі беларускіх мовазнаўцаў, пісьменьнікаў, журналістаў і іншых карыстальнікаў клясычнага правапісу беларускай мовы.<ref>[http://niva.iig.pl/issue/documents/taraszkiewica.htm Упарадкавалі тарашкевіцу] // «[[Ніва (газэта)|Ніва]]» № 1 (2225), 3 студзеня 1999 г.</ref>

У той жа час пытаньне існаваньня двух правапісаў беларускай мовы выклікала раскол у беларускамоўным грамадзтве, з поглядамі, якія вагаліся ад поўнай падтрымкі да такога ж поўнага адмаўленьня, якія мелі месца, напрыклад, у дыскусіях на старонках ґазэтыгазэты «[[Наша слова]]», якая тады выдавалася [[Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны|Таварыствам беларускай мовы імя Францішка Скарыны]] ([[1992]]—[[1993]]) або ў анкеце часопіса «[[ARCHE Пачатак]]» ([[2003]]).

Ужо на пачатак [[1990-я|1990-х]] тарашкевіца зрабілася канкурэнтнаю [[наркамаўка|наркамаўцы]].<ref name="pravapis" /> У пачатку [[1990-я|1990-х]] гадоў пэўныя пэрыядычныя выданьні, напрыклад, «[[Свабода (газэта, 1990)|Свабода]]», «[[Пагоня (газэта, 1992)|Пагоня]]», «[[Наша Ніва]]», пачалі карыстацца правапісам, у якім частка пытаньняў беларускага правапісу і ґраматыкіграматыкі вырашалася ў іхным выглядзе да 1933 году, у першую чаргу «пытаньне мяккага знаку», «лацінізмы», «грэцызмы на заходні лад». Забарона на публікацыю ў альтэрнатыўным правапісе тады была зьнятая. У 1996 годзе ґазэтагазэта «[[Свабода (газэта, 1990)|Свабода]]» выдавалася тарашкевіцай і мела пры гэтым наклад у 100 тысячаў асобнікаў.<ref name="svaboda" /> Напрыканцы 1990-х гадоў пэўныя выданьні, прызначаныя для масавага чытача, такія як «[[Свабода (газэта, 1990)|Свабода]]» і «[[Пагоня (газэта, 1992)|Пагоня]]», перайшлі на выпуск у [[наркамаўка|афіцыйным варыянце артаґрафііартаграфіі]]. Пры гэтым, у прыватнасьці, наклад ґазэтыгазэты «Свабода» паступова зьмяншаўся, дасягнуўшы скарачэньня ў 20 разоў, і ў выніку выданьне перастала існаваць.<ref name="svaboda" />

Асноўныя выданьні [[беларусы|беларусаў]] ва ўсходняй [[Польшча|Польшчы]], напрыклад, ґазэтагазэта «[[Ніва (газэта)|Ніва]]», не займалі вызначанай пазыцыі ў гэтым пытаньні і працягвалі карыстацца афіцыйным правапісам.

У 2008 годзе друкаваная вэрсія ґазэтыгазэты «Наша Ніва» перайшла на выпуск у [[наркамаўка|афіцыйным варыянце артаґрафііартаграфіі]]. У тым жа годзе расейскамоўная ґазэтагазэта «[[Советская Белоруссия]]», орґанорган друку Адміністрацыі Прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь, у перадачы адказаў у адным з інтэрвію выкарыстоўвала тарашкевіцу.<ref>Виктория Попова. [http://www.sb.by/print/post/63691/ Наследный принц богемы] // «[[Советская Белоруссия]]», [[2 лютага]] 2008 г.</ref><ref>Вадзім Доўнар. [http://www.racyja.by/news/materyyaly/kultura/748.html «Тарашкевіца» ў «СБ»: Вольскі здзіўлены. Здановіч дазваляе ] // «[[Радыё Рацыя]]», 4 лютага 2008 г.</ref>

Сьведчаньнем афіцыйнага прызнаньня неабходнасьці ўдакладненьняў у правапісе сталася ўнясеньне адпаведнага пункту ў «Дзяржаўную праграму развіцця беларускай мовы і іншых нацыянальных моў у Беларускай ССР» і наступныя ляґічныялягічныя крокі: правядзеньне ў Акадэміі навук [[19 лістапада|19]]—[[20 лістапада]] [[1992]] году Рэспубліканскай навуковай канфэрэнцыі «Праблемы беларускага правапісу», прыняцьцё ў [[1993]] годзе Саветам Міністраў пастановы №556 «Аб удакладненні правапісу беларускай літаратурнай мовы» і, дзеля рэалізацыі пастановы, стварэньне Дзяржаўнае камісіі па ўдакладненьні правапісу (старшыня [[Ніл Гілевіч]]), у якую ўвайшлі пераважна прадстаўнікі афіцыйных структураў. Камісія вынесла на грамадзкае абмеркаваньне шэраг прапановаў, але кардынальная трансфармацыя агульнае сытуацыі ў краіне зрабіла далейшую дзейнасьць камісіі немэтазгоднаю, таму яна спыніла сваё існаваньне праз год пасьля стварэньня, даручыўшы Акадэміі навук і [[Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь|Міністэрству адукацыі]] «да канца 1995 года падрыхтаваць да выдання новую рэдакцыю „Правілаў беларускай арфаґрафііарфаграфіі і пунктуацыі“ (з дадаткам правілаў беларускай артаэпіі)».

У 1992—1993 гадох была створаная Дзяржаўная камісія па артаґрафііартаграфіі, задачай якой зьяўлялася распрацоўка рэкамэндацыяў па пытаньні вяртаньня да дарэформавых правілаў у афіцыйную моўную норму. У выніковых рэкамэндацыях, апублікаваных [[13 верасьня]] [[1994]] году, адзначалася, што хоць вяртаньне пэўных дарэформавых нормаў і магло б быць пажаданым, але час для такіх зьменаў пакуль неадпаведны.<ref>Гл., напрыклад, Сучасная беларуская мова: вучэб. дапам. — Мн.: Выш.школа, 2006. — 559 с. С. 100, 101.</ref>.

З другой паловы [[1990-я|1990-х]] гадоў ґрупагрупа навукоўцаў Інстытуту мовазнаўства [[НАН Беларусі]] і выкладнікаў шэрагу менскіх унівэрсытэтаў на чале з акадэмікам [[Аляксандар Падлужны|Аляксандрам Падлужным]] падрыхтавала тры варыянты праекту зьменаў у правапісе, у якіх прапаноўвалася вярнуць ў афіцыйны беларускі правапіс некаторыя нормы тарашкевіцы. Аднак у [[2006]] годзе, пры распрацоўцы міністэрскага праекту новых правілаў беларускай мовы (прыняты Палатай прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Беларусі як Закон Рэспублікі Беларусь «Аб Правілах беларускай арфаґрафііарфаграфіі і пунктуацыі» [[24 кастрычніка]] [[2007]] году) была ўлічаная толькі частка гэтых прапановаў.<ref>[[Зьміцер Саўка|З. Ф. Саўка]]. [http://arche.bymedia.net/2007-01/sauka2-701.htm Правілы левапісу] // «[[Arche]]» № 1—2 (53), [[2007]].</ref>

Мэтай працоўнай ґрупыгрупы было стварэньне выданьня для шырокай чытацкай аўдыторыі: як для журналістаў, рэдактараў, пісьменьнікаў і навукоўцаў, так і для паспалітых карыстальнікаў. Асноўная ўвага была скіраваная на складаныя праблемы беларускага правапісу, а моманты, якія звычайна не выклікаюць пытаньняў у карыстальнікаў, былі згаданыя без падрабязнага разгляду.

Збор правілаў ґрунтуеццагрунтуецца на апублікаваным у 1995 годзе праекце правапісу аўтарства [[Вінцук Вячорка|Вінцука Вячоркі]], а таксама на выніках яго грамадзкага абмеркаваньня на Праскай канфэрэнцыі (5—6 сьнежня 1998 г.). ҐрупаГрупа ўдзельнікаў канфэрэнцыі зьбіралася на паседжаньні рэґулярнарэгулярна зь вясны 2000 году, а ґрупагрупа з сталым складам удзельнікаў сфармавалася ўвосень 2002 году. Агулам цягам пяці гадоў былі праведзеныя больш да 200 паседжаньняў. У канцы жніўня — пачатку верасьня 2004 году было праведзенае адкрытае анкетаваньне па найбольш супярэчлівых пытаньнях правапісу, вынікі якога былі ўлічаныя ў праекце Збору правілаў. Праект Збору быў разасланы 27-мі адмыслоўцам — мовазнаўцам, літаратарам, у зацікаўленыя інстытуцыі — на водгук. Зацьверджаньне канчатковай рэдакцыі адбылося на пачатку сакавіка 2005 году.<ref name="pravapis" />

Нармалізацыя беларускага клясычнага правапісу была прынятая асноўнымі выданьнямі на тарашкевіцы: ґазэтайгазэтай «[[Наша Ніва]]», часопісам «[[ARCHE Пачатак|Arche]]», беларускімі рэдакцыямі [[Свабода (радыё)|Радыё «Свабода»]] і [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё|Польскага Радыё]] і некаторымі іншымі мэдыямі. Таксама гэты правапіс выкарыстоўвае [[беларуская Вікіпэдыя]].

Разам з тым, адсутнасьць дэкляратыўных зьвестак пра канкрэтны варыянт артаґрафііартаграфіі беларускай мовы, які выкарыстоўваецца ў [[СМІ]] і выданьнях літаратурных твораў на тарашкевіцы, звычайна не дае магчымасьці адназначна меркаваць пра прыняцьцё альбо адхіленьне варыянту сыстэматызацыі правапісу 2005 году, аднак аналіз такіх выданьняў дазваляе меркаваць пра тое, што нормы клясычнага правапісу, якія цяпер выкарыстоўваюцца ў выданьнях на тарашкевіцы ў сваёй сутнасьці адпавядаюць альбо зьяўляюцца блізкімі да правілаў нармалізацыі тарашкевіцы 2005 году.

[[27 красавіка]] [[2007]] году [[IANA]] надала нармалізаванаму варыянту тарашкевіцы ўласны моўны падтэґпадтэг «tarask» (поўнае абазначэньне: be-tarask).<ref name="subtag" />

Нягледзячы на афіцыйнае непрызнаньне ў Беларусі клясычнага правапісу, усё большая колькасьць мастацкіх літаратурных твораў выдаецца на тарашкевіцы, якая значна лепей за афіцыйны правапіс адлюстроўвае асаблівасьці беларускай мовы. Шматлікія беларусы, пераважна прадстаўнікі інтэліґенцыіінтэлігенцыі, асуджаюць [[Рэформа беларускага правапісу 1933 году|рэформу беларускага правапісу 1933 году]] і крытычна ставяцца да замацаваных ёю артаґрафічныхартаграфічных нормаў, якія нэгатыўна ўплываюць на [[беларуская фанэтыка|беларускае вымаўленьне]], што асабліва выразна заўважна падчас працы зь дзецьмі ў пачатковай школе.<ref name="barsceuskaja" />

Сёньня на тарашкевіцы выдаецца значная частка беларускамоўных мастацкіх твораў, публікуецца навуковая і дзіцячая літаратура, выдаюцца пераклады замежнай літаратуры, аздабляюцца музычныя творы і пераклады на беларускую мову замежных мастацкіх фільмаў і мультфільмаў. У прыватнасьці, на тарашкевіцы былі выдадзеныя пераклады твораў [[Курт Вонэгут|Курта ВонэґутаВонэгута]], [[Юры Андруховіч|Юрыя Андруховіча]] і іншых. У 2008—2009 гадох выйшла трылёґіятрылёгія [[Джон Рональд Руэл Толкін|Джона Толкіна]] «[[Уладар Пярсьцёнкаў]]».<ref>[http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=21412 «Уладар Пярсьцёнкаў» па-беларуску] // «Наша Ніва», 11 лістапада 2008 г.</ref> У 2002 годзе ў перакладзе [[Васіль Сёмуха|Васіля Сёмухі]] ў Менску была выдадзеная [[Пераклады Бібліі на беларускую мову#Пераклад Сёмухі|Біблія]]<ref>[http://old.knihi.com/biblija/ Біблія. Кнігі Сьвятога Пісаньня Старога і Новага Запавету. Кананічныя ў беларускім перакладзе] / Пер. Васіль Сёмуха. — Duncanville, USA: World Wide Printing, 2002. — 1536 с. ISBN 1-58712-085-2.</ref>. З 1973 да 2012 году [[Стары Запавет]] Бібліі на беларускай мове існаваў толькі на тарашкевіцы.<ref name="svaboda" />

У 1993 годзе ў [[Беласток]]у была выдадзеная першая частка перакладу раману [[Джэймз Джойс|Джэймза Джойса]] «[[Уліс (раман)|Уліс]]». Поўны пераклад раману на беларускую мову быў скончаны праз паўтара дзесяцігодзьдзя і быў выкананы на клясычным правапісе беларускай мовы. Як зазначае перакладчык раману [[Ян Максімюк]], калі ён з галавой акунуўся ў пераклад «Улісу», ён шукаў адэкватную «моўную прастору», якая б дазволіла выразіць лінґвістыкалінгвістыка-стылістычныя асаблівасьці раману. Як адзначае Максімюк, тарашкевіца аказалася разьняволенай моўнай сыстэмай, якая дала шырокую прастору і моцны імпульс для перакладчыцкіх пошукаў новага слова і фразы.<ref>[http://www.pravapis.org/art_orthography_opinion.asp Апытаньне часапіса Arche: Ці добра ўчынілі адраджэнцы канца 80-х, зрабіўшы выбар на карысьць «тарашкевіцы»?] // [[ARCHE Пачатак]], 2003.</ref>

Найбольш істотнай асаблівасьцю беларускамоўных інтэрнэт-рэсурсаў зьяўляецца пераважнае выкарыстаньне ў іх інавацыйнага варыянту сучаснай літаратурнай беларускай мовы і тарашкевіцы ў якасьці артаґрафііартаграфіі. Паводле меркаваньня кандыдата філяляґічныхфілялягічных навук [[Сяргей Важнік|Сяргея Важніка]], афіцыйная артаґрафіяартаграфія беларускай мовы ўспрымаецца карыстальнікамі [[байнэт]]у як старая, нягнуткая, ненатуральная сыстэма, а тарашкевіца — наадварот: як гнуткі, адкрыты, свабодны ад «умоўнасьцяў» асяродак.<ref>Сяргей Важнік. Беларуская мова ў Інтэрнэце // Acta Neophilologica VIII, Olsztyn 2006</ref>

У 1966 годзе [[Язэп Гладкі]] ў [[Нью-Ёрк]]у/[[Мюнхэн]]е выдаў зборнік прыказак [[Лагойск|Лагойшчыны]] на аснове тарашкевіцы. У 1989 годзе ў Нью-Ёрку быў выдадзены Беларуска-расейскі (Вялікалітоўска-расейскі) слоўнік (складальнік — [[Ян Станкевіч]]), даступны ў [[Бібліятэка Кангрэсу|бібліятэцы КанґрэсуКангрэсу]] ЗША.<ref>[http://slounik.org/stanbr/ Белорусско-русский (Великолитовско-русский) словарь / Беларуска-расійскі (Вялікалітоўска-расійскі) слоўнік / Byelorussian-russian (Greatlitvan-Russian) Dictionary.] — New York: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation, 1989. Library of Congress catalog card No. 89-092248.</ref> У 1993 годзе ў Менску было апублікаванае факсымільнае выданьне [[Беларуска-расейскі слоўнік Байкова і Некрашэвіча|беларуска-расейскага слоўніка]], складзенага мовазнаўцамі [[Мікола Байкоў|Байковым]] і [[Сьцяпан Некрашэвіч|Некрашэвічам]] у 1925 годзе.<ref>[http://slounik.org/bn/ Беларуска-расійскі слоўнік. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1925.] — Факсімільнае выданьне: Менск: Народная асвета, 1993. ISBN 5-341-00918-5.</ref> Таксама ў 1993 годзе выйшаў Кароткі расейска-беларускі фізыяляґічныфізыялягічны слоўнік на аснове клясычнага правапісу беларускай мовы.<ref>[http://slounik.org/fizyjarb/ Кароткі расейска-беларускі фізыялягічны слоўнік.] — Менск: Тэхналогія, 1993.</ref>

У 2006 годзе былі выдадзеныя ангельска-беларускі і нямецка-беларускі слоўнікі на аснове тарашкевіцы. [[Ангельска-беларускі слоўнік (2006)|Ангельска-беларускі слоўнік]] (складальнік — [[Валянтына Пашкевіч]]) зьяўляецца першым ангельска-беларускім слоўнікам сярэдняга памеру і ўключае ў сябе каля 30 тысячаў словаў; у ангельскай частцы слоўніка выкарыстоўваецца амэрыканскі, а не брытанскі варыянт [[ангельская мова|ангельскай мовы]].<ref>[http://knihi.by/node/306 Пашкевіч Валентына. Ангельска-беларускі слоўнік]</ref> Нямецка-беларускі слоўнік (складальнік — [[Мікалай Кур’янка]]) таксама зьяўляецца першым нямецка-беларускім слоўнікам сярэдняга памеру і налічвае 50 тысячаў словаў.<ref>[http://knihi.by/node/315 Кур’янка Мікалай. Нямецка-беларускі слоўнік = Deutsch-belarussisches Worterbuch]</ref> На думку [[Зьміцер Саўка|Зьмітра Саўкі]] факт таго, што беларускія дзяржаўныя інстытуты не змаглі выдаць слоўнікі падобнага аб’ёму, сьведчыць пра тое, што культура, якая мае ў сваёй аснове тарашкевіцу, у тым ліку лінґвістычнаялінгвістычная навука, ня толькі існуе, але і мае дасягненьні, якімі яна можа супернічаць з акадэмічнай навукай.<ref>[http://www.zautra.by/cont/print.php?sn_nid=105 1991-2006. Вынікі ад Зьмітра Саўкі] // «Завтра твоей страны»</ref>

На думку [[Яўхім Карскі|Яўхіма Карскага]] ґрафікаграфіка беларускай мовы пачатку [[20 стагодзьдзе|20-га стагодзьдзя]], на якой базуецца клясычны правапіс, была сфармаваная пад уплывам [[польская мова|польскай мовы]]. Гэты ўплыў Карскі бачыў найперш ва ўжываньні «і» і «шч» замест літараў «и» і «щ» адпаведна (як у [[старабеларуская мова|старабеларускай мове]]), а таксама ў «празьмерным» выкарыстаньні мяккага знаку між зычнымі<ref>Яўхім Карскі. Беларусы. Т.1. Мн.: БелЭн, 2006. С.379.</ref>. Як адзначалі [[Вацлаў Ластоўскі]] і [[Аляксандар Падлужны]], практыка абазначэньня на пісьме мяккасьці зычных, якая мела месца ў беларускай мове сярэдзіны 19-га — пачатку 20-га стагодзьдзя, склалася пад уплывам ґрафікіграфікі польскай мовы<ref>Аляксандар Падлужны. Абазначэнне на пісьме мяккасці зычных па прыпадабненню // Беларуская лінгвістыка. Вып. 41. Мн. : Навука і тэхніка, 1993. С.79-84.</ref>.

ҐраматыкуГраматыку 1933 году часам называюць «[[наркамаўка]]й», што мусіць падкрэсьліваць распрацоўку гэтага збору правілаў адмысловай «[[Палітычная камісія для перагляду расейска-беларускага слоўніка і новых правілаў правапісу беларускай мовы|Палітычнай камісіяй для перагляду расейска-беларускага слоўніка і новых правілаў правапісу беларускай мовы]]»<ref name="hrest">Гісторыя беларускага мовазнаўства, 1918—1941: Хрэстаматыя для студэнтаў філалагічнага факультэта. Ч. 1—2. Мінск: БДУ, 2005—2008. Ч. 2. 2008. С. 168.</ref> і яго прыняцьцё [[Савет народных камісараў БССР|Саветам народных камісараў БССР]] без грамадзкага абмеркаваньня<ref name="zs" />. Апроч таго, гэтая ґраматыкаграматыка крытыкуецца за наўмыснае штучнае набліжэньне беларускай мовы да расейскай<ref name="zs2"/><ref name="panou"/>. Зазначаецца, што шляхам рэформы ў беларускую мову былі ўведзеныя больш за 30 [[фанэтыка|фанэтычных]] і [[марфалёгія (мовазнаўства)|марфаляґічныхмарфалягічных]] асаблівасьцяў, уласьцівых расейскай мове<ref name="barsceuskaja" /><ref>Традыцыя такой крытыкі была распачатая публікацыяй Я. Станкевіча «Зьмена граматыкі беларускага языка ў БСРР», Вільня, 1936. Гл. таксама: [http://homoliber.org/rp030114.html Татьяна Амосова. Репрессивная политика Советской власти в Беларуси].</ref>. У той жа час тарашкевіца і яе папярэдніца, «мова Нашай Нівы», яшчэ ў 1910-х гадох крытыкавалася [[Яўхім Карскі|Яўхімам Карсім]] за неапраўданае ўвядзеньне ў беларускую мову элемэнтаў [[польская мова|польскай]] [[пісьменства|ґрафікіграфікі]], фанэтыкі і ґраматыкіграматыкі<ref name=kzh>Я. Карскі. Белорусы. Т. 3. Жураўскі. Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. Т. 2.</ref>.

На думку мовазнаўца [[Аляксандар Падлужны|Аляксандра Падлужнага]], аднаўленьне дарэформавых нормаў у 1990-х гадох магло б прывесьці да ператварэньня ў непісьменных вялікай масы беларускамоўных і да ўтварэньня своеасаблівай «элітарнай» пісьменнасьці, якой валодала б невялікая колькасьць людзей. Таксама Падлужны адзначаў, што вяртаньне дарэформавых артаэпічных нормаў у запазычаных словах прывяло б да ненатуральнага, неадпаведнага народнаму, маўленьня, і таксама рэальна служыла б адзнакай ґрупавойгрупавой прыналежнасьці<ref name="ReferenceA"/>.

[[Арсень Ліс]] ([[доктар філялягічных навук|доктар філяляґічных навук]]), дасьледнік жыцьцяпісу Б. Тарашкевіча, зазначае, што ў аснове афіцыйнай «[[наркамаўка|наркамаўкі]]» ляжыць менавіта ґраматыкаграматыка Тарашкевіча. Усе асноўныя лініі разьвіцьця беларускай мовы, усе ідэі (ад лінґвалінгва-ґраматычныхграматычных тэрмінаў да фармулёвак правілаў) належаць Тарашкевічу<ref>{{Спасылка | аўтар = Язэп Шчаблоўскі| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 21 студзеня 2009| url = http://old2.svabodaby.net/index.php?id=3&sub=570| загаловак = Тарашкевіч forever| фармат = | назва праекту = Культура| выдавец = Тут і цяпер| дата = 9 лютага 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>.

Увогуле, крытыкі тарашкевіцы адзначаюць у ёй істотны ўплыў [[Польская мова|польскай мовы]] ў частках ґрафікіграфікі і фанэтыкі (такі ўплыў катэґарычнакатэгарычна адмаўляе В. Вячорка<ref name=klimaw-2004/>), у прыватнасьці ў спосабе перадачы гучаньня [[пазычаньне|запазычаных]] словаў<ref name=kzh/>.

У той жа час аўтары акадэмічнага праекту рэформы беларускай мовы 1933 году (праект быў цалкам перапрацаваны [[Палітычная камісія для перагляду расейска-беларускага слоўніка і новых правілаў правапісу беларускай мовы|палітычнай камісіяй]], у склад якой не ўвайшоў ні адзін лінґвістлінгвіст<ref name="zs2" />) называлі прыняты ў выніках рэформы беларускай мовы спосаб перадачы запазычаных словаў «вялікадзяржаўніцкімі тэндэнцыямі». Акадэмікі зазначалі, што гэтыя нормы былі ўласьцівыя расейскаму вымаўленьню і арыентаваныя на прывязку беларускай мовы да расейскай<ref name="proekt">[http://andrejczyk.blogspot.com/2006/03/1933.html Прадмова да акадэмічнага праекту рэформы беларускага правапісу 1933 году]</ref>. Папярэдняя акадэмічная камісія, большасьць сябраў якой да 1933 году былі [[рэпрэсіі ў БССР|рэпрэсаваныя]], у сваім праекце 1930 году таксама прапаноўвалі захаваць нормы перадачы пазычаньняў, уласьцівых тарашкевіцы<ref name="zs" />.

У сваім камэнтары датычна новага Законапраекту аб беларускай артаґрафііартаграфіі дырэктар Інстытуту мовы і літаратуры імя [[Якуб Колас|Якуба Коласа]] і [[Янка Купала|Янкі Купалы]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай Акадэміі навук]] Аляксандар Лукашанец адзначыў, што тарашкевіца зьяўляецца беларускай гістарычнай культурнай, духоўнай традыцыяй<ref name="belta"/>.

| valign="top" | Трансьлітаруюцца зь мяккім [л'] у словах заходнеэўрапейскага паходжаньня акрамя большасьці англіцызмаў. Зь цьвёрдым [л] у большасьці англіцызмаў. У запазычаньнях зь іншых моваў трансьлітаруецца ў залежнасьці ад цьвёрдасьці ці мяккасьці гука ў зыходнай мове-крыніцы.<br />''Напрыклад: плян, лёґікалёгіка, Плятон, клон''

{{Нататка|[[Файл:Symbol support vote.svg|15пкс]] фанэтычная традыцыя асяродзьдзя, якая склалася вакол ґазэтыгазэты «[[Наша ніва]]»<ref>Гапоненка І. А. Лексічныя запазычанні ў беларускай мове пачатку XX ст. і асаблівасці іх фармальнай адаптацыі // Беларуская лінґвістыкалінгвістыка. Вып. 49 / НАН Беларусі. Ін-т мовазнаўства імя Якуба Коласа; Рэдкал.: І. А. Падлужны (адк. рэд.) і інш. — Мн.: Беларуская навука, 2000. — 95 с. ISBN 985-08-0311-8.</ref>.}}

{{Нататка|[[Файл:Symbol neutral vote.svg|15пкс]] Паводле меркаваньня А. Пацехінай, цяпер складана з упэўненасьцю сьцьвярджаць, ці зьяўлялася такое вымаўленьне распаўсюджаным альбо мела характар своеасаблівага інтэліґенцкагаінтэлігенцкага арґоарго»<ref>[http://mowaznaustwa.ru/2009/02/21/a-kiklevich-a-pacexina-belaruskaya-litaraturnaya-norma-dynamik-i-inavayi-pa-materyyalax-suchasnaga-belaruskaga-druku/ Кіклевіч А., Пацехіна А. Беларуская літаратурная норма: дынаміка і інавацыі (па матэрыялах сучаснага беларускага друку)]</ref>.}}

| valign="top" | У асноўным, захоўваецца цьвёрдасьць [д], [т]. Гукі [з], [с] застаюцца цьвёрдымі, калі знаходзяцца ў пачатку ці часам сярэдзіне слова; у астатніх выпадках [з], [с] перадаюцца пераважна мякка.<br />''Напрыклад: дыван, тыґртыгр, сыґналсыгнал, фізыка, казіно, апэльсін''

| colspan="2" | {{Нататка|[[Файл:Symbol neutral vote.svg|15пкс]] хоць вядома, што ў асноўным у дыялектах у запазычаных словах цьвёрдыя зубныя перад пярэднімі галоснымі зьмякчаюцца, дастатковай колькасьці дыялекталяґічныхдыялекталягічных зьвестак пра вымаўленьне ў такіх палажэньнях [с], [з], [н] няма, што ўскладняе выпрацоўку нарматыўных правілаў, якія не супярэчаць моўнай сыстэме<ref>Мовазнаўчая праблематыка ў тэрміналогіі… С.137—139.</ref>.}}

[[Правілы беларускай артаграфіі і пунктуацыі (2008)|Правілы беларускай артаґрафііартаграфіі і пунктуацыі]] 2008 году замацавалі пасьлядоўную перадачу ўстаўнога [j].<br />''Напрыклад: маёр, Нью-Ёрк, езуіт, маянэз, мая''

| valign="top" | Пасьлядоўна перадаюцца паводле лацінскай традыцыі, «бэта» як [б], «фіта» як [т].<br />''Напрыклад: абат, араб, сымбаль, Бізантыя; артаґрафіяартаграфія, міт, матэматыка, рытм''

=== МарфалёґіяМарфалёгія ===

ҐеаґрафічныяГеаграфічныя і астранамічныя назвы ўжываюцца з канчаткам -а(-я): Гомеля, Мінска.

{{Нататка|[[Файл:Symbol oppose vote.svg|15пкс]] паводле меркаваньня А. Пацехінай, зьмяненьне арыентаванае на аналёґіюаналёгію з польскай мовай<ref name="pa"/>.}}

Як лічыць А. Пацехіна, для тарашкевіцы магчымы агульныя зьмяненьні ў сыстэме скланеньня субстантываў (актыўная ліквідацыя ґраматычныхграматычных чаргаваньняў і іх спэцыялізацыя як працяг працэсу ўніфікацыі тыпаў скланеньня паводле прыкметы роду). Таксама маюць месца асобныя факты зьмяненьня парадыгм асобных лексемаў. Пацехіна адзначае, што падставай для гэтага служыць пераарыентацыя нормаў літаратурнай мовы з маўленьняў цэнтральнай паласы на заходнебеларускія, у меншай ступені русіфікаваныя, то бок «у большай ступені беларускія». Паводле меркаваньня Пацехінай, пры гэтым не бярэцца ва ўвагу фактар моўных кантактаў на сумежжы<ref name="pa"/>.

=== [[Лексыкалёгія|Лексыкалёґія]] ===

Адрозьненьні ў галіне лексыкалёґіілексыкалёгіі маюць характар ацэнак канкрэтных варыянтаў выкарыстаньня ў прыватных выпадках, але ў агульным выпадку залежаць ад выбару лексыкі самімі носьбітамі мовы. Выбар артаґрафііартаграфіі грае тут дастаткова нязначную ролю і асаблівасьці, прыведзеныя ніжэй, у шырокім разуменьні, могуць выкарыстоўвацца носьбітамі мовы незалежна ад ужыванай артаґрафііартаграфіі.

| valign="top" style="padding-right: 10px;" | Паводле меркаваньня С. Станкевіча, адбываецца ўвядзеньне ў беларускую мову словаў зь беларускімі каранямі, але структурай расейскай мовы, а таксама замена значэньняў беларускіх словаў на значэньні аналяґічныханалягічных па гучаньні словаў расейскай мовы<ref name="stankievic" />.<br />

* Надпіс на гарэльефе помніка Леніну на [[Плошча Незалежнасьці (Менск)|Плошчы Незалежнасьці]] ў Менску зроблены на тарашкевіцы. Помнік быў створаны да [[Рэформа беларускага правапісу 1933 году|рэформы беларускага правапісу 1933 году]], таму ў надпісе выкарыстоўваецца варыянт артаґрафііартаграфіі, які быў ва афіцыйным ужытку ў час стварэньня помніка: «Уперад пад сьцягам Леніна да перамогі коммунізму».