Банан: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
афармленьне
выпраўленьне спасылак
Радок 52:
'''Бана́н''' ({{мова-la|Musa}}) — род шматгадовых [[травы|травяністых]] расьлінаў сямейства [[бананавыя|бананавых]] ({{мова-la|Musaceae|скарочана}}), радзімай якіх зьяўляюцца тропікі [[Паўднёва-Ўсходняя Азія|Паўднёва-Ўсходняй Азіі]] й, у прыватнасьці, [[Малайскі архіпэляг]].
 
Бананамі таксама называюць плады гэтых расьлінаў, якія выкарыстоўваюць у харч. На сёньня розныя сарты стэрыльнага трыпалёіднага культыгена Musa × paradisiaca (штучнага віду, які не сустракаецца ў дзікай прыродзе), створана на аснове некаторых відаў гэтых расьлінаў, шырока культывуюцца ў трапічных краінах і шмат у якіх зь іх складаюць важную долю рынка. Банан сярод вырошчваемых культураў займае чацьвертаечацьвёртае месца ў сьвеце, саступаючы толькі [[рыс]]у, [[пшаніца|пшаніцы]] й [[кукуруза|кукурузе]]<ref name="Agroforestry">{{Спасылка
| аўтар =
| аўтарlink =
Радок 71:
Род аб’ядноўвае звыш 40 відаў, якія распаўсюджаны, галоўным чынам, у Паўднёва-Ўсходняй Азіі й на выспах [[Ціхі акіян|Ціхага акіяну]]. Самы паўночны від — Банан японскі (''Musa basjoo''), зь [[Японія|японскіх]] выспаў [[Рукю]], вырошчваецца ў якасьці дэкаратыўнай расьліны на чарнаморскім узьбярэжжы [[Каўказ]]а, у [[Крым]]е й [[Грузія|Грузіі]]<ref name="Shipunov">[http://herba.msu.ru/shipunov/author/shipunov2004b.pdf Кляса Аднадольныя. Банан] Moscow State University Botanical Server.</ref>.
 
== Культываваньне ==
 
=== Гісторыя ===
[[Файл:Kurukshetra.jpg|міні|220пкс|зьлева|Адна зь першых пісьмовых згадак пра банан зьмяшчаецца ў старажытным індыйскім рукапісу [[Магабгарата]]]]
Бананы ёсьць аднымі з самых старажытных расьлінаў, які пачалі вырошчвацца [[чалавек]]ам. ІхнайІхняй радзімай лічацца астравы [[Малайскі архіпэляг|Малайскгаа архіпэляга]], дзе, як лічаць навукоўцы, старажытныя жыхары вырошчвалі іх і спажывалі як дадатак да рыбнай дыеты<ref name="Hands">Hands with yellow fingers. [http://www.botgard.ucla.edu/html/botanytextbooks/economicbotany/Musa/index.html Bananas and plantains (Musa spp.)]. The Mildred E. Mathias Botanical Garden.</ref><ref name="history">Food Resource [http://foodpeople.oregonstate.edu/faq~calverta/uffvalearn/faq/banana3faq_banana1.html What is the history of the banana?] Oregon State University , Corvallis, OR.</ref>. Падарожнічаючы астравамі [[Ціхі акіян|Ціхага акіяну]], яны запасаліся вядомай ім [[садавіна]]й і такім чынам спрыялі распаўсюджваньню бананаў. Першым з сучасных навукоўцаў, які ўсталяваў геаграфічнае паходжаньне бананаў, стаў адзін з заснавальнікаў навуковай сэлекцыі, акадэмік [[Мікалай Вавілаў]], які ў [[1920-я|1920-х]]  — [[1930-я|1930-х]] гадох дасьледаваў розныя рэгіёны сьвету й апісаў вынікі ў працы «Цэнтры паходжаньня культурных расьлінаў»<ref name="Vavilov">Вавилов, Н.  И.  Ботанико-географические основы селекции.  — М.  — Л.: Государственное издательство совхозной и колхозной литературы, 1935.</ref><ref name="Petunin"> В. Петунин «[http://bio.1september.ru/2006/08/4.htm «Селекция„Селекция и биотехнология»биотехнология“]. Интересные факты из жизни растений</ref>.
 
Першыя пісьмовыя згадкі аб гэтым плодзе дайшлі да нашага часу ў будыйскім [[палійскі канон|каноне]] на мове [[палі]], які адносіцца да [[V5 стагодзьдзе да н. э.|V]]—[[VI6 стагодзьдзе да н. э.|VI стагодзьдзяў да н.  э.]]  — верагодна, да таго часу бананы з дапамогай мараплаўцаў ужо былі [[інтрадукцыя|інтрадуцыяваны]] ў [[Індыя|Індыі]]. Пазьней бананы ўжо даволі часта згадваюцца ў старажытных рукапісах на розных мовах. Напрыклад, у індыйскім эпасе [[Магабгарата]] й [[Рамаяна]] гаворыцца пра тое, што будыйскім манахам дазволена піць напой, прыгатаваны з бананаў. Бананы апісваюцца ў «Натуральнай„Натуральнай гісторыі расьлінаў»расьлінаў“ старажытнагрэцкага філёзафа й аднаго з заснавальнікаў [[Батаніка|батанікі]] [[Тэафраст]]а, які жыў у [[IV стагодзьдзе да н. э.|IV стагодзьдзі да н.  э.]]. Кітайскі тактык і пісьменьнік [[Ян Фу]] ({{мова-zh|杨阜|скарочана}}), які жыў у часы [[кітайцы|кітайскай]] дынастыі [[Дынастыя Лян|Лян]], то бок у [[502]]—[[557]] гады, у сваёй «Энцыкляпэдыі„Энцыкляпэдыі незвычайнага»незвычайнага“ ўпершыню згадвае аб разьвядзеньні бананаў у гэтай краіне. Рымскі пісьменьнік [[Плініюс Старэйшы]] ў склад «Натуральнай„Натуральнай гісторыі»гісторыі“ згадвае пра тое, што [[Аляксандар Македонскі]] падчас свайго паходу ў Індыю ў [[327 да н. э.|327 годзе да н.  э.]] паспрабаваў гэтую садавіну й нават прывёз яго з сабой у [[Эўропа|Эўропу]]<ref name="banana.com">{{Спасылка
| аўтар =
| аўтарlink =
Радок 88 ⟶ 89:
| месца = Sweden
| дата =
| мова = en
| камэнтар =
| accessdate = 2012-11-10
}}</ref>. Калі да таго часу ў заходнім сьвеце не адзначана відавочнага абазначэньня для банана, то ў Плініюса Старэйшага ён упершыню згадваецца як «паля»„паля“ ({{мова-la|pala|скарочана}}). Гэтая назва да гэтага часу захавалася ў адной з індыйскіх моваў [[малаялам]].
 
Некаторыя навукоўцы лічаць, што бананы былі таксама вядомыя й у [[Паўднёвая Амэрыка|Паўднёвай Амэрыцы]] да прыходу эўрапейцаў. Сьцьвярджэньні абгрунтоўваюцца тым, што рэшткі бананавага лісьця знаходзілі ў [[пэру]]анскіх індзейскіх магільніцах. Акрамя таго, некаторыя лічаць, што пад «райскай„райскай садавінай»садавінай“, у [[Стары Запавет|Старым Запавеце]] спакушаўся да [[Адам]]а ій [[Ева|Адама й Евы]] ў раі менавіта банан<ref>{{Спасылка
| аўтар = Gewertz, Ken.
| аўтарlink =
Радок 123 ⟶ 124:
}}</ref>. Апошняе сьцьвярджэньне вельмі спрэчнае, паколькі ні [[Старажытны Эгіпет|старажытныя эгіпцяне]], ні старажытныя [[габрэі]] аб бананах нічога ня ведалі.
 
Пасьля [[650]] году бананы былі завезены з Індыі ў [[Палестына|Палестыну]] й на ўсходняе ўзьбярэжжа [[Афрыка|Афрыкі]]  — на гэты раз дзякуючы [[арабы|арабам]], якія актыўна гандлявалі рабамі й слановай косткай. Да часу актыўнага дасьледаваньня [[Заходняя Афрыка|Заходняй Афрыцы]] эўрапейцамі, якое прыйшлося на [[XV стагодзьдзе]], бананы там ужо былі добра вядомыя. Пасьля [[1402]] году [[партугальцы]] прывезьлі бананы з Гвінэі на [[Канарскія астравы]], дзе заняліся іхным вырошчваньнем, а ў [[1516]] годзе  — праз толькі 24 гады пасьля адкрыцьця [[Амэрыка|Амэрыкі]] [[Хрыстафор Калюмб|Калюмбам]]  — завезьлі гэтую садавіну на востраў [[Гаіці]]. Апошняе падарожжа ўзначальваў гішпанскі місіянэр манах [[Томас дэ Бэрлянга]] ({{мова-es|Tomas de Berlanga|скарочана}}). Аб актыўным вырошчваньні бананаў у [[Паўднёвая Амэрыка|Паўднёвай Амэрыцы]] ўжо ў сярэдзіне [[XVI16 стагодзьдзе|XVI стагодзьдзя]] пісаў у сваёй «Хроніцы„Хроніцы Пэру»Пэру“ [[Пэдра дэ Сьеса дэ Леон]] у [[1553]] годзе<ref>[http://kuprienko.info/pedro-cieza-de-leon-cronica-del-peru-parte-primera-al-ruso/ Хроника Перу. Часть Первая]. kuprienko.info</ref>.
 
Нягледзячы на тое, што ў [[тропікі|тропіках]] бананы хутка заваявалі папулярнасьць, у эўрапейскіх і амэрыканскіх краінах з умераным кліматам яны яшчэ доўгі час заставаліся вельмі рэдкім экзатычным прадуктам, паколькі адным з асноўных патрабаваньняў да іхнага транспартаваньня й захоўваньня зьяўляецца падтрыманьне сталай тэмпэратуры не вышэй за 14 °C<ref name="Hands"/>. Толькі ў другой палове [[XIX19 стагодзьдзе|XIX стагодзьдзя]], з вынаходзтвам халадзільных установак і будаўніцтвам [[чыгунка|чыгунак]], зьявілася стабільная магчымасьць дастаўкі гэтай садавіны на паўночныя рынкі спачатку [[ЗША]], а потым і [[Эўропа|Эўропы]].
 
=== Вырошчваньне ===
[[Файл:Banana plantation.jpg|міні|220пкс|зьлева|Бананавыя плянтацыі]]
Як прадукты харчаваньня, бананы культывуюць у [[Тропікі|тропіках]] на вышыні да 2 тысячаў мэтраў над узроўнем мора. Спрыяльнымі ўмовамі для вырошчваньня гэтых расьлінаў лічаць тэмпэратуры ад 26 да 35  °C днём і ад 22 да 28  °C ноччу<ref name="TexasRiviera"> The Texas Riviera. «[http://www.texasriviera.com/banana/index.html Musa Banana]»</ref>. Пры тэмпэратуры ніжэй за 16  °C рост расьліны значна запавольваецца, а пры 10  °C  — спыняецца зусім. Толькі асобныя гатункі, як то [[раджапуры]], здольныя вытрымліваць нізкія тэмпэратуры каля 0  °C. Вышыня над узроўнем мора, на якой расьліны прыжываюцца, залежыць ад [[даўгата|даўгаты]]  — звычайна яна не перавышае 920 мэтраў, не зважаючы на тое, што на [[гавайскіяГавайскія атравыастравы|гавайскім]] востаравевостраве [[Маўі (востраў)|Маўі]] яны растуць на вышыні да тысячы мэтраў, а ў [[Папуа-Новая Гвінэя|Папуа-Новай Гвінэі]]  — да двух тысячаў мэтраў над узроўнем мора<ref name="Agroforestry"/>. Вялікае значэньне для культываваньня гэтай садавіны таксама мае пэўны рэжым [[вільготнасьць паветра|вільготнасьці]], то бок засушлівы сэзон не павінен доўжыцца больш за тры месяцы ў годзе, а сярэдняя норма ападкаў павінна складаць ня менш за 100  мм у месяц{{Зноска|Morton|1987|Morton, J. F.|29—46}}.
 
У выпадку недоўгачасовагакароткачасовага пахаладаньня бананавыя плянтацыі спрабуюць абаграваць, затапляючы іх вадой або абпальваючы дымам. Многія культуры адчувальныя да моцнага ветру  — неглыбокая каранёвая сыстэма няздольная ўтрымаць расьліну на месцы, і толькі лісьце, якія ірвуцца ўздоўж прожылкаў, памяншае ціск на расьліну. Для вырошчваньня ў прамысловых маштабах патрабуецца добра асушаная, пажадана кіслая [[глеба]]. У глебе, небагатай мінэральнымі рэчывамі, расьліны пры добрым доглядзе таксама будуць расьці, аднак у гэтым выпадку іхнаяіхняя культывацыя можа стаць эканамічна невыгоднай. [[Ураджайнасьць]] пладоў можа дасягаць да 40 тысяч кіляграмаў на гектар плошчы штогод<ref name="Agroforestry"/>.
 
[[Файл:Transport bananas.jpg|міні|220пкс|Транспартаваньне пладоў, [[Гішпанія]]]]
Пэрыяд поўнага пасьпяваньня пладоў, пачынаючы з пасадкі, звычайна займае 10—12 месяцаў, а для некаторых гатункаў можа складаць 17—19 месяцаў. Для плянтацыяў выбіраюць як урадлівыя землі ў рачных далінах, гэтак і раўнінныя вучасткіўчасткі й схілы пагоркаў. Калі зямля ня схільная да [[эрозія|эрозіі]], перад пасадкай яе добра аруць. [[Размнажэньне]] ў асноўным праходзіць [[вегетатыўнае размнажэньне|вегетатыўна]], радзей [[насеньне]]м. Як правіла, пасадка вырабляецца перад або ў пачатку [[сэзон дажджоў|сэзону дажджоў]], бо ў гэтым выпадку саджанцы атрымліваюць неабходную ім колькасьць вільгаці. Шчыльнасьць насаджэньняў вар’іруе ў шырокіх межах і залежыць ад шматлікіх фактараў, як то пры згушчанай пасадцы паляпшаецца супраціў ветру, аднак павялічваецца адчувальнасьць да захворваньняў. Увогуле, на адным гектары можа расьці ад 600 да 4400 расьлінаў{{Зноска|Morton|1987|Morton, J. F.|29—46}}.
 
Падчас росту плянтацыі старанна праполваюць, дзеля барацьбы з [[пустазельле|пустазельлямі]] ўжываюць розныя мэтады, як то прымяненьне [[Гербіцыды|гербіцыдаў]], [[мульчаваньне]] (абкладаньне каранёў) сухім бананавым лісьцем і нават выкарыстоўваюць [[гусі|гусей]], якія ахвотна ядуць некаторае пустазельле, пры гэтым не чапаючы бананаў. Калі глебы недастаткова ўрадлівыя, то іх актыўна ўгнойваюць. Склад мінэральных рэчываў, якія выкарыстоўваюць для падкорму, залежыць ад кожнага канкрэтнага выпадку, то бок гэта могуць быць [[азот]], [[каль]] або [[фосфар]].
 
Калі ў расьлінаў зьяўляюцца плады, іх абавязкова падпіраюць драўлянымі ці бамбукавымі шастамі, каб яны не зламаліся пад цяжарам пладоў, а самі плады для лепшай захаванасьці пакрываюць старыммстарым сухімі лістамі, [[брызэнт]]ам, мешкавінай альбо плястыкавай плёнкай. Зразаюць плод яшчэ зялёным, калі ён пасьпеў толькі на 75%  — у такім выглядзе ён лягчэй транспартуецца й даўжэй захоўваецца. Бананы дрэнна захоўваюцца, бо ў месцах мэханічных пашкоджаньняў скуркі хутка ўзьнікаюць пацямненьні, якія загніваюць{{Зноска|Циганенко|1990|Циганенко В.О., Солових З.Х.|224}}. Каб бананы не страцілі свой таварны выгляд, іх апрацоўваюць [[цытрынавы сок|цытрынавым сокам]] або апускаюць у вуглякіслую мінэральную ваду<ref name="Barrons">Food Lover'sLover’s Companion. [http://www.answers.com/topic/banana?cat=health Food Lovers Companion information about banana]. Barron'sBarron’s Educational Series, Inc.</ref>.
 
=== Індустрыя ===
[[Файл:Banana sorting.jpg|міні|зьлева|220пкс|Сартыроўшчыцы бананаў у [[Бэліз]]е адразаюць бананы ад галінаў]]
Росквіт індустрыі бананаў бярэ свой пачатак у другой палове [[XIX19 стагодзьдзе|XIX стагодзьдзя]], калі з вынаходзтвам халадзільных установак зьявілася магчымасьць транспартаваньня гэтага тавару ў рэгіёны з умераным кліматам. Ейнымі заснавальнікамі лічаць двух амэрыканцаў  — Ларэнца Бэйкера й Майнора Кейта, якія незалежна адзін ад аднаго ў [[1870]] і [[1872]] гадох заняліся транспартаваньнем гэтай садавіны з краінаў [[Лацінская Амэрыка|Лацінскай Амэрыкі]] й [[Вэст-Індыя|Вэст-Індыі]] ў [[ЗША]]. Першы зь іх дастаўляў тавар з [[Ямайка|Ямайкі]] ў [[Бостан]], а другі заснаваў плянтацыю ў [[Коста-Рыка|Коста-Рыцы]] й перавозіў прадукты морам у [[Новы Арлеан]] й [[Нью-Ёрк]]. Першыя перавозкі былі занадта рызыкоўныя, бо ў выпадку неспрыяльнага ветру караблі затрымліваліся ў шляху, і тавар хутка псаваўся<ref name="history"/>.
 
Аднак ужо да пачатку [[XX20 стагодзьдзе|XX стагодзьдзя]] бізнэс стаў хутка разьвівацца, і зь лёгкай рукі амэрыканскага пісьменьніка [[О. Генры]] (аповесьць «Каралі„Каралі й капуста»капуста“) нават зьявіўся тэрмін «[[бананавая рэспубліка]]», які адносіцца да эканамічна слабых дзяржаваў, цалкам залежных ад экспарту гэтай садавіны. Бурны рост індустрыі працягнуўся й у XX стагодзьдзі, толькі з [[1961]] па [[2001]] гады вытворчасьць тавару вырасла больш чым у 3,5 разы<ref name="InfoComm"> Info Comm. [http://www.unctad.org/infocomm/anglais/banana/market.htm Market of Banana]»</ref>.
 
У цяперашні час бананы вырошчваюць практычна ва ўсіх краінах зь вільготным трапічным кліматам. Паводле дадзеных [[Харчовая і сельскагаспадарчая арганізацыя ААН|Харчовай і сельскагаспадарчай арганізацыі ААН]], якая займаецца пытаньнямі разьвіцьця [[сельская гаспадарка|сельскай гаспадаркі]], агульны аб’ём выгадаваных бананаў у сьвеце ў [[2001]] годзе верагодна склаў каля 99  млн тон гэтай садавіны. Далёка не ўсе краіны займаюцца [[экспарт]]ам гэтай прадукцыі, то бок [[Індыя]], [[Бразылія]], [[Кітай]] і [[Тайлянд]] вырошчваюць яе толькі для ўнутранага спажываньня<ref name="banana.com" />.
 
Аднак паводле аб’ёму прадукцыі Індыя й Бразылія, а таксама [[Эквадор]], займаюць першыя пазыцыі ў сьвеце, то бок доля Індыі складае 23%, а Бразыліі й Эквадора  — па 9%<ref name="InfoComm" />. Каля 80% усяго экспарту прыпадае на краіны [[Лацінская Амэрыка|Лацінскай Амэрыкі]]  — у асноўным гэта Эквадор (28,5%), Коста-Рыка (13,9%), [[Калюмбія]] (10,0%) і [[Гватэмала]] (5,8%). Вялікі аб'ёмаб’ём экспарту таксама прыходзіцца на [[Філіпіны]] (11,7%). Шмат якім астраўным краінам бананы прыносяць ільвіную долю даходаў ад экспарту, як то [[Сьвятая Люсія|Сэнт-Люсіі]], якая складае амаль палову агульнай выручкі ад экспарту (49,6%). Асноўныя імпартэры прадукцыі зьяўляюцца [[Эўразьвяз]] (33,9%), [[ЗША]] (28,3%) і [[Японія]] (7,1%).
 
== Выкарыстаньне ==
 
=== Ужываньне ў ежу ===
[[Файл:Fried plantains.jpg|міні|200пкс|Смажаны плянтайн]]
У многіх краінах бананы зьяўляюцца адной з асноўных крыніцаў харчаваньня, то бок толькі ў [[Эквадор]]ы гадавое спажываньне гэтага прадукту складае 73,8  кг на душу насельніцтва. Істотную долю спажываньня бананы таксама складаюць у [[Бурундзі]] (89,4 кг), [[Самоа]] (85,0 кг), [[Каморскія астравы|Каморскіх астравах]] (77,8 кг) і на [[Філіпіны|Філіпінах]] (40,6 кг).
 
Ядомыя гатункі бананаў умоўна падзяляюцца на дзьве асноўныя групы: дэсертныя, якія ўжываюцца, галоўным чынам, у сырым або сушоным выглядзе, і плянтайны, якія перад ужываньнем патрабуюць тэрмічнай апрацоўкі. Мякаць дэсэртных гатункаў вельмі салодкая на смак, зьмяшчае вялікую колькасьць [[Вугляводы|вугляводаў]], [[Аскарбінавая кісьля|вітаміну C]] і некаторыя неабходныя арганізму [[мінэрал|мінэральныя рэчывы]], як то [[фосфар]], [[жалеза]], [[каль]], [[кальц]] і [[магн]]. Плянтайн (ад {{мова-es|plantar|скарочана}}  — саджаць), як правіла, ёсьць плодам зь зялёнай або чырвонай лупінай і крухмалістый, жорсткай і несалодкай мякацьцю; перад ужываньнем у ежу іх смажаць, вараць або апрацоўваюць парай. Акрамя ўжываньня ў ежу, плянтайны часьцяком выкарыстоўваюць у якасьці корму для хатняга [[Сельскагаспадарчыя жывёлы|жывёлы]]<ref name="Hands"/>.
 
Амаль усе ў цяперашні час бананы, як то дэсэртныя гатункі, гэтак і плянтайн, зьяўляюцца варыяцыямі аднаго [[культыген]]у (штучнага выгляду, створанага чалавекам) ''Musa × paradisiaca'', які зьяўляецца гібрыдам [[Банан завостраны|банана завостранага]] (''Musa acuminata''), [[Банан Бальбіса|банана Бальбіса]] (''Musa balbisiana'') і радзей [[Банан Маклая|банана Маклая]] (''Musa maklayi'')<ref name="Shipunov"/><ref name="Hands"/>.
Радок 161 ⟶ 163:
==== Стравы ====
[[Файл:Grilledbanana1.jpg|міні|250пкс|Падсмажаныя на вуглях бананы. Традыцыйная форма падрыхтоўкі бананаў на востраве [[Суматра]] ў [[Інданэзія|Інданэзіі]].]]
У краінах з умераным кліматам бананы часьцей за ўсё ўспрымаюцца як [[дэсэрт]]ны прадукт, які ўжываюць у ежу ў сьвежым вычышчаным выглядзе альбо выкарыстоўваюць у якасьці дабавак у [[кандытарскія вырабы]] й [[марозіва]]. Аднак у тропіках часьцей за ўсё знаходзяць прымяненьне плянтайны  — бананы, якія патрабуюць папярэдняй тэрмічнай апрацоўкі.
 
На астравах [[Карыбскае мора|Карыбскага мора]] іх вараць у лупіне, пры гэтым часам дадаючы разнастайныя прыправы, як то [[павараная соль|соль]], [[воцат]], [[Перац чорны|чорны перац]], [[аліўкавы алей]], [[РэпчатыЦыбуля лукрэпчатая|лукцыбуля]], [[часнок]]. У [[Коста-Рыка|Коста-Рыцы]] з іх вырабляюць гэтак званы «мёд»  — густы [[сыроп]], які ўтвараецца пасьля доўгага варэньня вычышчаных пладоў. Падсмажаныя ў аліўкавым алеі бананы лічацца звычайным гарнірам да розных страваў. У многіх краінах [[Лацінская Амэрыка|Лацінскай Амэрыцы]], як то [[Гандурас]], [[Дамініканская Рэспубліка]], [[Калюмбія]], Коста-Рыка, [[Куба]], [[Нікарагуа]], [[Панама]], [[Пэру]], [[Пуэрта-Рыка]], [[Трынідад і Табага]], [[Эквадор]] і [[Ямайка]], даволі папулярна страва пад назвай ''[[мадурас]]'' ({{мова-es|maduros|скарочана}})  — сасьпелыя й вычышчаныя плянтайны разразаюць на касыя дзелькі таўшчынёй у 3—4  мм, пасыпаюць сольлю й пякуць на алеі да стварэньня залаціста-карычневай скарыначкі. Перад ужываньнем іх кладуць на талерку, пакрытую папяровым ручніком{{Зноска|Rosengarten|2005|Rosengarten, D.|142}}<ref>{{Спасылка|url = http://low-cholesterol.food.com/recipe/maduros-plantain-92633 |загаловак = Maduros (plantain) |выдавец = banana.com}}</ref>. У [[Вэнэсуэла|Вэнэсуэле]] вядомай нацыянальнай стравай зьяўляецца ''ё-ё'' ({{мова-es|Yo-Yo|скарочана}})  — паміж двума дзелькамі смажаных бананаў кладзецца кавалачак мяккага белага [[сыр]]у, і ўсё гэта замацоўваецца драўляным калыпком.
 
У [[Пэру]] распаўсюджана страва на кожны дзень  — ''[[чапо]]''. Зь зялёных плянтайнов здымаюць лупіну, вараць каля 20 хвілінаў, пасьля чаго таўкуць. Атрыманае [[пюрэ]] й ёсьць чапо. Бывае двух відаў: звычайнае й салодкае. Для салодкага варыянту бяруцца сьпелыя плянтайны.
 
== Крыніцы ==