Дрыса: розьніца паміж вэрсіямі

Варыянты[[Старабеларуская мова|Напісаньне]] назвы паселішча ў гістарычных крыніцах — ''Дрысь'', ''Дриса'', ''Дриза''.

Першыя надзейныя зьвесткі пра Дрысу зьмяшчаюцца ў нататках С. Гербэрштэйна і датуюцца [[1517]]<ref name="evkl"/>. Яшчэ раней пад [[1503]] у пагадненьні паміж [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікім князем]] [[Аляксандар Казімеравіч|Аляксандрам]] і маскоўскім гаспадаром [[Іван III|Іванам III]] згадваеццаупамінаецца воласьць Дрыса, падпарадкаваная Полацку. У [[1546]] упершыню дакумэнтальна згадваеццаўпамінаецца [[Дрысенскі замак]], будоваузьвядзеньне якога былабыло моцным штуршком дляда разьвіцьця паселішча ня толькі як фартэцыі, але і як важнага эканамічнага цэнтру [[Полацкае ваяводзтва|Полацкага ваяводзтва]]. Замак знаходзіўся ў беспасярэднім кіраваньні ваяводы полацкага Давойны, які прызначаў сюды сваіх намесьнікаў.

У 1-й пал. [[16 стагодзьдзе|XVI ст.]] Дрыса была гандлёвым цэнтрам на Дзьвіне, уладаньнем вялікіх князёў. Мясцовае насельніцтва займалася пераважна купляй-продажам лесу. У [[1547]] тут заснавалі лясную камору, празь якую ішоў гандаль з усходнімі суседзямі. За часамі [[Інфлянцкая вайна|Інфлянцкай вайны]] Дрысу спустошылі [[Маскоўская дзяржава|маскоўскія]] захопнікі, станам на [[1586]] ад яе засталося толькі пяць5 будынкаў<ref name="ehb">Зайцава В., Цярохін С. Верхнядзвінск // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 249.</ref>. У [[1641]] соймавая канстытуцыя скасавала ў месьце спагнаньне прыватных мытных збораў.

У выніку першага падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ([[1772]]) Дрыса апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], сьпярша ў [[Пскоўская губэрня|Пскоўскай]], з [[1776]] у [[Беларуская губэрня|Беларускай]], а з [[1802]] — у [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]]. У [[1777]] яна атрымала статус [[места]] (паўторна) і зрабіласястала цэнтрам павету. У [[1778]] адбылося зацьверджаньне рэгулярнага пляну Дрысы. [[27 верасьня]] [[1781]] паселішча атрымала герб: «''у залатым полі [[Пагоня]] з чырвоным шчытом, на якім срэбны падвойны крыж''»<ref>[http://knihi.com/hierb/drysa.html Дрыса] // {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}}</ref>. У [[вайна 1812 году|вайну 1812 году]] каля места знаходзіліся ўмацаваныя пазыцыі расейскіх войскаў на чале з М. Барклаям-дэ-Толі («Дрысенскі лягер»).

За часамі [[Паўстаньне 1863-1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] ([[1863]]—[[1864]]) у ваколіцах Дрысы адбыліся актыўныя вайсковыя дзеяньні. Станам наНа [[1864]] у месьце было 28 кварталаў, 2 плошчыпляцы; дзейнічалі 4 дробныя прадпрыемствы з 28 працаўнікамі. У [[1866]] непадалёку ад Дрысы прайшла чыгунка [[Полацак]] — [[Дзьвінск]]. Аднайменная чыгуначная станцыя зрабіласястала адным з галоўных пунктаў вывазу лёну за мяжу. Вялікія страты Дрысе наносілі паводкі: як сьведчыць «Памятная кніжка Віцебскай губэрні на [[1864]]», у [[1865]] вялікая паводка затапіла ўсё места, акрамяапрача 7 будынкаў. Чарговая буйная паводка адбылася ў [[1878]]. На [[1905]] існавалі 525 драўляных і 25 мураваных будынкаў, 14 саматужных прадпрыемстваў, меская і прыходзкая вучэльні, ніжэйшая рамесная школа, лякарня, аптэка.

[[25 сакавіка]] [[1918]] згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Дрыса абвяшчалася часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. [[1 студзеня]] [[1919]] згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Дрысаяна ўвайшла ў склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак [[16 студзеня]] Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У [[1924]] Дрысу вярнулі [[БССР]], дзе яна зрабіласястала цэнтрам раёну (з [[1944]] у [[Полацкая вобласьць|Полацкай]], з [[1954]] Віцебскай вобласьці). У [[1925]] статус паселішча панізілі да [[мястэчка]], аднак [[27 верасьня]] [[1938]] Дрыса зноў атрымала статус места. З [[3 ліпеня]] [[1941]] да [[12 ліпеня]] [[1944]] мясьціна знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. [[25 сьнежня]] [[1962]] камуністы зьмянілі гістарычную назву места на Верхнядзьвінск.

[[25 сьнежня]] [[1962]] савецкія ўлады зьмянілі гістарычную назву места на Верхнядзьвінск. [[26 ліпеня]] [[2002]] адбылося зацьвярджэньне гістарычнага гербу Дрысы з [[Пагоня]]й, а [[28 лютага]] [[2011]] — новага мескага сьцяга<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2011-28/2011-28(006-033).pdf Об учреждении официальных геральдических символов административно-территориальных единиц Витебской области. Указ Президента Республики Беларусь от 28.02.2011 г. № 86]{{Ref-ru}}</ref>.

Паводле ранейшага генэральнага пляну забудовы Дрысы ([[1970]]) новаяновае будовабудаваньне вяласявялося ўздоўж рэчак Дзьвіна і Дрыса ў гістарычнай частцы места. У паўднёвай частцы зьявіўся мікрараён з 5-павярховымі дамамі. Згодна з новым генэральным плянам ([[1981]]) пры ўезьдзе ў места з паўночнага ўсходу ўтварыўся новы мікрараён. Вядзецца і катэджаваябудаваньне будовакатэджаў. Прамысловая зона разьмяшчаецца пераважна ў паўночнай частцы места.

Дрыса — цэнтар традыцыйнага мастацкага ткацтва<ref>Верхнедвинск // {{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі|к}}</ref>. Спыніцца можна ў мескай гасьцініцы (цяпер на рэканструкцыі), прыватным міні-гатэлі (насупраць Дому бытапобыту) ці ў прыватных аграсядзібах.

* Царква Сьвятога Барыса йі Глеба (XIX ст.)

* [[Алена Фраленка]] (нар [[1915]]) — беларускі навуковец-мэдык

* [[Валеры Шчасны]] (нар. [[1951]]) — беларускі мастак