Валынцы: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д (GR) File renamed: File:Vałyncy. Валынцы (N. Orda, XIX).jpg → File:Vałyncy. Валынцы (N. Orda, 1875).jpg name unification by uploader |
дапаўненьне, выява, стыль |
||
Радок 37:
|Паштовы індэкс =
|СААТА =
|Выява =
|Апісаньне выявы =
|Шырата градусаў = 55
|Шырата хвілінаў = 42
Радок 52:
'''Валы́нцы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласьць}}</ref> — [[Аграгарадок|вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Дрыса (рака)|Дрыса]]. Цэнтар [[Валынецкі сельсавет (Верхнядзьвінскі раён)|сельсавету]] [[Верхнядзьвінскі раён|Верхнядзьвінскага раёну]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]]. Насельніцтва 771 чал. ([[2010]]). Знаходзяцца за 21 км на паўднёвы захад ад [[Дрыса|Дрысы]], за 4 км ад прыпыначнага пункту Беніслаўскага (лінія [[Полацак]] — [[Бігосава]]).
Валынцы — даўняе [[мястэчка]]<ref>{{Літаратура/Мястэчкі Беларусі (2010)|к}} С. 377.</ref> [[Полацкае ваяводзтва|гістарычнай Полаччыны]].
== Гісторыя ==
=== Вялікае Княства Літоўскае ===
Упершыню Валынцы
[[Файл:Vałyncy. Валынцы (N. Orda, 1875).jpg|значак|Касьцёл Сьвятога Юр'я і кляштар дамініканаў. [[Напалеон Орда|Н. Орда]], [[1875]]]]
У [[XVIII стагодзьдзе|XVIII ст.]] Валынцы знаходзіліся ў валоданьні Забельскіх-Шчытаў, якія ў [[1716]] збудавалі непадалёк ад мястэчка драўляны касьцёл Сьв. Юр’я. У [[1731]] пры касьцёле пачаў дзейнічаць кляштар дамініканаў<ref>{{Літаратура/Каталіцкія храмы Беларусі (2008)|к}} С. 396.</ref>. У [[1746]] [[Сьпіс каралёў польскіх|кароль]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Аўгуст Сас]] надаў мястэчку прывілей на рэгулярныя кірмашы<ref>Wołynce // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|8}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIII/935 935].</ref>. Цягам [[1749]]—[[1766]]<ref name="kul397">{{Літаратура/Каталіцкія храмы Беларусі (2008)|к}} С. 397.</ref> айцы-дамініканы збудавалі пышны архітэктурны комплекс — мураваны касьцёл і кляштар з аптэкай (вядомы як Забельскі касьцёл паводле назвы суседняга фальварку), а таксама школу для шляхецкіх і мяшчанскіх дзетак. Кіраваў будовай вядомы віленскі архітэктар [[Ян Гляўбіц]]. Пры кляштары ўтварыўся першы ўва Ўсходняй Эўропе школьны тэатар<ref>Дзядзінкіна С. [http://www.ng.by/ru/issues?art_id=27853 Чый летапіс цікавейшы?] // «Народная газета» № 28 (5694), [[9 сьнежня]] [[2008]].</ref>.▼
▲У [[XVIII стагодзьдзе|XVIII ст.]] Валынцы знаходзіліся ў валоданьні Забельскіх-Шчытаў, якія ў [[1716]] збудавалі непадалёк ад мястэчка драўляны касьцёл
У выніку [[першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1772]]) Валынцы апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у Дрысенскім павеце [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]]. З [[1813]] кляштар зьяўляўся рэзыдэнцыяй візытара (куратара навучальных установаў) Літоўскай правінцыі дамініканскага ордэна. Па ліквідацыі [[Беларуская Грэка-Каталіцкая Царква|Грэка-Каталіцкай Царквы]] ([[1839]]) мясцовыя вуніяты, не жадаючы далучацца да [[Маскоўскі патрыярхат|Маскоўскага патрыярхату]], перайшлі пад апеку касьцёла<ref name="kul397"/>. Неўзабаве расейскія ўлады ліквідавалі кляштар і зачынілі калегіюм. Станам на [[1904]] існавалі аднайменныя [[мястэчка]] (84 двары), [[слабада]] (31 двор) і [[Пагост (тып паселішча)|пагост]] (3 двары), рэгулярна праводзіліся кірмашы. У [[1908]] і [[1912]] у мястэчку прайшлі сельскагаспадарчыя выставы.▼
=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
[[1 студзеня]] [[1919]] згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Валынцы ўвайшлі ў склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак [[16 студзеня]] Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У [[1924]] Валынцы вярнулі [[БССР]], дзе яны зрабіліся цэнтрам сельсавету. Неўзабаве бальшавікі зачынілі касьцёл і царкву.▼
▲У выніку [[першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1772]]) Валынцы апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у Дрысенскім павеце [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]]. З [[1813]] кляштар зьяўляўся рэзыдэнцыяй візытара (куратара навучальных установаў) Літоўскай правінцыі дамініканскага ордэна. У 1-й палове [[XIX стагодзьдзе|XIX ст.]] у Валынцах жыў і навучаўся пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі|А. Вярыга-Далеўскі]]. Па ліквідацыі [[Беларуская Грэка-Каталіцкая Царква|Грэка-Каталіцкай Царквы]] ([[1839]]) мясцовыя
У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] Валынцы значна пацярпелі. Цягам [[1944]]—[[1950]] савецкія ўлады злачынна зьнішчылі помнік архітэктуры [[віленскае барока|віленскага барока]] — касьцёл Сьвятога Юр’я і кляштар дамініканаў. У [[2006]] Валынцы атрымалі афіцыйны статус [[аграгарадок|аграгарадку]].▼
На [[1904]] пад назвай Ваоынцы існавалі [[мястэчка]] (84 двары), [[слабада]] (31 двор) і [[Пагост (тып паселішча)|пагост]] (3 двары), штогод праводзіліся кірмашы. У [[1908]] і [[1912]] у мястэчку прайшлі сельскагаспадарчыя выставы.
<center><gallery caption="Мястэчка на старых здымках" widths=150 heights=150 perrow="4">▼
Файл:Vałyncy. Валынцы (1914).jpg|Касьцёл▼
=== Найноўшы час ===
▲Файл:Vałyncy. Валынцы (1918).jpg|Касьцёл, з боку апсіды
▲[[25 сакавіка]] [[1918]] згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Валынцы абвяшчаліся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. [[1 студзеня]] [[1919]] згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі
Файл:Vałyncy. Валынцы (XX, I).jpg|Касьцёл, інтэр’ер▼
Файл:Vałyncy. Валынцы (XX).jpg|Царква▼
▲У
Vałyncy. Валынцы (1913)..jpg|Касьцёл з боку апсыды
Vałyncy. Валынцы (1942).jpg|Руіны і касьцёл, [[1942]]
Vałyncy. Валынцы (1944).jpg|Касьцёл з боку апсыды, [[1944]]
</gallery></center>
== Насельніцтва ==
* '''[[XIX стагодзьдзе]]''': [[1838]] — 376 чал. (206 муж. і 170 жан.), зь іх шляхты 4 муж. і 12 жан., духоўнага стану каталіцкага 37 муж., мяшчанаў-хрысьціянаў 12 муж. і 10 жан., мяшчанаў-юдэяў 68 муж. і 72 жан., сялянаў
* '''[[XX стагодзьдзе]]''': [[1904]] — 601 чал.<ref>{{Літаратура/Памяць/Верхнядзьвінскі раён|2к}} С. 339.</ref>; [[1995]] — 990 чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 489.</ref>; [[1999]] — 927 чал.
* '''[[XXI стагодзьдзе]]''': [[2009]] — 791 чал.; [[2010]] — 771 чал.
Радок 84 ⟶ 95:
== Турыстычная інфармацыя ==
=== Інфраструктура ===
У Валынцах
=== Выдатныя мясьціны ===
* Гістарычная забудова (кан. [[XIX стагодзьдзе|XIX]] — пач. [[XX стагодзьдзе|XX]] стагодзьдзяў: фрагмэнты)
* Школа
=== Страчаная спадчына ===
* Касьцёл Сьвятога Юр’я і кляштар дамініканаў (1749—1766)
* Царква Сьвятых Барыса
== Крыніцы ==
Радок 98 ⟶ 110:
== Літаратура ==
* {{Літаратура/БелЭн|3}}
* {{Літаратура/Памяць/Верхнядзьвінскі раён|2}}
* {{Літаратура/Мястэчкі Беларусі (2010)}}
*
== Вонкавыя спасылкі ==
| |||
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}