Шклоў: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Панавіў колькасьць насельніцтва |
вікіфікацыя, дапаўненьне, выява, стыль |
||
Радок 48:
|Сайт =
}}
'''Шклоў''' — [[горад|места]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на правым беразе [[Дняпро|Дняпра]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Шклоўскі раён|Шклоўскага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]. Насельніцтва 16
Шклоў
== Назва ==
Паводле
== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Гісторыя Шклова}}
Першы пісьмовы ўспамін пра Шклоў зьмяшчаецца ў «Запісках» [[Зыгмунд Гербэрштэйн|З. Гербэрштэйна]] і датуецца [[1520]]<ref name="evkl">[[Андрэй Лукашэвіч]]. Шклоў // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 757.</ref>. Даўняе паселішча знаходзілася на месцы сучасных вёсак [[Стары Шклоў]] і [[Хоцімка]]. У [[16 стагодзьдзе|XVI]]—[[17 стагодзьдзе|XVІI]] стагодзьдзях у Шклове існаваў магутны [[Шклоўскі замак|замак]] і мескія ўмацаваньні. З 2-й пал. [[16 стагодзьдзе|XVI ст.]] места зрабілася сталіцай [[Шклоўскае графства|графства]].▼
=== Вялікае Княства Літоўскае ===
▲Першы пісьмовы
Упершыню [[Масковія|маскоўскія]] войскі спалілі Шклоў у [[1535]]<ref name="evkl"/>. У [[Інфлянцкая вайна|Інфлянцкую вайну]] захопнікі тройчы (у [[1562]], [[1564]] і [[1581]]) палілі места<ref name="evkl"/>. У пачатку [[Вайна 1654—1667 гадоў|
У выніку ваенных спусташэньняў у кан. [[16 стагодзьдзе|XVI ст.]] адбыўся перанос Шклова на цяперашняе месца (паводле беларускага гісторыка [[Міхась Ткачоў|М. Ткачова]] ў [[1580]] або, паводле іншых зьвестак, па [[1668]]). За часамі [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]] ([[1700]]—[[1721]]) у [[1708]] расейскія войскі зруйнавалі Шклоў за дапамогу швэдам. У [[1731]] мясьціна перайшла ў валоданьне [[Чартарыйскія|Чартарыйскіх]]. На [[1739]] тут дзейнічалі 2 царквы. [[10 красавіка]] [[1762]] [[Сьпіс каралёў польскіх|кароль]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Аўгуст Сас]] надаў Шклову [[Магдэбурскае права]], пячатку і герб: «''у блакітным полі рука, якая трымае срэбны бязьмен''»<ref>{{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}} С. 254.</ref>. У [[1769]] па тым, як вялікі пажар зьнішчыў амаль 300 дамоў ''Старога места'', пачалося ўзьвядзеньне ''Новага Места'' (сучасная тэрыторыя Шклова).
<center><gallery caption="Даўнія графічныя выявы Шклова" perrow="5">
Файл:Škłoŭ. Шклоў (XVIII).jpg|Панарама места, гравюра [[XVIII стагодзьдзе|XVIII ст.]]
Файл:Škłoŭ, Staroje Miesta. Шклоў, Старое Места (XVIII).jpg|Касьцёл і кляштар дамініканаў, фрагмэнт гравюры
Файл:Škłoŭ, Aršanskaja brama. Шклоў, Аршанская брама (XVIII).jpg|Аршанская брама, фрагмэнт гравюры
Файл:Szklow.jpg|Акварэль [[Юзэф Пешка|Ю. Пешкі]], каля [[1800]]
Файл:Škłoŭ. Шклоў (XIX, I).jpg|Вайсковая школа, фрагмэнт абмераў
</gallery></center>
=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
У выніку [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1772]]) Шклоў апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], дзе
На [[1848]] у Шклове было 1158 двароў, мураваня 2-павярховы жылы дом, мужчынскі манастыр і будынак былога дамініканскага кляштару, драўляныя царква і касьцёл, на [[1861]] — 1515 дамоў, штогод праводзіліся 3 кірмашы. У [[1864]] з мэтай [[Маскалізацыя Беларусі|маскалізацыі краю]] расейскія ўлады адкрылі народную вучэльню. У [[1870-я]] працавалі крупадзёрка, цагельны завод, завод вытворчасьці шроту, 5 ткацкіх прадпрыемстваў. На пачатак [[1880-я|1880-х]] у Шклове было 872 дамы, у тым ліку 11 мураваных, 203 крамы (154 мураваныя), 7 ткацкіх, 2 цагельныя, вінакурнае і воўнаткацкае прадпрыемствы, кафельны завод, аптэка. Насельніцтва займалася кавальскіх, кравецкіх і шавецкіх промысламі. У [[1898]] А. Крывашэін заснаваў кардонавую фабрыку. У пач. [[20 стагодзьдзе|ХХ ст.]] празь места прайшла чыгунка Ворша — Магілёў, каля яе ў [[1906]] пачаў працаваць лесапільны завод «Дняпро».
▲У выніку [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1772]]) Шклоў апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], дзе цягам [[1773]]—[[1777]] быў цэнтрам павету Магілёўскай правінцыі і [[Магілёўская губэрня|губэрні]]. Аднак у [[1777]] расейскія ўлады панізілі статус паселішча да [[мястэчка]], цэнтру воласьці Магілёўскага павету. У [[1778]] колішняе магдэбурскае места перадалі ў валоданьне расейскаму вайскоўцу [[Сямён Зорыч|С. Зорычу]].
=== Найноўшы час ===
[[25 сакавіка]] [[1918]] згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Ўстаўной граматай]] Шклоў абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. [[1 студзеня]] [[1919]] згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак [[16 студзеня]] Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У [[1924]] Шклоў вярнулі [[БССР]], дзе ён стаў цэнтрам раёну. У [[1925]] паселішча зноў атрымала статус [[места]]. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] зь сярэдзіны ліпеня [[1941]] да пачатку ліпеня [[1944]] места знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.
<center><gallery caption="Места на старых здымках"
Файл:
Файл:Škłoŭ, Rynak. Шклоў, Рынак (1905).jpg|Рынак. Царква Праабражэньня Гасподняга, [[1905]]
Файл:
Файл:Škłoŭ, Miaščanskaja. Шклоў, Мяшчанская (1940).jpg|Вуліца Мяшчанская. Сынагога
Файл:Old Škłoŭ.jpg|Кардонавая фабрыка▼
Файл:Škłoŭ, Miaščanskaja. Шклоў, Мяшчанская (XX).jpg|Сынагога, да [[1918]]
Файл:Škłoŭ, Zamkavaja. Шклоў, Замкавая (1940).jpg|Вуліца Замкавая. Царква Ўваскрасеньня Хрыстова
Файл:Škłoŭ, Vialikaje Zarečča. Шклоў, Вялікае Зарэчча (1940).jpg|Вялікае Зарэчча. Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла
Файл:Škłoŭ, Dniapro. Шклоў, Дняпро (1901) .jpg|Дняпро каля Шклова, [[1901]]
Файл:Škłoŭ, Dniapro. Шклоў, Дняпро (1901).jpg|Дняпро, [[1901]]
</gallery></center>
== Насельніцтва ==
=== Дэмаграфія ===
<div style="float:right;margin:0 0 .5em 1em;" class="toccolours">
<center><timeline>
Радок 104 ⟶ 118:
bar:1650 from:0 till:8540
bar:1661 from:0 till:4375
bar:1861 from:0 till:11363
bar:1880 from:0 till:2393
bar:1923 from:0 till:6617
Радок 110 ⟶ 125:
bar:1979 from:0 till:11800
bar:1991 from:0 till:15000
bar:
bar:2009 from:0 till:16439
bar:2015 from:0 till:16359
TextData=
fontsize:10px pos:(20,195)
Радок 118 ⟶ 134:
</div>
* '''[[XVII стагодзьдзе]]''': [[1643]] — 4750 чал.<ref>{{Літаратура/ГВБ|7-3к}} С. 405.</ref>; [[1650]] — 8540 чал.<ref name="evkl"/>; [[1661]] — 4375 чал.<ref name="evkl"/>
* '''[[XIX стагодзьдзе]]''': [[1861]] — 11 363 чал.<ref>{{Літаратура/ГВБ|7-3к}} С. 409.</ref>; [[1880]] — 2393 чал., зь іх
* '''[[XX стагодзьдзе]]''': [[
* '''[[XXI стагодзьдзе]]''': [[2002]] — 16,1 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|17к}} С. 423.</ref>; [[2004]] — 15,9 тыс. чал.; [[2006]] — 15,6 тыс. чал.; [[2008]] —
=== Адукацыя ===
Радок 133 ⟶ 149:
== Забудова ==
=== Плян ===
Сучасная меская тэрыторыя выцягнулася ўздоўж Дняпра. Забудова галоўным чынам сядзібнага тыпу. У цэнтры і жылых масівах узводзяцца 2—5-павярховыя будынкі. Захаваўся фрагмэнт пабудоваў XVIII ст. Ёсьць паркавая зона.
Радок 139 ⟶ 157:
|- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center"
| '''
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Дзікуна вуліца || '''Сялянская''' вуліца
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Ленінская вуліца || '''Прабойная''' вуліца
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Луначарскага вуліца || '''Касьцельная''' вуліца<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.svaboda.org/content/article/763724.html | загаловак = У Шклове толькі тры вуліцы захавалі свае гістарычныя назвы | фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Радыё Свабода]] | дата = 2 верасьня 2012 | мова = | камэнтар = }}</ref>
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Пралетарская вуліца || '''Маставая''' вуліца
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Савецкая вуліца || '''Мяшчанская''' вуліца<ref>Грудзіна А. «І родныя сэрцу
|}
Радок 177 ⟶ 195:
== Турыстычная інфармацыя ==
[[Файл:Shk bd2 01.jpg|міні|Кантора фабрыкі «Спартак»]]▼
=== Інфраструктура ===
Шклоў уваходзіць у турыстычныя маршруты «Гістарычна-культурная спадчына Магілёўскага краю» і «Айчыны славутыя імёны»<ref>
=== Выдатныя мясьціны ===
У Шклове знаходзіцца геалягічны помнік прыроды дзяржаўнага значэньня [[Ніжнінскі роў]].
На паўднёвай ускраіне места (в. [[Рыжкавічы]]) месьціцца археалягічны комплекс ХІV—XVIIІ стагодзьдзяў, які складаецца з замчышча, рэштак касьцёла і кляштару дамініканаў і руінаў
* Будынак канторы папяровай фабрыкі «Спартак» (1898)▼
* Гістарычная забудова (XVIІІ—ХІХ стагодзьдзі; фрагмэнты)
* Касьцёл Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (1849)
* Могілкі
* Парк пры былой сядзібе Крывашэіна (1902). Занядбаны, драўляны сядзіны дом пач. ХХ ст. спалены ў траўні [[2004]]
* Ратуша (XVIІІ ст.)
Радок 197 ⟶ 215:
=== Страчаная спадчына ===
* Кадэцкі корпус (XVIІІ ст.)
* Касьцёл і кляштар дамініканаў (1619)
* Сядзіба Крывашэіна (пач. ХХ ст.)
* Царква
* Царква Ўваскрасеньня Хрыстова (XVIІ ст., [[Кіеўская, галіцкая і ўсяе Русі мітраполія (уніяцкая)|Кіеўская, галіцкая і ўсяе Русі мітраполія]])
== Галерэя ==
<center><gallery caption="Краявіды Шклова"
Файл:Shk ks 01.jpg|Касьцёл
Файл:Shk ts 01.jpg|Царква
Файл:Shk sn 01.jpg|Сынагога
Файл:Shk bd1 01.jpg|Гістарычная забудова
</gallery></center>
== Вядомыя асобы ==
* [[Клім Міхайлаў]] ([[17 стагодзьдзе|XVII ст.]]) — разьбяр
* [[Міхал Гузікаў]] ([[1806]]—[[1837]]) —
== Крыніцы ==
Радок 217 ⟶ 237:
== Літаратура ==
* {{Літаратура/БелЭн|17}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/ГВБ|7-3}}
* {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}}
* {{Літаратура/ЭГБ|6-2}}
*
== Вонкавыя спасылкі ==
|