Гальшанскі замак: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д Рэдагаваньні 37.213.13.194 (гутаркі) скасаваныя да папярэдняй вэрсіі CommonsDelinker
Няма апісаньня зьменаў
Радок 1:
{{Каардынаты|54|15|4.55|паўночнае|26|1|13.05|усходняе|рэгіён=Беларусь|тып=краявід|выяўленьне=загаловак}}
 
'''Гальша́нскі за́мак''' — палацава-замкавы комплекс, рэзыдэнцыя [[магнаты|магнацкага]] роду [[Сапегі|Сапегаў]] у [[16 стагодзьдзе|16]]—[[17 стагодзьдзе|17]] стагодзьдзях. РазьмешчаныРазмешчаны ў даліне ракі Лусты (Жыганкі) ля мястэчка [[Гальшаны]].
 
== УзьнікненьнеУзнікненьне замка ==
[[Файл:Orda Holszany1.jpg|міні|250пкс|Гальшанскі замак Сапегаў на карціне [[Напалеон Орда|Напалеона Орды]]]]
Драўляны замак князёў [[Гальшанскія|Гальшанскіх]] вядомы ў летапісах з [[13 стагодзьдзе|XIII стагодзьдзя]]. Ён узьнікузнік на высокай ''Чырвонай гары'' па-над ракой Карабель, на паўночным усходзе ад мястэчка Гальшаны. Князі Гальшанскія валодалі гэтым замкам да [[1525]] году. ПасьляПасля шлюбу князёўны [[Алена Гальшанская|Алены Гальшанскай]] з [[Павал Іванавіч Сапега|Паўлам Іванавічам Сапегам]] ён перайшоў ва ўладараньнеўладаранне Сапегаў.
 
Праз 70 гадоў [[Ашмяны|ашмянскі]] староста [[Павал Стафан Сапега]] перанёс сваю рэзыдэнцыю са старога замчышча на бераг ракі Лусты (Жыганкі), дзе і пачаў будаваць мураваны палацава-замкавы комплекс. Ён стаў прыкладам значных зьменаўзменаў у архітэктуры, якія адбыліся на працягу стагодзьдзястагоддзя.
 
== Архітэктура замка ==
=== Вонкавы выгляд ===
Сваёй плянавапланава-кампазыцыйнай схемай Гальшанскі замак нагадвае галяндзкія замкі Бэсэнштайн і Кляйдаэль каля [[Антвэрпэн]]у. Гэта тлумачыцца тым, што [[Беларусь]], знаходзячыся ў складзе [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], адчувала ўплыў галяндзка-флямандзкай архітэктуры, што было вынікам ажыўленых сувязей з краінамі [[Заходняя Эўропа|Заходняй Эўропы]].
 
Гальшанскі замак уяўляе сабой прастакутны замкнёны будынак з жылымі корпусамі і вежамі па кутохкутах. Магутныя абарончыя сьцены, характэрныя для замкавага будаўніцтва 16 стагодзьдзястагоддзя, саступілі месца фасаду жылога будынка, дзе няма надбрамнай вежы, а вонкавыя шасцікантовыя вежы былі меншых памераў. СьценыСцены замка былі пабудаваныя са знакамітай на ўсю Эўропу цэглы-«пальчаткі», якая выраблялася рукамі беларускіх майстраў.
 
Але гальшанскія сьценысцены не былі разьлічаны на доўгую асаду. У 17 стагодзьдзістагодззі яны служылі абаронай няне столькі ад варожага войска, колькі ад сваіх суседзяў-магнатаў, якія нярэдка вялі сапраўдныя войны міжсобку. Галоўную абарончую ролю выконвалі магутныя земляныя валы і вадзяныя равы, якія абкружалі замак. Уязная брама разьмяшчалася па цэнтры аднаго з доўгіх фасадаў. Насупраць замкавай брамы, на процілеглым баку падворка, знаходзілася невялікая каплічка, убудаваная ў жылы корпус.
 
[[Файл:Руины Гольшанского замка.jpg|міні|250пкс|Вежа замка]]
 
Акрамя гэтага, гаспадары трымалі гарнізон — дзясяткі слуг і сотню вартаўнікоў. А ў вялізарных склепах, якія на два-тры паверхі сыходзілі пад зямлю, зьберагалісязберагаліся загатаваныя правіянт і зброя. Там жа жыла княжацкая чэлядзь, знаходзілася казарма, скарбніца, падземная канюшня.
 
=== Унутраны выгляд ===
Дакладны сказаць, як выглядаў замак унутры, немагчыма. Але вядома, што справа ад уваходу ў замак знаходзілася вялікая квадратная заля з чатырма калёнамі, на якія абапіраліся крыжовыя схілы. СьценыСцены залі былі пакрытыя багатым жывапісам: на іх віселі партрэты прадстаўнікоў роду Сапегаў, маляўнічыя палотны, зброя. Вокны мелі вітражы з тоўстага каляровага шкла. Пакоі былі ўпрыгожаныя дарагімі дыванамі, раскошнай мэбляй, разнастайнай ляпнінай.
 
== РазбурэньнеРазбурэнне замка ==
На жаль, лёс аднаго з найпрыгажэйшых замкаў Беларусі быў нядоўгім. ПасьляПасля ўдзелу Сапегаў у [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньні]] за адраджэньнеадраджэнне Рэчы Паспалітай і [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага княства Літоўскага]] [[1863]] году, [[Расея|расейскі]] ўрад забраў усю іхнюю маёмасьць у дзяржаўны фонд. Сапегі былі вымушаныя эміграваць у [[Францыя|Францыю]], а Гальшаны перадалі расейскаму памешчыку Гарбанёву, які ў [[1880]] годзе стаў узрываць вежы і гандляваць замкавай цэглай.
 
У часы панаваньняпанавання савецкай улады замак працягвалі разбураць. Спачатку ва ўсходнім крыле разьмяшчалася пчалярская вучэльня. Але адначасова разьбіралісяразбіраліся сьценысцены ў іншай частцы замка. Па загадзе дырэктара вучэльні кожны вучань павінен быў здабыць 80 цаглінаў для будоўлі Дома культуры ў Гальшанах. За выкананую справу давалі дадатковы водпуск дадому.
 
Шмат гадоў на тэрыторыі замка знаходзіўся кароўнік. Працягваўся разбор сьценаўсценаў «на патрэбы» тутэйшай гаспадаркі.
 
== Цяперашні стан замка ==
У дадзены час руіны замка знаходзяцца пад аховай [[Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь|Міністэрства культуры Беларусі]]. Але тэрыторыя замка пакрытая пустазельлемпустазеллем і сьмецьцемсмеццем. СьценыСцены прасядаюць, цэгла крышыцца. Замак патрабуе неадкладнай кансэрвацыі і рэстаўрацыі.
 
<gallery>