Грэцыя: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д Removing Link FA template (handled by wikidata) |
крыніца — https://en.wikipedia.org/wiki/Greece?oldid=658792277 |
||
Радок 1:
{{Краіна
|Назва = Грэцыя
|НазваЎРоднымСклоне = Грэцыі
|НазваНаДзяржаўнайМове = Ελληνική Δημοκρατία
|Сьцяг = Flag of Greece.svg
|Герб = Coat_of_arms_of_Greece.svg
|НацыянальныДэвіз = Ελευθερία ή θάνατος <br />''(Элефтэрыя і танатос)''<br />
''(«Свабода або сьмерць»)''
|ДзяржаўныГімн = Hymn to Liberty▼
|Месцазнаходжаньне = EU-Greece.svg
|АфіцыйнаяМова = [[Грэцкая мова|Грэцкая]]▼
|ПодпісПадВыявайМесцазнаходжаньня =
|Сталіца = [[Атэны]]▼
▲|АфіцыйнаяМова = [[Грэцкая мова|Грэцкая]]
|НайбуйнейшыГорад = Атэны▼
▲|Сталіца = [[Атэны]]
|ТыпУраду = Парлямэнцкая рэспубліка▼
▲|НайбуйнейшыГорад = Атэны
|ПасадыКіраўнікоў = [[Прэзыдэнт]]<br />[[Прэм’ер-міністар]]▼
▲|ТыпУраду = [[Парлямэнцкая сыстэма|Парлямэнцкая рэспубліка]]
|ІмёныКіраўнікоў = [[Кароляс Папуляс]]<br />[[Алексіс Ціпрас]]▼
▲|ПасадыКіраўнікоў = [[Прэзыдэнт Грэцыі|Прэзыдэнт]]<br />[[Прэм’ер-міністар Грэцыі|Прэм’ер-міністар]]
|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 94-е▼
|
|ГодАцэнкіНасельніцтва = 2011▼
|АдсотакВады = 0,87%
|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 79-е▼
|Насельніцтва = 10 815 197<ref>[http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/BUCKET/General/A1602_SAM01_DT_DC_00_2011_02_F_GR.pdf Перапіс насельніцтва 2011]</ref>▼
|ШчыльнасьцьНасельніцтва = 82▼
▲|Насельніцтва = 10
▲|ШчыльнасьцьНасельніцтва = 82
|МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = 37-е▼
|
|КанфэсійныСклад =
|СУПНаДушуНасельніцтва = $21 100▼
|
|
|ЧасавыПас = [[Усходнеэўрапейскі час|EET]]▼
|СУП = $271 млрд
|ЧасРозьніцаUTC = +2▼
|ЧасавыПасУлетку = [[Усходнеэўрапейскі летні час|EEST]]▼
|Валюта = [[Эўра]]
|ЧасРозьніцаUTCУлетку = +3▼
|КодВалюты = EUR
|НезалежнасьцьПадзеі = -Абвешчаная<br /> -Прызнаная▼
▲|ЧасавыПас = [[Усходнеэўрапейскі час|EET]]
|НезалежнасьцьДаты = Ад [[Атаманская імпэрыя|Атаманскай імпэрыі]]<br />[[25 сакавіка]] [[1821]]<br />[[1829]]▼
▲|ЧасРозьніцаUTC = +2
▲|ДзяржаўныГімн = Hymn to Liberty
▲|ЧасавыПасУлетку = [[Усходнеэўрапейскі летні час|EEST]]
|АўтамабільныЗнак = GR▼
▲|ЧасРозьніцаUTCУлетку = +3
|ДамэнВерхнягаЎзроўню = gr▼
▲|НезалежнасьцьПадзеі = -Абвешчаная<br /> -Прызнаная
|ТэлефонныКод = 30▼
▲|НезалежнасьцьДаты = Ад [[Атаманская імпэрыя|Атаманскай імпэрыі]]<br />
|Дадаткі = [[Файл:Gr-map.png|280пкс|цэнтар|Мапа Грэцыі]]▼
▲|АўтамабільныЗнак = GR
▲|ДамэнВерхнягаЎзроўню = gr
▲|ТэлефонныКод = 30
▲|Дадаткі = [[Файл:Gr-map.png|280пкс|цэнтар|Мапа Грэцыі]]
}}
'''Грэ́цкая рэспу́бліка''' ({{Мова-el|Ελληνική Δημοκρατία}}) альбо '''Грэ́цыя''' ({{Мова-el|
На поўначы Грэцыя мяжуе з [[Баўгарыя]]й і [[Рэспубліка Македонія|Македоніяй]], на паўночным захадзе з [[Альбанія]]й, на паўночным усходзе з [[Турэччына]]й. Мае [[Гістарычныя рэгіёны Грэцыі|дзевяць гістарычных абласьцей]]: [[Македонія (Грэцыя)|Македонію]], [[Цэнтральная Грэцыя|Цэнтральную Грэцыю]], [[Пэляпанэс]], [[Тэсалія|Тэсалію]], [[Эпір]], [[Эгейскія астравы]], [[Заходняя Тракія|Тракію]], [[Крыт]] й [[Іянічныя астравы]]. Знаходзіцца на 11-м месцы ў сьвеце паводле [[Сьпіс краінаў паводле працягласьці берагавой лініі|працягласьці берагавой лініі]] — 13 676 км — з 1400 выспамі, 227 зь якіх населеныя.
Шмат хто ўважае [[Старажытная Грэцыя|Грэцыю]] «калыскай» сучаснай [[Заходняя цывілізацыя|заходняй цывілізацыі]]. Тут зарадзіліся [[Атэнская дэмакратыя|дэмакратыя]], [[заходняя філязофія]], [[Алімпійскія гульні]], [[заходняя літаратура]], [[гістарыяграфія]], [[паліталёгія]], базавыя [[Навука|навуковыя]] і [[Матэматыка|матэматычныя]] прынцыпы і [[драма]] (у тым ліку [[трагедыя]] і [[камэдыя]]). Культурніцкія і тэхналягічныя дасягненьні Грэцыі аказалі значны ўплыў на сьвет, [[Эліністычны пэрыяд|распаўсюдзіўшыся]] на [[Усходні сьвет|Ўсход]] праз заваёвы [[Аляксандар Македонскі|Аляксандра Вялікага]], а на [[Заходні сьвет|Захад]] праз [[Рымская Грэцыя|інкарпарацыю]] ў [[Рымская імпэрыя|Рымскую імпэрыю]] і наступную [[Бізантыйская імпэрыя|Бізантыю]]. [[Грэцкае праваслаўе|Грэцкая праваслаўная царква]] таксама распаўсюдзіла грэцкія традыцыі на шырэйшы [[Праваслаўная царква|праваслаўны сьвет]]. Багатая спадчына Грэцыі захавалася ў ейных [[Сьпіс аб’ектаў сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Грэцыі|17 аб’ектах Сусьветнае спадчыны]]. Незалежнасьць дзяржавы была абвешчаная ў 1830 року пасьля [[Вайна Грэцыі за незалежнасьць|вайны]] з [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыяй]].
Цяпер Грэцыя — [[Дэмакратыя|дэмакратычная]] [[разьвітая дзяржава]] з разьвітай эканомікай, высокімі [[Якасьць жыцьця|якасьцю]] і [[Індэкс разьвіцьця чалавечага патэнцыялу|стандартамі жыцьця]]. Краіна зьяўляецца адной з заснавальніцаў [[ААН]], дзясятай далучылася да [[Эўрапейскія супольнасьці|Эўрапейскіх супольнасьцяў]] (прадвесьнік [[Эўразьвяз]]у), з 2001 року ўваходзіць у [[Эўразона|Эўразону]]. Зьяўляецца сябрам міжнародных арганізацыяў, такіх як [[Рада Эўропы]], [[НАТО]], [[АЭСР]], [[АБСЭ]] і [[СГА]].
== Этымалёгія ==
Саманазва краіны — Эляс (''Hellas'') або Эляда (''Ellada''), аднак на іншых мовах краіна называецца інакш. Тэрмін ''Грэцыя'' паходзіць ад [[Лацінская мова|лацінскага]] ''Graecia'', што літаральна азначае «зямля грэкаў» (ад {{Мова-el|Γραικός|скарочана}}).
== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Гісторыя Грэцыі}}
Грэцыя была заселеная зь незапамятных часоў.
Дагрэцкая [[
Першая культура на тэрыторыі Грэцыі, дзе дамінуе ўласна грэцкае насельніцтва — гэта [[Мікенская культура]], якая аб’яднала ў сабе дасягненьні ранейшых эгейскіх культураў.
«Цёмныя вякі» або «Гамэраўская Грэцыя» — пэрыяд у гісторыі Старажытнай Грэцыі, які ахоплівае каля 1200—800 да н. э., пачаўся пасьля заняпаду Мікенскай культуры і меркаванага [[Дарыйскае ўварваньне|дарыйскага ўварваньня]], і скончыўся з пачаткам росквіту грэцкіх полісаў (пэрыяду [[Архаіка|архаікі]]).
Традыцыйна
Эліністычны пэрыяд гісторыі Грэцыі працягваўся ад сьмерці Аляксандра Македонскага да далучэньня Пэляпанэскай паўвыспы і грэцкіх выспаў да [[Старажытны Рым|Рыма]] ў 146 да н. э.
Рымская Грэцыя — пэрыяд грэкай гісторыі пасьля перамогі Рыма над карынцянамі ў бітве пры Карынце ў 146 да н. э. да перайменаваньня гораду [[Бізантый|Бізантыя]] ў 330 у Новы Рым, пазьней [[Канстантынопаль]], рымскім імпэратарам Канстантынам I і пераносу ў яго сталіцы Рымскай імпэрыі.
У складзе [[Бізантыйская імпэрыя|Бізантыі]] значэньне Грэцыі зноў павышаецца. У 14 стагодзьдзі гэты пэрыяд заканчваецца з далученьнем Грэцыі да імпэрыі турак-асманаў. Большая частка Грэцыі зьяўлялася часткай [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыі]] да абвяшчэньня незалежнасьці ў 1821.
Радок 63 ⟶ 74:
Першым кіраўніком незалежнай Грэцыі быў [[Іаан Кападзістрыя]].
Аднак
Пасьля стварэньня Турэцкай Рэспублікі Грэцыя ўцягнулася ў 1919-22 у вайну супраць яе і прайграла. У 1941-44
== Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел ==
Радок 85 ⟶ 96:
== Палітыка ==
Грэцыя
Згодна з канстытуцыяй, выканаўчая ўлада належыць прэзыдэнту рэспублікі і ўраду. Пасьля папраўкі [[1986]] году прэзыдэнцкія абавязкі былі значна паменшаныя і зараз прэзыдэнт зьяўляецца хутчэй пратакольнай асобай. Абавязкі [[прэм’ер-міністар|прэм’ер-міністра]] выконвае лідэр партыі, якая мае, на бягучы момант, большасьць у парлямэнце. Прэзыдэнт фармальна пазначае прэм’ер-міністра і па яго рэкамэндацыям міністраў. Прэм’ер-міністар валовае большай часткай палітычнай улады, і згодна з папраўкай 1986 году яму была перададзена большая частка прэзыдэнцкіх паўнамоцтваў.
Радок 94 ⟶ 105:
== Геаграфія ==
=== Агульныя зьвесткі ===
Грэцкая паўвыспа, разьмешчаная на паўднёвым усходзе [[Эўропа|Эўропы]], займае плошчу 131.944 кв. км. Грэцыя разьмешчаная ў паўднёвай частцы Балканскай паўвыспы і на прылеглых да яго і да ўзьбярэжжа Малой Азіі выспах. Мяжуе з [[Альбанія]]й, [[Рэспубліка Македонія|Македоніяй]], [[Баўгарыя]]й і [[Турцыя]]й. Абмываецца: [[Міжземнае мора|Міжземным морам]], у тым ліку: [[Іанічнае мора|Іанічным]], [[Эгейскае мора|Эгейскім морамі]], а паўднёвае ўзьбярэжжа [[Крыт]]а — [[Лівійскае мора|Лівійскім морам]]. У склад Грэцыі ўваходзіць каля 2 тысячаў выспаў, на якія прыходзіцца амаль 20 % усёй краіны. Тэрыторыя Грэцыі падзеленая на тры часткі. У матэрыковую Грэцыю ўваходзяць: [[Македонія (Грэцыя)|Македонія]] — паўночная вобласьць Грэцыі, межная з [[Альбанія]]й ([[Яніна (горад)|Яніна]], Ігуменіца), [[Баўгарыя]]й ([[Радопі]]) і [[Рэспубліка Македонія|Македоніяй]] ([[Касторыя]], [[Халкідыкі]]); [[Фракія]] — паўночна ўсходняя вобласьць, межная з Баўгарыяй і Турэччынай ([[Александропаль]], [[Каматыні]]); [[Эпір]] — паўночна заходняя вобласьць, межная з Альбаніяй (абмываецца Іянічным морам); [[Фэсалія]] — найболей раўнінная вобласьць, з усходу абмываецца Эгейскім морам ([[Ларыса (горад)|Ларыса]], [[Волас (горад)|Волас]], [[Трыкала]]); [[Цэнтральная Грэцыя]] — цэнтральная частка Грэцыі ([[Халкіда]], [[Лямія]], [[Амфіса]]); [[Атыка]] — вобласьць вакол Афінаў; [[Пелапанес]] — самы вялікі паўвыспаў Грэцыі (плошча — 21,4 тыс. кв. км), злучаны з матэрыковай часткай вузкім Карынтскім перашыйкам (шырыня 5 км), празь які ў канцы 19 стагодзьдзя быў прарыты канал (даўжынёй 6500 м, шырыня 23,5 м, глыбіня 40 м). Трэці раён утвараюць выспы Эгейскага мора: [[Эўбэя]] — другая па велічыні, пасьля Крыта, выспа Грэцыі (3,9 тыс.кв.км), злучаны з кантынэнтам мастом; [[Лесбас]] — адна з буйных выспаў Грэцыі (1,6 тыс.кв.км); Паўночныя Спарады — выспы Скірас, Скапелас, Юра, Іліадрамія і інш. у паўночна заходняй часткі Эгейскага мора; [[Кіклады]] — «кіклас» па-грэцку — утвараючы кольца, архіпелаг у цэнтральнай і паўднёвай частцы Эгейскага мора (выспы [[Аморгас]], [[Андрас]], [[Сыфнос]], [[Сантарыні]], [[Тымас]], [[Кітнас]] і інш.); [[Паўднёвыя Спарады]] — [[Дадэканэс]] — архіпэляг з 12 выспаў у паўднёваўсходняй часткі Эгейскага мора, ва ўзьбярэжжа Турцыі (астравы [[Родас]], [[Самас]], [[Астыпалея]], [[Калімнас]], [[Карпатос]], [[Лерас]] і інш.).
Радок 119 ⟶ 131:
* [[Кіклады]] — знаходзяцца ў цэнтры Эгейскага мора. Цэнтар старажытнай разьвітой Кікладзкай культуры. Тут разьмешчаны ў асноўным невялікія выспы: Андрас, [[Наксас]], [[Міканас]], [[Сантарыні]].
* [[Дадэканэс]] — група выспаў, разьмешчаных на поўдні Эгейскага мора, у берагоў Турцыі, часам таксама іх называюць Паўднёвымі Спарадамі. Гэта важны цэнтар турызму ў Грэцыі. Найбуйнейшая выспа — [[Родас]].
* [[Крыт (выспа)|Крыт]] — найбуйнейшая выспа Грэцыі. Цэнтар старажытнай Крыцкай цывілізацыі. Побач з выспай разьмешчана мноства невялікіх выспачкаў-спадарожнікаў (Хрысі і
=== Карысныя выкапні ===
Радок 151 ⟶ 163:
== Эканоміка ==
У [[1981]]
У прамысловасьці асноўнае разьвіцьцё атрымала лёгкая і харчовая галіны. Агулам у прамысловасьці занятыя 21% працаздольнага насельніцтва. Вядзецца здабыча [[баксыт]]аў, [[пірыт]]аў, [[Нікель|нікелю]], [[магнэзыт]]аў. Разьвітая і мэталюргічная прамысловасьць, яле ў адпаведнасьці з рашэньнем ЭЗ, вытворчасьць сталі скарочаная на 30%. Існуюць прадпрыемствы машынабудаўнічай, нафтахімічнай і дрэваапрацоўчай галінаў эканомікі. У горадзе [[Волас]] разьмешчана самая буйная ў сьвеце фабрыка [[цэмэнт]]у. Пад грэцкім флягам рэгіструецца шмат караблёў, у выніку чаго, фармальна Грэцыя валодае самым буйным у сьвеце грамадзянскім флётам. Значную ролю, традыцыйна, мае [[рыбная лоўля]].
Радок 157 ⟶ 169:
У сельскай гаспадарцы разьвіцьцё атрымала вытворчасьць садавіны і гародніны. Асноўнымі сельскагаспадарчымі культурамі зьяўляюцца [[Масьліна|масьліны]], [[вінаград]], [[Дыня|дыні]], [[пэрсік]]і, [[апэльсін]]ы і [[памідоры]].
Штогод Грэцыя прымае каля 10
== Дэмаграфія ==
Большасьць насельніцтва Грэцыі складаюць [[грэкі]] (80-90%), але гэтыя зьвесткі часта аспрэчваюцца, у выніку недаўліку нацыянальных меншасьцяў, асабліва моўным. Афіцыйная статыстыка Грэцыі не вядзе ўліку насельніцтва па нацыянальнасьцям. Па зьвесткам навукоўцаў-этнаграфаў, у Грэцыі існуюць наступныя нацыянальныя меншасьці: [[туркі]] (0,8%), [[памакі]] (баўгарамоўныя мусульмане
Асноўнымі гарадамі Грэцыі зьяўляюцца:
{| class="wikitable"
|+
! Нр
! Горад
Радок 191 ⟶ 203:
|}
=== Рэлігія ===
Паводле ацэнак Дзярждэпартамэнту ЗША, каля 97% грэкаў зьяўляюцца чальцамі [[Грэцкае праваслаўе|грэцкай праваслаўнай царквы]]<ref name="religion">{{Спасылка | url = http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90178.htm | назва праекту =International Religious Freedom Report 2007 | загаловак = Greece | выдавец = United States Department of State, Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor | дата публікацыі = 15 верасьня 2006 |дата доступу = 14 April 2007|мова = en}}</ref>.
У праведзеным [[Эўрастат]]ам у 2010 року [[Эўрабаромэтар|апытаньні]] 79% грамадзянаў Грэцыі адзначылі, што «вераць у існаваньне Бога»<ref name="eurostat">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = кастрычнік 2010|url = http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_341_en.pdf|загаловак = Special Eurobarometer, biotechnology; Fieldwork: January–February 2010|фармат = PDF|назва праекту = |выдавец = |дата доступу = 23 красавіка 2015|мова = en|камэнтар = }}</ref>.
{{Bar box
| title=Рэлігія ў Грэцыі (2001)<ref>{{Спасылка|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gr.html |загаловак= The World Factbook |выдавец= [[ЦРУ|CIA]] |дата доступу=26 сакавіка 2013|мова = en}}</ref>{{Заўвага|Новыя апытаньні паказваюць, што каля 20% грэкаў нерэлігійныя, то бок далёка не 1%. У рэшце рэшт, гэтыя статыстычныя зьвесткі таксама аспрэчваюцца вынікамі перапісу 2011 року.}}</ref>
| titlebar=#ddd
| float=right
| bars=
{{Bar percent|Праваслаўе|blue|98}}
{{Bar percent|Іслам|green|1,3}}
{{Bar percent|Іншыя|grey|0,7}}
}}
== Культура ==
Радок 230 ⟶ 253:
== Спорт ==
Грэцыя
У сучаснай Грэцыі спорт таксама не згубіў актуальнасьці. У [[1896]] годзе, у [[Афіны|Афінах]], былі праведзеныя першыя Алімпійскія гульні сучаснасьці, дзе ўдзельнічала 13 краінаў.
Радок 238 ⟶ 261:
Сёньня найбольш папулярнымі відамі спорту зьяўляюцца [[футбол]], [[баскетбол]] і [[плаваньне]]. У 2004 годзе Грэцыя стала чэмпіёнам Эўропы па футболе, уступіўшы толькі ў адным матчы сборнай Расеі.
==
* [[Грэцкая мова]]
== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}
== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}
== Вонкавыя спасылкі ==
|