Украінская мова: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
выпраўленьне спасылак |
выпраўленьне спасылак |
||
Радок 92:
=== Лексыка ===
Асноўны слоўнікавы фонд украінскай мовы зьмяшчае чатыры пласты славянскіх словаў: агульнаіндаэўрапейская лексыка ({{мова|uk|''батько''}} (бацька), {{мова|uk|''матір''}} (маці), {{мова|uk|''сестра''}} (сястра), {{мова|uk|''дім''}} (дом), {{мова|uk|''вовк''}} (воўк), {{мова|uk|''бути''}} (быць), {{мова|uk|''жити''}} (жыць), {{мова|uk|''їсти''}} (есьці) і г. д.); праславянскія словы ({{мова|uk|''коса''}} (каса), {{мова|uk|''сніп''}} (сноп), {{мова|uk|''жито''}} (жыта), {{мова|uk|''віл''}} (вол), {{мова|uk|''корова''}} (карова), {{мова|uk|''ловити''}} (лавіць) і г. д.); уласна ўкраінскія словы, уласьцівыя ў асноўным украінскай мове ({{мова|uk|''кисень''}} ([[тлен]]), {{мова|uk|''водень''}} ([[вадатвор]]), {{мова|uk|''мрія''}} (мроя), {{мова|uk|''зволікати''}} (марудзіць), {{мова|uk|''зайвий''}} (лішні), {{мова|uk|''байдуже''}} (абыякава), {{мова|uk|''примхи''}} (прымхі), {{мова|uk|''перекотиполе''}} (павей) і г. д.); запазычаньні зь іншых славянскіх моваў<ref>Етимологічний словник української мови: У 7 т. / Редкол. О. С. Мельничук (голов. ред.) та ін. — К.: Наук. думка, 1983 — . — ISBN 966-00-0816-3. Т. 5: Р — Т / Уклад.: Р. В. Болдирєв та ін. — 2006. — 704 с ISBN 966-00-0785-X. — стор. 27-28 {{ref-uk}}</ref><ref>[http://langs.com.ua/publics/KM/Zapozychennia/index.htm Запозичення до української мови]. {{ref-uk}}</ref><ref>Історія запозичення слів до українського словника.{{ref-uk}}</ref> (зь [[Беларуская мова|беларускай]] — {{мова|uk|''розкішний''}} (раскошны), {{мова|uk|''обридати''}} (абрыднуць), {{мова|uk|''нащадок''}} (нашчадак), {{мова|uk|''ззаду''}}; з [[Польская мова|польскай]] — {{мова|uk|''перешкода''}} (перашкода), {{мова|uk|''недолугий''}} (шалапутны), {{мова|uk|''дощенту''}} (дашчэнту), {{мова|uk|''обіцяти''}} (абяцаць), {{мова|uk|''цікавий''}} (цікавы), {{мова|uk|''гасло''}} (лёзунг), {{мова|uk|''міць''}} (імгненьне), {{мова|uk|''шлюб''}}, {{мова|uk|''завжди''}} (заўсёды); з [[Чэская мова|чэскай]] — {{мова|uk|''брама'', ''огида''}} (агіда), {{мова|uk|''ярко''}} (ярка), {{мова|uk|''паркан'', ''карк''}} (карак); з [[Сэрбская мова|сэрбскай]] — {{мова|uk|''хлопець''}} (хлопец), з [[Баўгарская мова|баўгарскай]] — {{мова|uk|''храм'', ''глава'', ''владика''}} (уладыка), {{мова|uk|''сотворити''}} (зьдзейсьніць); з [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай]] мовы — {{мова|uk|''приязнь''}} (прыхільнасьць), {{мова|uk|''злочин''}} (злачынства){{Заўвага|У сувязі зь вялікай колькасьцю запазычаньняў з польскай, нямецкай, чэскай і лаціны, на пачатку станаўленьня сучасная ўкраінская мела большае лексычнае падабенства з заходнеславянскімі мовамі, чым з царкоўнаславянскай і расейскай<ref>Yaroslav Hrytsak. „On Sails and Gales, and Ships Driving in Various Directions: Post-Soviet Ukraine as a Test Case for the Meso-Area Concept“. In: Kimitaka Matsuzato ed. Emerging meso-areas in the former socialist countries: histories revived or improvised?. Slavic Research Center, Hokkaido University. 2005. p. 57.{{ref-en}}</ref>. У сярэдзіне [[XVII]] ст. лінгвістычныя разыходжаньні паміж украінскай і расейскай мовамі мелі такі сур’ёзны характар, што існавала неабходнасьць у наяўнасьці талмача-перакладніка падчас [[Пераяслаўская рада|Пераяслаўскай рады]], між [[Багдан Хмяльніцкі|Багданам Хмяльніцкім]] і прадстаўнікамі маскоўскага цара<ref>Nicholas Chirovsky. (1973). On the historical beginnings of Eastern Slavic Europe: readings New York: Shevchenko Scientific Society, pg. 184{{ref-en}}</ref>.}}<ref>[http://www.ukrlit.vn.ua/info/criticism/staroslovyanizm.html Старослов’янізми]. {{ref-uk}}</ref>, запазычаньні з розных цюрскіх моваў — {{мова|uk|''кавун'', ''торба'', ''тютюн''}} (тытунь), запазычаньні з германскіх моваў — {{мова|uk|''фарба'', ''дах''}}. Рэшту лексыкі складаюць позьнія запазычаньні, сярод якіх найбольш зь мёртвых клясычных моваў — [[Старажытнагрэцкая мова|старажытнагрэцкай]] — {{мова|uk|''огірок''}} (агурок), {{мова|uk|''троянда''}} (ружа); [[Лаціна|лаціны]] — {{мова|uk|''мета''}} (мэта), {{мова|uk|''раптом''}} (раптам). За [[УССР|савецкім часам]] у лексычны склад увайшло шмат расеізмаў — {{мова|uk|''копійка''}} (капейка), {{мова|uk|''вертоліт''}} (верталёт). Апошнім часам лексычны склад актыўна папаўняецца запазычаньнямі з [[Ангельская мова|ангельскае]] мовы. Агульнае разьвіцьцё мовы адбываецца за кошт унутраных рэсурсаў украінскае мовы: новыя словы ўзьнікаюць на базе ўжо існых<ref name=mfa>[http://mfa.gov.ua/mfa/ua/publication/content/392.htm Українська мова]. сайт МЗС України{{ref-uk}}</ref>.
Антрапаніміка{{Заўвага|Антрапаніміка — тут: украінскія імёны}} ўкраінскай мовы зазнала моцны ўплыў [[хрысьціянства]] і [[Грэцкая мова|грэцкай]] мовы.
Радок 312:
Украінская мова зьўляецца роднай мовай украінцаў, якія пражываюць на тэрыторыі Ўкраіны (па перапісе [[2001]] году роднай яе лічылі 32 млн 600 тыс. чалавек — 67,5% насельніцтва Ўкраіны, і 85,2% этнічных украінцаў<ref>[http://ukrcensus.gov.ua/results/general/language/ Всеукраїнський перепис населення 2001 р.] {{ref-uk}}</ref>) і за межамі Ўкраіны: у [[Расея|Расеі]] (валодае 1 млн 800 тыс. чалавек <ref>[http://perepis2002.ru/ct/doc/TOM_04_04.xls Всероссийская перепись населения 2002 г.] {{ref-ru}}</ref>), [[Малдова|Малдове]] (без уліку Прыднястроўя ўкраінская зьяўляецца роднай для 181 тыс. чалавек<ref>[http://statistica.md/recensamint/Caracteristici_demografice_ro.doc Перепись населения Молдовы 2004 р.] {{ref-ro}}, {{ref-ru}}, {{ref-en}}</ref><ref>[http://statistica.md/pageview.php?l=ru&idc=295&id=2234 Національності Молдови за регіоном]. {{ref-ro}}</ref>, [[Канада|Канадзе]] (валодае 174 тыс. чалавек<ref>[http://www12.statcan.ca/census-recensement/2006/dp-pd/tbt/Rp-eng.cfm?TABID=1&LANG=E&APATH=3&DETAIL=0&DIM=0&FL=A&FREE=0&GC=0&GID=837928&GK=0&GRP=1&PID=89189&PRID=0&PTYPE=88971,97154&S=0&SHOWALL=0&SUB=0&Temporal=2006&THEME=70&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF=&D1=0&D2=0&D3=0&D4=0&D5=0&D6=0 Перапіс насельніцтва Канады 2006 году] {{ref-en}}</ref>), [[ЗША]] (129 тыс. носьбітаў<ref>[http://mla.org/map_data_results&mode=lang_tops&SRVY_YEAR=2000&lang_id=641 Перапіс насельніцтва ЗША 2000 г.] {{ref-en}}</ref>), [[Казахстан]]е (размаўляюць украінскай 128 тыс. чалавек<ref>[http://www2.ohchr.org/english/issues/minorities/docs/WP5.doc Колькасьць украінцаў, якія валодаюць украінскаю моваю ў Казахстане]. {{ref-en}}</ref>), [[Беларусь|Беларусі]] (роднай называе 116 тыс. чалавек<ref>{{Навіна|аўтар=Марына Носава|загаловак=За студзень—ліпень 2009 года колькасьць насельніцтва Беларусі зьменшылася на 12,9 тысячы чалавек|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/08/26/324704_324722|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=26 жніўня 2009|дата доступу=5 чэрвеня 2013}}</ref><ref>{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Большасьць насельніцтва карыстаецца расейскай мовай, але і беларуская нам родная|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=43525|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[Газэта]]|год=19 верасьня 2009|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/index.php?idate=2009-09-19 177 (26535)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/43504/19ver-4.pdf 4]|issn=1990-763x}}</ref>), [[Румынія|Румыніі]] (57 тыс. носьбітаў<ref>[http://wiki.answers.com/Q/How_many_languages_are_spoken_in_romania Нацыянальны перапіс насельніцтва 2002 г.] {{ref-en}}</ref>), [[Польшча|Польшчы]] (23 тыс. чалавек, якія стала пражываюць на тэрыторыі Польшчы<ref name="polandlanguages">[http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_nsp2002_tabl7.xls Польскі перапіс насельніцтва 2002 г.] {{ref-pl}}</ref> і ад 20 да 450 тыс. чалавек зь ліку працоўных [[Эміграцыя|эмігрантаў]]<ref>[http://aber.ac.uk/mercator/images/Martapaper.pdf Мовы меншасьцяў Польшчы]. {{ref-en}}</ref><ref>[http://khpg.org/index.php?id=1207780279 Трудова міграція українців за кордон]. {{ref-uk}}</ref>), [[Бразылія|Бразыліі]] (ня менш за 17 тыс. носьбітаў), [[Славаччына|Славаччыне]] (11 тыс. чалавек, якія назвалі сваю мову ўкраінскай<ref name="slovakia1">[http://mercator-research.eu/minority-languages/Language-Factsheets/minority-language-education-in-slovakia Мовы меншасьцяў у Славаччыне]. {{ref-en}}</ref> і 24 тыс. чалавек, якія назвалі сваёй мовай [[Русінская мова|русінскую]]<ref name="slovakia2">[http://mfa.gov.ua/slovakia/en/2667.htm Сайт амбасады Ўкраіны ў Славаччыне]. {{ref-en}}</ref>) і іншых краінах.
Украінская мова займае па колькасьці яе носьбітаў, паводле розных крыніцаў, 25<ref name="top">[http://vistawide.com/languages/top_30_languages.htm 30 найбуйнейшых моў сьвету]. {{ref-en}}</ref> або, магчыма, 22 месца<ref name="second">[http://langs.com.ua/movy/demogr.htm Мови світу за демографічною потужністю]. {{ref-uk}}</ref> у сьвеце. Яна таксама трэцяя<ref name="top"/> або другая<ref name="second"/> па распаўсюджанасьці сярод славянскіх моваў. Па розных ацэнках у сьвеце ў цэлым на ўкраінскай мове размаўляе ад 41 млн<ref name="Ethnologue"/> да 45 млн чалавек<ref
== Статус ==
| |||