Банан: розьніца паміж вэрсіямі

{{Таксанамічная інфармацыя

}}

'''Бана́н''' ({{мова-la|Musa}}) — род шматгадовых [[травы|травяністых]] расьлінаў сямейства [[бананавыя|бананавых]] ({{мова-la|Musaceae|скарочана}}), радзімай якіх зьяўляюцца тропікі [[Паўднёва-Ўсходняя Азія|Паўднёва-Ўсходняй Азіі]] й, у прыватнасьці, [[Малайскі архіпэляг]].

 

=== Вырошчваньне ===

Як прадукты харчаваньня, бананы культывуюць у [[Тропікі|тропіках]] на вышыні да 2 тысячаў мэтраў над узроўнем мора. Спрыяльнымі ўмовамі для вырошчваньня гэтых расьлінаў лічаць тэмпэратуры ад 26 да 35 °C днём і ад 22 да 28 °C ноччу<ref name="TexasRiviera"> The Texas Riviera. «[http://www.texasriviera.com/banana/index.html Musa Banana]»</ref>. Пры тэмпэратуры ніжэй за 16 °C рост расьліны значна запавольваецца, а пры 10 °C — спыняецца зусім. Толькі асобныя гатункі, як то [[раджапуры]], здольныя вытрымліваць нізкія тэмпэратуры каля 0 °C. Вышыня над узроўнем мора, на якой расьліны прыжываюцца, залежыць ад [[даўгата|даўгаты]] — звычайна яна не перавышае 920 мэтраў, не зважаючы на тое, што на [[гавайскія атравы|гавайскім]] востараве [[Маўі (востраў)|Маўі]] яны растуць на вышыні да тысячы мэтраў, а ў [[Папуа-Новая Гвінэя|Папуа-Новай Гвінэі]] — да двух тысячаў мэтраў над узроўнем мора<ref name="Agroforestry"/>. Вялікае значэньне для культываваньня гэтай садавіны таксама мае пэўны рэжым [[вільготнасьць паветра|вільготнасьці]], то бок засушлівы сэзон не павінен доўжыцца больш за тры месяцы ў годзе, а сярэдняя норма ападкаў павінна складаць ня менш за 100 мм у месяц{{Зноска|Morton|1987|Morton, J. F.|29—46}}.

 

У выпадку недоўгачасовага пахаладаньня бананавыя плянтацыі спрабуюць абаграваць, затапляючы іх вадой або абпальваючы дымам. Многія культуры адчувальныя да моцнага ветру — неглыбокая каранёвая сыстэма няздольная ўтрымаць расьліну на месцы, і толькі лісьце, якія ірвуцца ўздоўж прожылкаў, памяншае ціск на расьліну. Для вырошчваньня ў прамысловых маштабах патрабуецца добра асушаная, пажадана кіслая [[глеба]]. У глебе, небагатай мінэральнымі рэчывамі, расьліны пры добрым доглядзе таксама будуць расьці, аднак у гэтым выпадку іхная культывацыя можа стаць эканамічна невыгоднай. [[Ураджайнасьць]] пладоў можа дасягаць да 40 тысяч кіляграмаў на гектар плошчы штогод<ref name="Agroforestry"/>.

 

Пэрыяд поўнага пасьпяваньня пладоў, пачынаючы з пасадкі, звычайна займае 10—12 месяцаў, а для некаторых гатункаў можа складаць 17—19 месяцаў. Для плянтацыяў выбіраюць як урадлівыя землі ў рачных далінах, гэтак і раўнінныя вучасткі й схілы пагоркаў. Калі зямля ня схільная да [[эрозія|эрозіі]], перад пасадкай яе добра аруць. [[Размнажэньне]] ў асноўным праходзіць [[вегетатыўнае размнажэньне|вегетатыўна]], радзей [[насеньне]]м. Як правіла, пасадка вырабляецца перад або ў пачатку [[сэзон дажджоў|сэзону дажджоў]], бо ў гэтым выпадку саджанцы атрымліваюць неабходную ім колькасьць вільгаці. Шчыльнасьць насаджэньняў вар’іруе ў шырокіх межах і залежыць ад шматлікіх фактараў, як то пры згушчанай пасадцы паляпшаецца супраціў ветру, аднак павялічваецца адчувальнасьць да захворваньняў. Увогуле, на адным гектары можа расьці ад 600 да 4400 расьлінаў{{Зноска|Morton|1987|Morton, J. F.|29—46}}.

 

 

=== Індустрыя ===

Росквіт індустрыі бананаў бярэ свой пачатак у другой палове [[XIX стагодзьдзе|XIX стагодзьдзя]], калі з вынаходзтвам халадзільных установак зьявілася магчымасьць транспартаваньня гэтага тавару ў рэгіёны з умераным кліматам. Ейнымі заснавальнікамі лічаць двух амэрыканцаў — Ларэнца Бэйкера й Майнора Кейта, якія незалежна адзін ад аднаго ў [[1870]] і [[1872]] гадох заняліся транспартаваньнем гэтай садавіны з краінаў [[Лацінская Амэрыка|Лацінскай Амэрыкі]] й [[Вэст-Індыя|Вэст-Індыі]] ў [[ЗША]]. Першы зь іх дастаўляў тавар з [[Ямайка|Ямайкі]] ў [[Бостан]], а другі заснаваў плянтацыю ў [[Коста-Рыка|Коста-Рыцы]] й перавозіў прадукты морам у [[Новы Арлеан]] й [[Нью-Ёрк]]. Першыя перавозкі былі занадта рызыкоўныя, бо ў выпадку неспрыяльнага ветру караблі затрымліваліся ў шляху, і тавар хутка псаваўся<ref name="history"/>.

 

== Выкарыстаньне ==

=== Ужываньне ў ежу ===

У многіх краінах бананы зьяўляюцца адной з асноўных крыніцаў харчаваньня, то бок толькі ў [[Эквадор]]ы гадавое спажываньне гэтага прадукту складае 73,8 кг на душу насельніцтва. Істотную долю спажываньня бананы таксама складаюць у [[Бурундзі]] (89,4 кг), [[Самоа]] (85,0 кг), [[Каморскія астравы|Каморскіх астравах]] (77,8 кг) і на [[Філіпіны|Філіпінах]] (40,6 кг).

 

У краінах з умераным кліматам бананы часьцей за ўсё ўспрымаюцца як [[дэсэрт]]ны прадукт, які ўжываюць у ежу ў сьвежым вычышчаным выглядзе альбо выкарыстоўваюць у якасьці дабавак у [[кандытарскія вырабы]] й [[марозіва]]. Аднак у тропіках часьцей за ўсё знаходзяць прымяненьне плянтайны — бананы, якія патрабуюць папярэдняй тэрмічнай апрацоўкі.

 

 

У [[Пэру]] распаўсюджана страва на кожны дзень — ''[[чапо]]''. Зь зялёных плянтайнов здымаюць лупіну, вараць каля 20 хвілінаў, пасьля чаго таўкуць. Атрыманае [[пюрэ]] й ёсьць чапо. Бывае двух відаў: звычайнае й салодкае. Для салодкага варыянту бяруцца сьпелыя плянтайны.

 

== Крыніцы ==

 

== Літаратура ==

* {{Кніга

* {{Кніга

* {{Кніга

 

== Вонкавыя спасылкі ==

* [http://www.bananas.org/wiki/Main_Page Сайт прысьвечаны бананам]

* [http://www.plantnames.unimelb.edu.au/Sorting/Musa.html Назвы банана на розных мовах]

[[Катэгорыя:Бананавыя]]

[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]