Вікіпэдыя

Альбанія: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
абнаўленьне зьвестак, выпраўленьне спасылак
абнаўленьне зьвестак
Радок 12:
|ТыпУраду = [[Рэспубліка]]
|ПасадыКіраўнікоў = [[Прэзыдэнт]]<br />[[Прэм’ер-міністар]]
|ІмёныКіраўнікоў = [[Буяр Нішані]]<br />[[СаліEdi Бэрыша]]Rama
|Плошча = 28 748
|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 143-е
|АдсотакВады = 4,7%
|ГодАцэнкіНасельніцтва = 20112014
|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 140-е
|Насельніцтва = 2 821 9773020209<ref>[httphttps://www.instatcia.gov.al/medialibrary/177354publications/main_results__population_and_housing_census_2011the-world-factbook/geos/al.pdfhtml Перапіс"The насельніцтваWorld 2011Factbook"]. Cia.gov. Праверана 25 сьнежня 2014.</ref>
|ШчыльнасьцьНасельніцтва = 98,5
|ГодАцэнкіСУП = 2011
|МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = 110
|СУП = $24,91 млрд
|СУПНаДушуНасельніцтва = $7741
|Валюта = [[Альбанскі лек|Лек]]
|КодВалюты = ALL
|ЧасавыПас = CET
Радок 38:
|Дадаткі = [[Файл:Albania-CIA WFB Map.png|280пкс|цэнтар|Мапа Альбаніі]]
}}
'''Альба́нія''' ({{мова-sq|Shqipëria}})  — краіна ў [[Паўднёвая Эўропа|Паўднёвай Эўропе]] на [[Балканская паўвыспа|Балканах]] на ўзьбярэжжы [[Адрыятычнае мора|Адрыятычнага]] і [[Іянічнае мора|Іянічнага]] мораў. Мяжуе з [[Грэцыя]]й (282 км), [[Рэспубліка Македонія|Македоніяй]] (151 км), [[Косава]]м (114 км) і [[Чарнагорыя]]й (173 км). Агульная даўжыня межаў складае 1082  км, зь іх 720 па сушы і 362 па моры. Назва краіны паходзіць ад ілірыйскага «''olba''»  — «''паселішча''».
 
== Гісторыя ==
У старажытнасьці тэрыторыя сучаснай Альбаніі ўваходзіла ў склад [[Ілірыя|Ілірыі]], заселенай індаэўрапейскімі плямёнамі ілірыйцаў. Пазьней [[ілірыйцы]] перамяшаліся са [[славяне|славянамі]] і тракамі. У [[168]] годзе ІлітрыяІлірыя была заваяваная [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыяй]], а з [[395]] году ўвайшла ў склад [[Бізантыйская імпэрыя|Усходняй Рымскай імпэрыі]]. У канцы [[6 стагодзьдзе|VI]]  — пачатку [[7 стагодзьдзе|VII]] стагодзьдзяў сюды пачалі прыбываць славяне. З [[9 стагодзьдзе|ІХ]] да [[11 стагодзьдзе|ХІ]] стагодзьдзя тэрыторыя Альбаніі ўваходзіла ў склад [[Баўгарыя|Баўгарыі]].
 
Першая альбанская краіна ўзьнікла ў [[12 стагодзьдзе|ХІІ стагодзьдзі]], а ў [[14 стагодзьдзе|XIV]] яна было заваяванае [[Сэрбія]]й. Каля [[1435]] году Альбанія была заваяваная [[Атаманская імпэрыя|Атаманскай імпэрыяй]]. У гэты час альбанскія фэадалы актыўна пераходзілі ў [[іслам]], каб захаваць свае маёнткі і багацьце. Дзякуючы гэтаму альбанскія арыстакраты часта займалі адказныя пасады на заваяваных славянскіх тэрыторыях Атаманскай імпэрыі.
Радок 49:
[[16 красавіка]] [[1939]] году Альбанія была заваяваная [[Італія]]й, а італьянскі кароль [[Віктар Эмануэль ІІІ]] быў абвешчаны альбанскім каралём. Пасьля [[1941]] году да альбанскага пратэктарату было далучана [[Косава]]. У красавіку [[1943]] году краіна была занятая [[Нямеччына|нямецкімі]] войскамі. У [[1943]]—[[1944]] гадах у Альбаніі пачаў дзейнасьць моцны [[камунізм|камуністычны рух]].
 
Пасьля выхаду акупацыйных войскаў у краіне пачалася барацьба за ўладу паміж манархічнымі і камуністычнымі сіламі, якая скончылася перамогай камуністаў, акіяякія перамаглі дзякуючы дапамозе югаслаўскага кіраўніка [[ЁсіфЁсіп Броз Ціта|ЁсіфаЁсіпа Броз Ціта]]. [[28 лістапада]] [[1944]] году Альбанія стала народнай рэспублікай пад кіраўніцтвам камуністычнай партыі і яе кіраўніка [[Энвэр Ходж|Энвэра Ходжа]]. ЁсіфЁсіп Броз Ціта прапанаваў увайсьці ў склад Югаславіі Альбаніі і Баўгарыі, плянуючы стварэньне Вялікай Югаславіі, але гэтыя пляны не былі зьдзейсьненыя.
 
З [[1960-я|1960-х]] гадоў Альбанія пачала выходзіць з-пад кантролю [[СССР]]. У [[1968]] годзе Альбанія асудзіла інтэрвэнцыю савецкіх войскаў у [[Чэхаславакія|Чэхаславакію]] і выйшла з [[Варшаўская Дамовадамова|Варшаўскай Дамовыдамовы]]. З гэтага часу сваю зьнешнюю палітыку Камуністычная Альбанія кіравала на мааісцкі [[Кітай]]. Альбанія стала першай краінай у сьвеце, якая абвясьціла сябе [[атэізм|атэістычнай]] краінай. У [[1976]] годзе назва краіны была зьменена на ''Народная Сацыялістычная Рэспубліка Альбанія''.
 
У канцы [[1970-я|1970–х1970-х]] гадоў, пасьля сьмерці [[Мао Цзэ ДунДзэ-дун]]а ў Кітаі, у Альбаніі пачалася міжклянавая барацьба за ўладу, якая абвастрылася пасьля сьмерці [[прэм'ер-міністар|прэм’ер-міністра]] [[Мэхмэт Шэху|Мэхмэта Шэху]], абвінавачанага Ходжам у шпіянажы. Сьмерць Ходжа ў [[1985]] годзе дала пачатак паступовай дэмакратызацыі краіны.
 
У [[1991]] годзе, у выніку першых свабодных выбараў перамаглі камуністы, але праз год іх перамаглі дэмакратычныя сілы. У выніку эканамічнага крызысу [[1997]] году, які выклікаў антыўрадавыя паўстаньні, да ўлады прыйшла апазыцыя. Праз восем гадоў, Сацыялістычная партыя страціла ўладу, і ў [[2005]] годзе на парлямэнцкіх выбарах перамаглі дэмакратычныя партыі. У [[2009]] годзе Альбанія далучылася да [[НАТО]]. У нашыя дні Альбанія зьяўляецца кандыдатам да далучэньня да [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскага Зьвязу]].
 
== Палітыка ==
Альбанія  — прэзыдэнцкая рэспубліка. [[Заканадаўчая ўлада]] належыць аднапалатнаму парлямэнту (140 дэпутатаў). Дэпутаты выбіраюцца на чатырохгадовы тэрмін. З [[1990]] году дзейнічае шматпартыйная палітычная сыстэма. Асноўнымі партыямі Альбаніі зьяўляюцца: [[СацыялістычаяСацыялістычная партыя Альбаніі]] і [[Дэмакратычная партыя (Альбанія)|Дэмакратычная партыя]].
 
== Геаграфія ==
Асноўныя [[горад|гарады]]: [[Дурэс]] (86203 тыс. чалавек), [[ВлораУляра]] (74135 тыс. чалавек), [[ШкодраЭльбасан]] (82124 тыс. чалавек), [[ЭлбасаніШкадар]] (84111 тыс. чалавек).
 
Самы высокі пункт: [[Малі э Карабіт]] (2751 м).
Радок 68:
 
== Эканоміка ==
Да канца [[1980-я|1980-х]] гадоў у краіне дзейнічала плянавая эканоміка, пачынаючы з [[1988]] году пачаўся паступовы пераход да рынкавай эканомікі. Хуткі рост эканомікі пачаўся ў [[2000]] годзе, калі штогадовы рост склаў 6—7%, адначасова колькасьць замежных інвэстыцыяў складае каля 50% [[Сукупны ўнутраны прадукт|СУП]] (у [[2004]] годзе замежныя інвэстыцыі склалі 5,7  млрд [[эўра]], €1780 на кожнага жыхара). Але нягледзячы на гэта краіна, разам з [[Малдова]]й і [[Сэрбія]]й застаецца адной з самых бедных у [[Эўропа|Эўропе]]. Існуюць меркаваньні, што рост эканомікі Альбаніі, які можа вывесьці яе на ўзровень, дастатковы для прыняцьця Альбаніі ў [[Эўрапейскі Зьвяз]] можа заняць да дваццаці гадоў.
 
Значныя мінэральныя багацьці краіны робяць прывабным разьвіцьцё здабываючай галіны [[прамысловасьць|прамысловасьці]]. У наш час вядзецца здабыча [[хром]]у, [[медзь|медзі]], [[жалеза]], [[нікель|нікелю]], [[нафта|нафты]], [[прыродны газ|прыроднага газу]], [[вугаль|вугалю]] і [[баксыты|баксытаў]]. Каля возера [[Прэспа]] знаходзіцца адно з багацейшых радовішчаў прыроднага [[асфальт]]у.
Радок 87:
! |Сталіца
|-----
|[[БератБэрат (прэфэктура)|БератБэрат]]
|193 855
|1802
|[[БератБэрат]]
|-----
|[[Влёра (прэфэктура)|Влёра]]
|193 361
|2706
|[[ВлёраУляра]]
|-----
|[[Гіракастра (прэфэктура)|Гіракастра]]
Радок 115:
|266 322
|3711
|[[КорчаКарча]]
|-----
|[[Кукес (прэфэктура)|Кукес]]
Радок 135:
|384 386
|1887
|[[ФіерыФіер]]
|-----
|[[Шкодер (прэфэктура)|Шкодер]]
|257 018
|3562
|[[ШкодерШкадар]]
|-----
|[[Эльбасан (прэфэктура)|Эльбасан]]
Радок 151:
 
== Дэмаграфія ==
Колькасьць насельніцтва Альбаніі пачала зьмяньшаццазьмяншацца з [[1998]] году, у выніку эміграцыі ў [[Італія|Італію]] і [[Грэцыя|Грэцыю]]. Этнаграфічны склад насельніцтва складаецца з [[альбанцы|альбанцаў]] (95%), [[грэкі|грэкаў]] (3%) і [[македонцы|македонцаў]]. Каля 70% насельніцтва  — мусульмане, 20 %  — [[праваслаўе|праваслаўныя]] хрысьціяне, 10%  — [[каталіцтва|каталікі]].
 
== Выбітныя асобы ==
* [[Ісмаіль Кадарэ]]  — паэт і пісьменьнік
 
== Крыніцы ==
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Альбанія»