Размнажэньне: розьніца паміж вэрсіямі

'''Размнажэньне'''  — [[біялёгія|біялягічны]] працэс, з дапамогаю якога ўтвараюцца новыя індывідуальныя [[арганізм]]ы, узнаўленьняузнаўленьне сабе падобных. Размнажэньне зьяўляецца фундамэнтальнай асаблівасьцю ўсіх [[жыцьцё|жывых формаў]], кожны індывідуальны арганізм існуе ў выніку размнажэньня. Розныя спосабы размнажэньня падразьдзяляюцца на тры асноўныя тыпы: [[бясплоцевае размнажэньне|бясплоцевае]], вэгетатыўнае й [[плоцевае размнажэньне|плоцевае]].

Пры бясплоцевым размнажэньні арганізм утвараецца з дапамогаю аднаго арганізму, без удзелу арганізмаў таго ж самага [[Від (біялёгія)|віду]]. Падзел [[бактэрыі|бактэрыяльнай]] [[вуза|вузы]]  — прыклад бясплоцевага размнажэньня. Бясплоцевае капіяваньне не абмяжоўваецца, аднак, аднавузавымі арганізмамі. Большасьць [[расьліна]]ў, некаторыя [[жывёла|жывёлы]] й некаторыя іншыя шматвузавыя арганізмы таксама валодаюць здольнасьцю да бясплоцевага размнажэньня. Плоцевае размнажэньне патрабуе ўдзелу двух індывідуўмаў, звычайна розных [[плоць|плоцяў]]. Размнажэньне [[чалавек]]а зьяўляецца прыкладам плоцевага размнажэньня.

[[Файл:Kalanchoe veg.jpg|міні|240пкс|Стварэньне новых індывідуальных расьлінаў уздоўж краю [[лісток|ліста]] паветранай расьліны ''[[Kalanchoe pinnata]]''. Маленькія расьліны на пярэднім пляне маюць каля 1  см у вышыню. Панятак «індывіда» відавочна пашыраны пры такім працэсе размнажэньня.]]

Бясплоцевае размнажэньне зьяўляецца біялягічным працэсам, пры якім арганізм стварае генэтычна падобную або ідэнтычную копію сябе без ўкладаньня генетычнага матэрыялу іншага індывіда. [[Бактэрыі]] й [[архэі]] размножваюцца шляхам бясплоцевага [[бінарнае дзяленьне|бінарнага дзяленьня]], якое аднак, можа быць асымэтрычным, [[вірус]]ы выкарыстоўваюць вузы іншых арганізмаў для атрыманьня новых вірусаў, аднак звычайна не ўкладаюць у новыя вірусы генэтычны матэрыял вузаў-[[гаспадар (біялёгія)|гаспадароў]], шматлікія [[бесхрыбетныя|бесхрыбетныя]] жывёлы, як то [[гідра (род)|гідры]] й [[дрожджы]] звычайна размножваюцца шляхам [[пачкаваньне|пачкаваньня]], [[міцэлі|міцэліяльныя]]яльныя [[грыбы]] размножваюцца з дапамогай росту міцэлію.

Гэтыя арганізмы здольныя да «расшчапленьня» сябе на два або больш індывідаіндывідаў. Некаторыя бязплоцевыябясплоцевыя віды, падобна гідрам, могуць таксама размножвацца плоцевым шляхам. Бактэрыі таксама часам могуць абменьвацца генэтычнай інфармацыяй з дапамогай [[гарызантальны перанос генаў|гарызантальнага пераносу генаў]], а дрожджы  — спарвацца з дапамогай прымітыўнага плоцевага працэсу.

Іншымі шляхамі бясплоцевага размнажэньня ёсьць [[партэнагенэз]], [[фрагмэнтацыя (біялёгія)|фрагмэнтацыя]] й [[утварэньне спораў]], дзе прыцягваецца толькі [[мітоз]]. [[Партэнагенэз]] (ад {{мова-el|παρθένος|скарочана}}  — «дзева», «нявінніца» + ''γένεσις'' «паходжанне», «утварэньне»)  — утварэньне й разьвіцьцё [[эмбрыён]] у або [[насеньне|насеньня]] без [[апладненьне|апладненьня]] [[самец|самцом]], то бок іншым арганізмам. Партэнагенэз натуральна адбываецца ў некаторых відаў, у прыватнасці ў ніжэйшых расьлінаў, бесхрыбтовых, як то ў [[водная блыха|водных блохаў]], [[тля|тлі]], некаторых [[пчала|пчолаў]] і [[паразітычная аса|паразітычных восаў]], а таксама ў [[хрыбетныя|хрыбетных]], як то ў некаторых [[паўзуны|паўзуноў]]<ref>{{Кніга

|загаловак = ReptilesПаўзуны &і Amphibiansземнаводныя

|арыгінал = Reptiles & Amphibians

Плоцевае размнажэньне зьяўляецца тыпам размнажэньня, пры якім арганізмы ўтвараюць нашчадкаў, якія маюць камбінацыю [[генэтычны матэрыял|генэтычнага матэрыялу]] ад больш чым аднаго (звычайна двух) розных прадстаўнікоў віду. Кожны з двух арганізмаў-бацькоў аказвае прыкладна палову генэтычнай інфармацыі нашчадкам, вырабляючы [[плоіднасьць|гаплоідныя]] [[гамэта|гамэты]]. Большасьць арганізмаў фармуюць два розных тыпу гамэт. У [[анізагамія|анізагамных]] відаў гамэты розныя, у такім выпадку адрозьніваюць дзьве плоці  — [[самец|самца]], які вырабляе [[кнура|кнуру]] або мікраспарыі, і [[самка|самку]], якая вырабляе [[зародкавая вуза|зародкавую вузу]] або мэгаспоры. Крайні выпадак ізагаміі, калі гамэты вельмі розныя, называецца [[оагамія|оагаміяй]]й. У [[ізагамія|ізогамных]] відаў гамэты падобныя або ідэнтычныя па форме, хоць могуць мець розныя прыватныя ўласьцівасьці й таму мець розныя назвы. Напрыклад, у [[зялёныя водарасьці|зялёнай водарасьцях]] ''[[Chlamydomonas reinhardtii]]'' маюцца гэтак званыя «плюс» і «мінус» гамэты. Некалькі відаў арганізмаў, як то [[варсінкавыя]], маюць больш чым два віды гамэтаў.

Аднак, спарваньне не абавязкова разумее ўдзел двух асобінаў, для многіх арганізмаў магчыма, і самаапладненьне. Для апісаньня першага выпадку выкарыстоўваецца тэрмін [[алагамія]]  — апладненьне яйкі ад аднаго індывіда народкам іншага. Процілеглы выпадак, [[аўтагамія]] або самаапладненьне, сустракаецца ў [[гермафрадыт]]ных арганізмах, дзе зьліваюцца дзьве гамэты аднаго й таго ж арганізма. Хоць у аўтагаміі й ўключаецца плоцевы апарат, нашчадак атрымлівае гены толькі ад адной бацькоўскай асобіны, то бок зьяўляецца прыкладам бясплоцевага размнажэньня.