Вікіпэдыя

Кісьля: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Legobot (гутаркі | унёсак)
52 250 правак
д Bot: Migrating 98 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q11158 (translate me)
вікіфікацыя, выпраўленьне спасылак
Радок 1:
[[Файл:Carborane-acid-3D-vdW.png|значак|Малекула [[супэркісьля|супэркісьлі]]  — [[Карбаранавая кісьля|карбарану]]]]
'''Кісьля<ref>[http://slounik.org/fizyjarb/%D0%BA%D0%B8 Кісьля] // [http://slounik.org/s/31 Кароткі расейска-беларускі фізыялягічны слоўнік]. Укладальнік: А.Стасевіч, С.Варыёцкі.</ref>''', '''кіслата<ref>[http://slounik.org/nn/%D0%BA%D1%96/161 Кіслата] // [http://slounik.org/s/11 Слоўнік беларускай мовы (клясычны правапіс). Наша Ніва, 2001]. Укладальнік: калектыў супрацоўнікаў выдавецтва «Наша Ніва» </ref>''' — гэта [[хімічнае злучэньне]], якое пры рашчыненьні ў вадзе дае [[рашчына|рашчыну]] з вадатворнаю [[іён]]най актыўнасьцю, большай за актыўнасьць ў чыстай [[вада|вадзе]]. Гэта значыць, што [[pH]] такой рашчыны меншы за 7,0 (велічыня pH чыстае вады). Атрымала свой назоў ад кісласьці смаку такіх злучэньняў. Хімічныя рэчывы або рэчывы, якія валодаюць уласьцівасьцю кісьляў называюцца кіслымі.
 
Тыповымі прыкладамі кісьляў зьяўляюцца [[воцатная кісьля]] (воцат), [[сернай кісьля]] (выкарыстоўваецца ў [[аўтамабільны акумулятар|аўтамабільных акумулятарах]]) і [[вінная кісьля]] (выкарыстоўваецца ў выпечцы). Гэтыя прыклады паказваюць, што кісьлі могуць існаваць у выглядзе рашчыны, [[вадкасьць|вадкасьці]] й [[цьвёрдае цела|цьвёрдага цела]]. Такія [[газ]]ы, як то [[хлярысты вадарод]], могуць існаваць у якасьці кісьлі, калі яны раствораны ў [[вада|вадзе]]. Моцныя кісьлі й некаторыя канцэнтраваныя слабыя кісьлі выклікаюць [[карозія|карозію]], але ёсьць і выключэньні, як то [[карбаранавая кісьля|карбаранавая]] й [[борная кісьля|борная кісьлі]].
 
Існуюць тры агульныя азначэньні для кісьляў, то бок вызначэньне Арэніюсам, вызначэньне Брэнстэда—Лоўры й вызначэньне Льюіса. У вызначэньні Арэніюса гаворыцца, што кісьлі зьяўляюцца [[рэчыва]]м, якое павышае канцэнтрацыю [[іён]]аў [[гідраксоніюм|гідраксоніюма]]а (H<sub>3</sub>O+) у рашчыне. Вызначэньне Брэнстэда—Лоўры мае на ўвазе, тое, што кісьля зьяўляецца рэчывам, якое можа выступаць у якасьці донару [[пратон]]аў. Большасьць кісьляў, якія сустракаюцца ў паўсядзённым жыцьці зьяўляюцца воднымі рашчынамі альбо могуць быць раствораныя ў вадзе, і гэтыя два вызначэньні зьяўляюцца найбольш актуальнымі. Асноўным чыньнікам таго, што [[рН]] кісьляў зьяўляюцца меншым за 7,0 ёсьць тое, што канцэнтрацыя іёнаў гідраксоніюма большае за 10<sup>−7</sup> [[моль]] на [[літар]]. З прычыны таго, што рН вызначаецца як адмоўны [[лягарытм]] канцэнтрацыі іёнаў гідраксоніюма. Паводле вызначэньня Брэнстэда—Лоўры, любое злучэньне, якое можа быць лёгка дэпратанізавана можна лічыць кісьляй. Прыклады ўключаюць у сябе [[сьпірт]]ы й [[амін]]ы, якія ўтрымліваюць O-H або N-H фрагмэнты.
 
Вызначэньне кіслотнасьці паводле Льюісу часьцяком сустракаецца ў [[хімія|хіміі]]. Кісьлямі паводле гэтага вызначэньня зьяўляюцца пары электронаў-акцэптараў. Прыклады кісьляў Льюіса ўключаюць у сябе ўсе [[катыён]]ы [[мэтал]]аў, і электрон-дэфіцытныя малекулы, як то [[трыфтарыд бора]] й [[трыхлярыд алюміна]]. Іёны гідраксоніюма зьяўляюцца кісьлямі паводле ўсіх трох вызначэньняў. Цікава, што хоць сьпірты й аміны могуць быць кісьлямі паводле вызначэньня Брэнстэда—Лоўры, як паказана вышэй, яны таксама могуць функцыянаваць у якасьці [[аснова (хімія)|асновы]] паводле вызначэньня Льюіса з-за непадзельных параў электронаў на атамы [[кісларод]]у й [[азот]]у.
Радок 11:
Вызначэньне кісьлі й асновы зьведалі значную эвалюцыю па меры пашырэньня тэарэтычных уяўленьняў аб прыродзе [[хімічная сувязь|хімічнай сувязі]] і мэханізмаў [[хімічныя рэакцыі|хімічных рэакцыяў]].
 
У [[1778]] годзе францускі хімік [[Антуан Ляран Лявуазье|Антуан Лявуазье]] выказаў меркаваньне, што кіслотныя ўласьцівасьці абумоўленыя наяўнасьцю ў малекуле атамаў [[кісларод]]а. Гэтая гіпотэза хутка даказала сваю безгрунтоўнасьць, бо многія кісьлі ня маюць у сваім складзе кіслароду, у той час як многія кіслародазьмяшчальныя злучэньні не праяўляюць кіслотных уласьцівасьцяў. Тым ня менш, менавіта гэтая гіпотэза дала назву [[кісларод]]у як [[хімічны элемэнт|хімічнага элемэнту]].
 
У [[1839]] годзе нямецкі хімік [[Юстус Лібіх]] вызначыў кісьлі, як вадародазьмяшчальнае злучэньне, вадарод якога можа быць замешчаны на мэтал разам са стварэньнем солі. Сучасныя вызначэньні кісьляў датычацца фундамэнтальных хімічных рэакцыяў, агульных для ўсіх кісьляў.
 
=== Арэніюсавы кісьлі ===
Радок 23:
Нягледзячы на тое, што канцэпцыя Арэніюса выкарыстоўваецца для апісаньня многіх рэакцыяў, яна, аднак, вельмі абмежаваная па сваіх маштабах. У [[1923]] годзе хімікі [[Ёганэс Мікалай Брэнстэд|Ёганэс Брэнстэд]] і [[Томас Мартын Лоўры|Томас Лоўры]] незалежна адзін ад аднаго прызналі, што [[кіслотна-лугавыя рэакцыі]] зьвязаныя зь перадачай пратону. Кісьлі Брэнстэда—Лоўры зьяўляюцца рэчывам, якое перадае свой пратон да асновы Брэнстэда—Лоўры<ref Name="Ebbing" />. Кіслотна-лугавая тэорыя Брэнстэда—Лоўры мае шэраг перавагаў перад тэорыяй Арэніюса. Разгледзім наступныя рэакцыі [[воцатная кісьля|воцатнай кісьлі]] (CH<sub>3</sub>COOH), [[арганічная кісьля|арганічная кісьлі]], што дае [[воцат]]у характэрны густ:
: [[Файл:Acid-base.png]]
Абедзьве тэорыі лёгка апісваюць першую рэакцыю, то бок CH<sub>3</sub>COOH дзейнічае як кісьля Арэніюса, таму што яна зьяўляецца крыніцай H<sub>3</sub>O<sup>+</sup> пры растварэньні рэчыва ў ваду, і як кісьля Брэнстэда—Лоўры, ахвяруючы пратон вадзе. У другім прыкладзе CH<sub>3</sub>COOH адчувае тыя ж трансфармацыі, у гэтым выпадку аддаючы пратон аміяку (NH<sub>3</sub>), але ня можа быць апісана з дапамогай вызначэньня кісьлі Арэніюса таму што рэакцыя не вырабляе гідраксоніюма. Тэорыя Брэнстэда—Лоўры таксама можа быць выкарыстана для апісаньня [[малекула|малекулярных злучэньняў]], у той час як кісьлямі Арэніюса павінны быць [[іён|іённыя злучэньні]]. [[Хлярысты вадарод]] (HCl) і аміяк аб'ядноўваюццааб’ядноўваюцца пад рознымі ўмовамі з фармаваньнем [[хлярыд амонія|хлярыду амонія]], NH<sub>4</sub>Cl. У водным растворы HCl паводзіць сябе як [[саляная кісьля]] й існуе як гідраксоніюм і іёны хлярыду. Наступныя рэакцыі ілюструюць абмежаванасьць вызначэньне Арэніюса:
# H<sub>3</sub>O<sup>+</sup>(''aq'') + Cl<sup>−</sup>(''aq'') + NH<sub>3</sub> → Cl<sup>−</sup>(''aq'') + NH<sub>4</sub><sup>+</sup>(''aq'')
# HCl(''бэнзол'') + NH<sub>3</sub>(''бэнзол'') → NH<sub>4</sub>Cl(''s'')
Радок 32:
Трэцяя канцэпцыя была прапанаваная ў [[1923]] годзе ангельскім навукоўцам [[Гілбэрт Льюіс|Гілбэртам Льюісам]], якая ўключае рэакцыі з кіслотна-лугавымі характарыстыкамі, якія не зьвязаны зь пераносам пратону. Льюісава кісьля зьяўляецца адным з рэчываў, якое прымае пару электронаў ад іншага рэчыва, іншымі словамі, зьяўляецца акцэптарам пары электронаў<ref name="Ebbing" />. Кіслотна-лугавыя рэакцыі Брэнстэда—Лоўры ёсьць пераносам пратону, у той час як Льюісавы кіслотна-лугавыя рэакцыі ёсьць пераносам пары электронаў. Усе кісьлі Брэнстэда—Лоўры, таксама, зьяўляюцца й кісьлямі Льюіса, але ня ўсе Льюісавы кісьлі ёсьць кісьлямі Брнэтэда-Лоўры. Кантраст наступных рэакцыяў апісваюць розніцу паміж вызачэньнямі.
: [[Файл:LewisAcid.png|374пкс]]
У першай рэакцыі іён [[фтарыд]]у, F<sup>−</sup>, пераносіць [[адзінокая пара|пару электронаў]] на [[трыфтарыд бора]], каб сфармаваць [[тэтрафторборат]]. Фтор "«губляе"» пару [[валентныя электроны|валентных электронаў]] таму, што электроны ў агульнай B—F сувязі знаходзяцца ў вобласьці паміж двума атамнымі [[атамнае ядро|ядрамі]], і разьмешчаны такім чынам, што яны больш аддаленых ад фтарыднага ядра, чым да самотнага іёну фтору. BF<sub>3</sub> зьяўляецца кісьляй Льюіса, таму што яно прымае пару электронаў ад фтору. Гэтая рэакцыя ня можа быць апісана ў тэрмінах тэорыі Брэнстэда—Лоўры, таму што ў ходзе гэтай рэакцыі няма пераносу пратону. Другая рэакцыя можа быць апісана з выкарыстаньнем любой з абодвух тэорыяў.
 
Вызначэньне Брэнстэда—Лоўры шырока выкарыстоўваецца й прымаецца за асноўнае, калі не пазначаны іншы тып кіслотна-лугавай рэакцыі, то бок мяркуецца, што рэакцыя зьвязана зь перадачай пратону (H<sup>+</sup>) з кісьлі ў аснову.
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Кісьля»