Украіна: розьніца паміж вэрсіямі

Паводле плошчы Ўкраіна займае 44-е месца ў сьвеце і першае месца — сярод краінаў, цалкам разьмешчаных у [[Эўропа|Эўропе]] ([[Расея]], эўрапейская плошча якой значна большая, разьмешчаная ў Эўропе толькі часткова).<ref>[http://www.ukrconsul.org/BASIC_FACTS.htm Basic Facts about Unraine] Агульная інфармацыя пра краіну на сайце Ўкраінскага консульства ў Нью-Ёрку</ref>.

Існуюць дзьве асноўныя вэрсіі паходжаньня назвы Ўкраіны. Першая вэрсія палягае ў тым, што назва «Ўкраіна» азначае «ля краю», ля мяжы (сугучна беларускаму «ускраінаўскраіна»), бо ўкраінскі этнас сфармаваўся на польска-татарскім памежжы. Прыхільнікі другой вэрсіі сьцьвяржаюць, што назва «Ўкраіна» паходзіць ад слова «краіна» і прыводзяць той факт, што гэтая назва зьяўляецца ў гістарычных дакумэнтах значна раней, чым узьнікла казацтва.

Тэрыторыя Ўкраіны ў сучасных межах сфармавалася ў [[1954]] годзе, а дагэтуль яе часткі часам належалі да дзяржаваў абсалютна розных культуркультураў.

На ўзьбярэжжы [[Крым]]у з [[8 стагодзьдзе да н. э.|8 ст. да н. э.]] узьнікаюць [[грэцкія калёніі]], галоўныя зь якіх — [[ХерсанесХерсанэс]] (каля сучаснага Севастопалю) і [[ПантыкапейПантыкапэй]] — паступова сталі цэнтрамі дзяржаўных фармаваньняў. Гэтыя землі з [[1 стагодзьдзе да н. э.|1 ст. да н. э.]] трапілі пад уплыў [[Рымская імпэрыя|Рым]]у.

На стэпавай частцы Ўкраіны пануюць качавыя плямёны: [[кімэрыйцы]] ([[9 стагодзьдзе да н. э.|9 ст. да н. э.]] — [[7 стагодзьдзе да н. э.|7 ст. да н. э.]]), [[скіфы]] (7—[[3 стагодзьдзе да н. э.|3]] ст.ст. да н. э.), [[сарматы]] (3 ст. да н. э. — [[3 стагодзьдзе|3 ст.]]). Пра насельнікаў паўночнае Ўкраіны гэтага часу вядома зусім мала.

З [[8 стагодзьдзе|8 стагодзьдзя]] Паўночную і цэнтральную Ўкраіну засяляюць [[усходнія славяне|усходнеславянскія]] плямёны, сярод якіх былі [[паляне]], [[драўляне]], [[севяране]] ды іншыя. Паступова на гэтых землях фармуецца гэтак званаяг.зв. [[Кіеўская Русь]] — першае ўсходнеславянскае дзяржаўнае ўтварэньне. З [[862]] году Кіеўскай Русьсю кіруе [[Вікінгі|вараская]] дынастыя [[Рурыкавічы|Рурыкавічаў]]. Найбольшы росквіт Кіеўскай Русі прыпадае на [[10 стагодзьдзе]], калі [[Кіеў]] пазбаўляецца ад [[хазары|хазарскай]] залежнасьці, а потым і цалкам зьнішчае Хазарыю як дзяржаву. Зрабіўшы гэта, Кіеў, аднак, адкрыў прычарнаморскія стэпы для пранікненьня качавых плямёнаў: [[печанегі|печанегаў]], [[торкі|торкаў]] ды [[полаўцы|полаўцаў]] (кіпчакоў), якія прынесьлі старажытнарускай дзяржаве багата клапот.

З [[12 стагодзьдзе|12 стагодзьдзя]] Кіеўская Русь распадаецца на асобныя княствы. На тэрыторыі Ўкраіны найгалаўнейшымінайгалоўнымі княствамі былісталі [[Кіеўскае княства|Кіеўскае]], [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскае]], [[Галіцкае княства|Галіцкае]] ды [[Валынскае княства|Валынскае]] княствы.

У пачатку [[11 стагодзьдзе|ХІ]] ст. Закарпацьцем авалодвае Вугоршчына. У [[13 стагодзьдзе|13 стагодзьдзі]] праз Кіеўскую Русь праходзяць орды [[мангола-татары|мангола-татар]]. Карыстаючыся фэадальнай раздробленасьцю, яны досыць лёгка падаўляюць супраціў мясцовых князёў і абкладаюць рускія гарады даніной.

Антычныя гарады чарнаморскага ўзьбярэжжа пасьля распаду Рымскай імпэрыі трапляюць пад палітычны й культурны ўплыў [[Бізантыя|Бізантыі]]. Найбуйнейшым горадам тут застаецца ХерсанесХерсанэс (у сярэднявеччаСярэднявеччы вядомы як Херсон). У 12 стагодзьдзі ў горнай частцы [[КрымскаяКрымскі паўвыспапаўвостраў|Крыму]] ўзьнікла дзяржава [[княства Тэадора|Тэадора]], на базе насельнікаў якой узьнікла народнасьць [[крымскія грэкі|крымскіх грэкаў]], або тэадарытаў. Яе помнікамі зьяўляюцца [[пячорныя гарады Крыму]] — Чуфут-Кале, Эскі-КерменКермэн ды іншыя. Стэпавы Крым ад 13 стагодзьдзя трапляе пад уладу татартатараў.

З канца [[15 стагодзьдзе|15 стагодзьдзя]] ўзмацняецца [[Расея|Маскоўская дзяржава]], якая ў канцы 15 — пачатку [[16 стагодзьдзе|16]] стагодзьдзяў захапіла ў Літвы частку земляў. З [[15 стагодзьдзе|XV]] ст. пачынаюцца працэсы засяленьня сучасных усходу і, пазьней, поўдня Ўкраіны. Засяленьне ў асноўным адбывалася за кошт украінцаў, але ўдзельнічалі таксама й іншыя этнасы.

У [[1569]] годзе, карыстаючыся цяжкім становішчам Літвы, якая вяла вайну з Масковіяй, Польшча захапіла Валынь, Падляшша, украінскаеКіеўшчыну Палесьсей і КіеўшчынуПадольле, г. зн. усе ўкраінскія землі, якія дагэтуль належалі Літве. [[1596]] годзе была заключаная [[Берасьцейская унія]], паводле якой [[Кіеўская мітраполія]] перайшла пад уладу Рыму.

Палітыка апалячваньняпалянізацыі ды акаталічваньня прывяла да антыпольскіх паўстаньняў на ўкраінскіх землях. Наймацнейшае зь іх, пад кіраўніцтвам [[Багдан Хмяльніцкі|Багдана Хмяльніцкага]], пачалося ў [[1648]] годзе. Пасьля шэрагу паразаў Хмяльніцкі быў вымушаны перайсьці пад пратэктарат Масковіі, што адбылося ў [[1654]] годзе на [[Пераяслаўская рада|Пераяслаўскай радзе]]. Гэтая падзея выклікала [[Вайна Расеі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайну Расеі з Рэччу Паспалітай]], у выніку якой да Масковіі адышлі значныя тэрыторыі, у тым ліку горад Кіеў.

Крым з 15 стагодзьдзя цалкам падпарадкоўваецца [[Крымскае ханства|Крымскаму ханству]], адной з рэштак [[Залатая Арда|Залатой Арды]] і пратэктарату [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыі]]. На базе нашчадкаў мангола-татар, а таксама іншых народнасьцяў, тут фармуецца [[крымскія татары|крымскататарскі этнас]], які складаў большасьцьзначную дзелю ад насельніцтва на паўвостраве аж да сталінскай дэпартацыі [[1944]] году. Акрамя ўласна Крыму, ханства займала тэрыторыі ўкраінскага Прычарнамор’я і Прыазоўя, а таксама вялікую частку сёньняшняга [[Краснадарскі край|Краснадарскага краю]] Расеі.

У [[18 стагодзьдзе|18 стагодзьдзі]] Польшча ды Крымскае ханства аслаблі й сталі ахвярамі агрэсіўных суседзяў. У выніку трох [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў ПольшчыРэчы Паспалітай]] ([[1772]]—[[1795]]) украінскія землі Польшчы адыйшлі да Расеі, акрамя [[Галіччына|Галіччыны]]. [[Галіччына]], а таксама [[Закарпацкая вобласьць|Закарпацьце]] ды [[Букавіна]] (большая частка цяперашняй [[Чарнавіцкая вобласьць|Чарнавіцкай вобласьці]]) адыйшлі да [[Аўстра-ВугоршчынаАўстрыйская імпэрыя|Аўстра-ВугорскайАўстрыі]]. імпэрыіЗакарпацьце, як і ўся Вугоршчына, увайшло ў склад Аўстрыі ў другой палове [[17 стагодзьдзе|XVII]] ст.

З канца 18 стагодзьдзя і да [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ўкраінскімі землямі валодалі Расея й [[Аўстра-Вугоршчына]]. Усходнія землі Ўкраіны напачатку мелі аўтаномію ў складзе Расеі, якая была пастуопва скасаваная, пазьней расейская частка Ўкраіны падзеленая між губэрнямі. У [[1867]] годзе Аўстрыя рэарганізоўваецца ў фэдэрацыйную Аўстра-Вугоршчыну з дзьвюма роўнапраўнымі часткамі — Аўстрыяй і Вугоршчынай. У аўстрыйскую частку дзяржавы пераходзяць Галіччына й Букавіна, у вугорскую — Закарпацьце (якое належала Вугоршчыне да ўваходжаньня краіны ў склад Аўстрыі).

На ўкраінскіх тэрыторыях з канца 18 стагодзьдзя пачынаецца [[рух украінскага адраджэньня]]. Найбольш ён быў пашыраны на аўстрыйскіх тэрыторыях (ГалічынаГаліччына) — празь меншую жорсткасьць тамтэйшага рэжыму — дзе дзейнічалі [[Іван Франко]], [[МіхайлаМіхаіл Грушэўскі]] ды іншыя выдатныя асобы ўкраінскага адраджэньня. Нацыянальная палітыка на расейскіх тэрыторыях Украіны адзначаецца шэрагам заканадаўчых актаў, прадпрынятых у мэтах прадухіленьня ўкраінскага выданьня; праводзілася нацыяналістычная палітыка г.зв. трыадзінага расейскага народу, згодна зь якой існаваньне асобнай украінскай нацыі і ўкраінскай нематэрыяльнай культуры адмаўлялася.

Першая сусьветнаяСусьветная вайна прывяла да краху некалькіх імпэрыяў, у ліку якіх былі Расея й АўстрыяАўстра-Вугоршчына. Такім чынам, у падняволеных народаў, узьнікшто ня мелі ўласнае дзяржаўнасьці, шанецузьнікла намажлівасьць самавызначэньнесамавызначэньня.

[[17 сакавіка]] [[1917]] году, хутка пасьля [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|Лютаўскай рэвалюцыі 1917 году ў Расеі]], была створаная [[Украінская Цэнтральная Рада]]. [[20 лістапада]] 1917 году была створаная [[Украінская Народная Рэспубліка|Ўкраінская Народная Рэспубліка]] як аўтаномія ў складзе [[Расейская рэспубліка|Расейскай рэспублікі]], а [[25 студзеня]] [[1918]] году была абвешчаная яе незалежнасьць. На аўстрыйскайаўстра-вугорскай тэрыторыі была створаная [[Заходнеўкраінская рэспублікаНародная Рэспубліка]], якая прыядналася да УНР. Крымскататарскія нацыянальныя арганізацыі стварылі Крымскую Народную Рэспубліку, між якой і УНР абмяркоўвалася мажлівасьць палітычнага збліжэньня.

У той жа час, [[25 сьнежня]] 1917 году ў [[Харкаў|Харкаве]] бальшавікі старылі альтэрнатыўную УНР, якая ў [[1919]] годзе была пераназваная ва [[Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Ўкраінскую Савецкую Сацыялістычную Рэспубліку]]. Пачалася барацьба паміж гэтымі дзьвюма дзяржавамі. УССР апіраласяабапіралася на бальшавікоў, а УНР — спачатку на немцаў, а потым — на палякаў. У выніку ГалічынаГаліччына й Валынь адыйшлі да Польшчы, Закарпацьце — спачатку да Вугоршчыны й потым да [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыны]], [[Букавіна]] й украінскія часткі [[Бэсарабія|Бэсарабіі]] — да [[Румынія|Румыніі]], а на большай частцы Ўкраіны ўсталявалася савецкая ўлада. Крым быў уключаны ў склад [[Расейская Савецкая Фэдэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка|РСФСР]] на правах аўтаномнай рэспублікі.

У [[1938]] годзе ў выніку [[падзел ЧэхаславакііЧэхаславаччыны (1938)|падзелу ЧэхаславакііЧэхаславаччыны]] Закарпацьцепоўдзень адыйшлоЗакарпацьця адыйшоў да [[Вугоршчына|Вугоршчыны]], на астатняй частцы ўтвораная [[Карпацкая Ўкраіна|аўтаномія]] ў складзе чэхаславацкай дзяржавы. У [[1939]] годзе адбываецца акупацыя астатняй часткі Закарпацьця Вугоршчынай.

У [[1941]]—[[1942]] гг. тэрыторыя Ўкраіны была акупаваная нямецкімі войскамі. Нацысцкія ўлады ўсталявалі жорсткі акупацыйны рэжым. Былі зьнічшаныязьнішчаныя сотні тысячаў мірных жыхароў. У [[1943]]—[[1944]] гг. Украіна была вызваленая ад нацыстаў.

Пасьля [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай Вайны]] да Ўкраіны было далучанае Закарпацьце. Частка ГалічыныГаліччыны была перададзеная Польшчы, пры гэтым адбываліся савецка-польскія абмены тэрыторыяй на ўкраінска-польскім памежжы.

У [[1954]] годзе Ўкраіне быў перададзены [[Крым]], які існаваў у складзе УССР як Крымская вобласьць і асобнае места рэспубліканскага падпарадкаваньня Севастопаль.

[[24 жніўня]] [[1991]] году [[Вярхоўная Рада Ўкраіны]] абвесьціла незалежнасьць Украіны, якая была пацьвержаная на ўсеўкраінскім рэфэрэндуме [[1 сьнежня]] [[1991]] году. У сьнежні гэтага ж году <!--Леанідам Краўчуком--> былі падпісаныя [[белавескія пагадненьні]] аб скасаваньні СССР і стварэньні [[Садружнасьць Незалежных Дзяржаваў|Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў]], да складу якое ўвайшла й Украіна. У 1990-х гадох замацоўваецца [[Аўтаномная Рэспубліка Крым|аўтаномія]] Крыму, у склад якой, аднак, не ўвайшоў Севастопаль.

Пасьля развалураспаду СССР былыя савецкія рэспублікі, у тым ліку й Украіна, трапілі ў глыбокі крызыс, які прывёў да зьбядненьязьбядненьня насельніцтва, гіпэрінфляцыі, масавамумасавага беспрацоўюбеспрацоўя.

У [[1994]] годзе на [[Прэзыдэнцкія выбары ва Ўкраіне 1994 году|датэрміновых прэзыдэнцкіх выбарах]] перамогу атрымаў [[Леанід Кучма]]. Ён кіраваў краінай 10 гадоў шляхам пераабраньня на другі тэрмін.

У лістападзе [[2004]] году адбыліся [[Прэзыдэнцкія выбары ва Ўкраіне 2004 году|прэзыдэнцкія выбары]], на якіх перамогу атрымаў [[Віктар Януковіч]]. Але яго супернік [[Віктар Юшчанка]] няне вызнаўпрызнаў вынікі выбараў, заявіўшы аб іх фальсыфікацыі. Яго падтрымалі шырокія колы грамадзтва, асабліва ў заходняй частцы краіны, а таксама ЗША і краіны ЭўразьвязаЭўразьвязу. Юшчанка пачаў кампанію грамадзянскага супраціву, вядомую як [[Аранжавая рэвалюцыя]]. Яе вынікам стала скасаваньне вынікаў выбараў і правядзеньне паўторнага галасаваньня, у якім перамог Юшчанка. Адначасна Вярхоўная Рада ўхваліла зьмены да Канстытуцыі, зьмяніўшы выбарчую сыстэму й пазбавіўшы Прэзыдэнта шэрагу паўнамоцтваў, у тым ліку права фармаваньня ўраду.

У сакавіку [[2006]] году адбыліся [[Выбары ў Вярхоўную Раду Ўкраіны (2006)|парлямэнцкія выбары]], на якіх найбольшую колькасьць галасоў набрала [[Партыя рэгіёнаў]]. Але партыі «[[Наша Ўкраіна]]» ды [[Усеўкраінскае аб’яднаньне «Бацькаўшчына»]] разам набралі прыкладна такую ж колькасьць галасоў. У выніку вырашальнаю стала пазыцыя больш дробных партыяў. Кааліцыя між «аранжавымі» партыямі не была створаная, а [[Сацыялістычная Партыя Ўкраіны|Сацыялістычная партыя]] [[Аляксандар Мароз|Аляксандра Мароза]] перайшла ад «аранжавага» блёку да Партыі Рэгіёнаў і разам зь імі ды [[Камуністычная партыя Ўкраіны|камуністамі]] стварыла [[АнтыкрызыснаяАнтыкрызісная кааліцыя|АнтыкрызыснуюАнтыкрызісную кааліцыю]]. [[Прэм'ер-міністар Украіны|Прэм’ер-міністрам Украіны]] стаў Віктар Януковіч. У [[травень|траўні]] [[2007]] году Прэзыдэнт Украіны [[Віктар Юшчанка]] распусьціў [[Вярхоўная Рада Ўкраіны|Вярхоўную Раду Ўкраіны]] і прызначыў [[Выбары ў Вярхоўную Раду Ўкраіны (2007)|датэрміновыя выбары]]. Праз супраціў апазыцыі, гэтыя выбары адбыліся толькі [[30 верасьня]]. Паводле вынікаў гэтых выбараў, у [[Вярхоўная Рада Ўкраіны|Вярхоўнай Радзе Ўкраіны]] была сфармавана кааліцыя з [[Блёк Юліі Цімашэнкі|БЮЦ]] і [[Наша Ўкраіна — Народная Самаабарона|НУ — НС]]. [[Юлія Цімашэнка]] ізноўзноў стала прэм’ер-міністам.

Найважнейшымі мінэральнымі багацьцямі Ўкраіны зьяўляюцца [[вугаль]] (Данбас), жалезныя (Крывы Рог, Крамянчуг, Запарожжа, Керчанская п-апярэспа) і марганцавыя (Нікапаль) руды, а таксама руды каляровых мэталаў (Запароская вобл.вобласьць). На паўночным усходзе і ў Перадкарпацьці ёсьць радовішчы нафты і газу, а таксама калійных соляў. Хімічная сыравіна прадстаўлена солямі рознага паходжаньня (заліў [[Сіваш]] у Азоўскім моры) і прыроднай серай (Роздал у Львоўскай вобласьці). На поўдні краіны ёсьць вялікія радовішчы крэйды і кааліну.

На тэрыторыі Ўкраіны знаходзіцца больш за 3 тысячы азёраў, у асноўным дробных, плошчаю да 0,1 км². Большая іх частка разьмешчана ў [[Палесьсе|Палесьсі]], на поўначы краіны. У Адэскай вобласьці, каля Дунаю, знаходзіцца [[прыдунайскія азёры Ўкраіны|група азёраў]], якія сфармаваліся як затопленыя вусьцявусьці прытокаў Дунаю. Найбольшае возера Ўкраіны — [[Сасык]] ([[Кундук]]) (210 м²) у [[Адэская вобласьць|Адэскай вобласьці]]. Найглыбейшае возера краіны — [[Сьвіцязь (возера, Украіна)|Сьвіцязь]] (55 м), найбольшае з [[Шацкія азёры|Шацкіх азёраў]], што знаходзяцца ў [[Валынская вобласьць|Валынскай вобласьці]]. На Дняпры створаны велізарныя вадасховішчы (Кіеўскае і інш.).

Нягледзячы на сваю шматлікасьць, рэкі Ўкраіны пераважна малаводныя, за выняткам Дняпра, таму краіна адчувае недахоп водных рэсурсаў. Асабліва бедныя воднымі рэсурсамі паўднёвы ўсход Украіны і КрымскаяКрымскі паўвыспапаўвостраў. На горных жа рэках у Карпатах часта здараюцца паводкі.

Дзьве трэцітраціны тэрыторыі Ўкраіны пакрытыпакрытыя ўрадлівымі [[чарназём|чарназёмнымі глебамі]]. На поўначы краіны пераважаюць [[шэрыя лясныя глебы|шэрыя лясныя]] ды [[дзярнова-падзолістыя глебы]], у сухіх стэпах поўдню — [[каштанавыя глебы|каштанавыя]].

На раўніннай частцы краіны выдзеляюццавыдзяляюцца тры прыродныя зоны: [[лес|ляснуюлясная]] (на поўначы), [[лесастэп]]авуюавая (у сярэдняй частцы) і [[стэп]]авуюавая (на поўдні).

Лясной зоне ўласьцівыя мяшаныя і шыракалістыя лясы зь [[піхта|белай піхтай]], [[Хвоя звычайная|хвояй]], [[бук]]ам і [[дуб]]ам. У лесастэпах пераважае дуб. У стэпах найбольш пашыраныя [[злакавыя]] травы: [[тыпчак]], [[кавыль]], [[цімафееўка]], [[пырнік]]. У Карпатах расьце бук, дуб, [[елка]], піхта, у Крымскіх гарахгарох — бук, дуб, сасна, [[ядловец]]. На паўднёвым беразе КрымаКрыму шмат паркаў з рознымі відамі міжземнаморскай флёры: [[кедр]]ы, [[кіпарыс]]ы і інш.

Пасьля распаду Савецкага ЗьвязаСаюзу і абвяшчэньня ў 1991 годзе незалежнасьці Ўкраіна ўспадкавала адну з найболей магутных груповак войскаў у Эўропе, абсталяваную ядзернай зброяй і досыць сучаснымі ўзорамі ўзбраеньня ды вайсковай тэхнікі. Ядзерная зброя ў 1990-х гадох перададзеная Расеі.

Найбуйнейшай тэрытарыяльнай адзінкай Украіны зьяўляецца вобласьць. Падобны да абласнога статутстатус мае аўтаномная рэспубліка (Крым) ды гарады дзяржаўнага падпарадкаваньня (Кіеў і Севастопаль), але гэты статутстатус мае асаблівасьці, якія вызначаюцца асобнымі законамі. Аўтаномная Рэспубліка Крым мае ўласную канстытуцыю, якая, у прыватнасьці, вызначае падзел паўнамоцтваў між урадам Украіны і ўрадам аўтаноміі.

Вобласьці, аўтаномная рэспубліка, а таксама буйныя гарады Ўкраіны дзеляцца на раёны. Раёны вобласьцяў і аўтаномнай рэспублікі складаюцца зь сельскіх, мескіх і пасялковых радаў. Апрача таго, вобласьць і аўтаномная рэспубліка маюць гарады абласнога (рэспубліканскага) падпарадкаваньня (вядомыя як мескія рады, ня блытаць зь мескай радай у раёне), што не ўваходзяць у ніводны з раёнаў. Сярэдняя плошча раёну 1200 км², насельніцтва — 52 000 радчалавек.

Старшыні абласных і раённых дзяржаўных адміністрацыяў прызначаюцца Прэзыдэнтам Украіны; старшыні гарадзкіх, пасялковых ды сельскіх радрадаў абіраюцца непасрэдна насельніцтвам адпаведных тэрытарыяльных адзінак. Старшыня (прэм’ер-міністар) КрымуАўтаномнай Рэспублікі Крым прызначаецца Вярхоўнай Радай КрымуАРК йі узгадняеццаўзгадняецца з Прэзыдэнтам Украіны.

Украіна займае плошчу 603,7 тыс. км² і зьяўляецца самай буйной краінай, што цалкам разьмешчаныяразьмешчаная ў [[Эўропа|Эўропе]] (эўрапейская плошча [[Расея|Расеі]] значна большая, але Расея разьмешчаная ў Эўропе толькі часткова). Плошча тэрытарыяльных вод Украіны — 20 тыс. км². Крайнія пункты Ўкраіны:

* на захадзе: сяло [[Саламонава (сяло)|Саламонава]] бліз горадагораду [[Чоп]] [[Закарпацкая вобласьць]] (48°25′50″ пн. ш. 22°09′50″ у. д.)

* на поўначы: сяло ГрымячГрамяч, [[Чарнігаўская вобласьць]] (52°20′04″ пн. ш. 33°17′19″ у. д.)

95% тэрыторыі Ўкраіны займаюць раўніны, у тым ліку 70% — нізіны і 25% — узвышша. На тэрыторыі Ўкраіны знаходзяцца два горныя масівы: [[Карпаты]] й [[Крымскія горы]]. На [[КерчанскаяКерчанскі паўвыспапаўвостраў|КерчанскайКерчанскім паўвысьпепаўвостраве]] ёсьць брудавыя вулканы. Найвышэйшы пункт Украіны — гара [[Гавэрла]] (Карпаты) — 2061 м над узроўнем мора.

НайглыбшаеНайглыбейшае возера Ўкраіны — Сьвіцязь (найбуйнейшае з Шацкіх азёраў, валынскае Палесьсе): 58,4 м. Найбуйшейшае возера Ўкраіны — Сасык (Кундук), Адэская вобласьць: 210 км²

Найдаўжэйшая рака Ўкраіны — [[Дняпро]]: 2285 км, па тэрыторыі Ўкраіны — 981 км. Іншыя буйныя рэкі — [[Днестр]], [[Паўднёвы Буг]]. Гэтыя рэкі належаць да басэйнабасэйну Чорнага мора. Тэрыторыю Ўкраіны кранаюць таксама басэйны [[Дунай|Дунаю]] (басэйн Чорнага мора), Дону (басэйн Азоўскага мора) ды Заходняга Бугу (басэйн Балтыйскага мора).

ЗаПаводле структураюструктуры ВВПСУП асноўную частку эканомікі Ўкраіны складае пераробчаяперапрацоўчая прамысловасьць (40,23% агульнага аб’ёму вырабу ВВПСУП). Сельская гаспадарка складае адпаведна 10,58%, транспарт і сувязь — 9,29%, гандаль — 8,83%.

Тэрыторыя Ўкраіны падзяляецца на тры эканамічныя рэгіёны, якія не зьяўляюцца адміністрацыйна-тэрытарыяльнымі адзінкамі краіны:

* паўднёвы. ПашыванаеПашыранае судабудаваньне, партовая індустрыя, а таксама рэкрэяцыйнаярэкрэацыйная дзейнасьць

Украіна — прэзыдэнцкаяпарлямэнцкая рэспубліка. Кіраўнік дзяржавы, прэзыдэнт, выбіраецца ўсеагульным галасаваньнем на пяцігадовы тэрмін.

Украіна — індустрыяльна-аграрная краіна. Найбольш разьвітымі галінамі прамысловасьці зьяўляюцца [[мэталюргія]], энэргетыка (маюцца атамныя электрастанцыі і цэлы каскад гідраэлектрастанцыйгідраэлектрастанцыяў на рацэ [[Дняпро]]), машынабудаваньнемашынабудаўніцтва, харчовая, а таксама хімічная і горназдабыўная прамысловасьці (здабыча вуглю, руды).

Украіна мае шырокія магчымасьці для разьвіцьця індустрыі адпачынку і турызму: курорты на ўзьбярэжжы Чорнага і Азоўскага мораў, мінэральныя крыніцы Карпат і інш. Жамчужынай курортнай гаспадаркі зьяўляецца Паўднёвы бераг Крыму, дзе месьцяцца вядомыя на ўвесь сьвет марскія і горныя курорты.

Для ўкраінскай нацыянальнай культуры асновытворнайвытворнай і базіснай зьяўлецца народная культура, на аснове якое паступова сфармаваліся прафэсійныя навука, літаратура, мастацтва. Адметнасьць ўкраінскайукраінскай культуры вызначылі таксама геаграфічныя ўмовы, асаблівасьці гістарычнага шляху, а таксама ўзаемадзеяньне зь іншымі этнакультурамі. Важным гістарычным этапам разьвіцьця культуры стала прыняцьце [[хрысьціянства]] ў 10 стагодзьдзі.