Асманская імпэрыя: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Lš-k. (гутаркі | унёсак)
д артаграфія, вікіфікацыя using AWB
Радок 1:
'''Асманская імпэрыя, Атаманская імпэрыя''' ({{мова-tr|Osmanlı İmparatorluğu}}) — адна з найбуйнейшых і наймацнейшых дзяржаваў у [[Міжземнамор'е|Міжземнамор’і]], якая існавала з [[1299]] да [[1923]] году і займала тэрыторыю [[Малая Азія|Малай Азіі]], [[Балканы|Балканаў]], [[Чорнае мора|чарнаморскага]] [[басэйн]]у, [[Блізкі Ўсход|Блізкага]] і [[Сярэдні Ўсход|Сярэдняга Ўсходу]], а таксама [[Паўночная Афрыка|Паўночнай Афрыкі]]. З [[16 стагодзьдзе|16 стагодзьдзя]] Асманская імпэрыя стаецца выключна [[іслам]]скай дзяржавай.
 
== Гісторыя ==
Радок 8:
Дзякуючы сваёй магутнасьці аказвала ўплыў на краіны розных частак сьвету, напрыклад: Асманская імпэрыя вяла падтрымку мусульманскіх кіраўнікоў у [[Кенія|Кеніі]], а таксама дапамагла галяндзкай пратэстанцкай уладзе ў змаганьни з каталіцкай [[Гішпанія]]й.
 
У 17-м стагодзьдзі, пад уплывам зьнешніх і нутраных ворагаў, дарагіх войнаў, асабліва супраць [[Пэрсія|Пэрсіі]], [[Расейская імпэрыя|Расеі]] і [[Аўстра-Вугоршчына|Аўстра-Вугоршчыны]], пачынаецца палітычны і эканамічны спад. Нягледзечы на цяжкія абставіны імпэрыі і дагэтуль атрымоўваецца заставацца адной з найболей важных палітычных сілаў у [[Эўропа|Эўропе]] і [[Заходняя Азія|Заходняй Азіі]]. У [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайне]], далучылася да цэнтральных сілсілаў, якія ў выніку прайгралі вайну. Пасьля турэцкай вайны за незалежнасьць ([[1918]]—[[1923]]), на астатках былой імпэрыі [[29 кастрычніка]] [[1923]] ўтвараецца новая краіна — [[Турэччына|Рэспубліка Турцыя]].
 
== Эканоміка ==
 
Асманскі ўрад наўмысна вёў палітыку разьвіцьця такіх гарадоў як [[Бурса]], [[Эдзірне]] (Адрыянопаль) і Канстантынопаль, пасьлядоўныя Атаманскія сталіцы, у далейшым галоўныя камэрцыйныя і прамысловыя цэнтры краіны, вакол якіх фармавалася нутраная эканоміка краіны.
 
Асманская імпэрыя, якой эканамічнае меркаваньне было цесна зьвязана з фундамэнтальнымі паняцьцямі [[грамадзтва]] на [[Блізкі Ўсход|Блізкім Ўсходзе]], у якім абсалютнай мэтай была кансалідацыя і пашырэньне магутнасьці кіраўніка, імкнулася дасягнуць гэтага павелічэньнем прыбыткаў у дзяржаўную казну, ствараючы прадукцыйныя багатыя клясы. Абсалютная мэта складалася ў тым, каб павялічыць дзяржаўныя прыбыткі ў максымальна магчымай ступені, не парушаючы традыцыйную арганізацыю грамадзтва. Казначэйства і канцылярыі былі на многа больш разьвітыя, чым у любой іншай ісламскай краіне, да [[17 стагодзьдзе|XVII стагодзьдзя]], яны былі вядучымі арганізацыямі сярод усіх дзяржаўных установаў.
Радок 20:
== Грамадзтва ==
 
Адным з посьпехаў сацыяльнай структуры Асманскай імпэрыі было адзінства, якое існавала сярод шматнацыянальнасьці насельніцтва, праз арганізацыю названую, як [[мілет]]. Мілеты ўяўлялі сабой рэгілійныя групы, якім дазвалялі ўстаёлўваць уласныя адміністрацыйныя ўстановы, паводле Асманскага кіраваньня. Таксама дазвалялася захоўваць уласныя рэлігійныя законы, традыцыі і мову, пад агульнай абаронай султана. Такім чынам мілеты паслужылі ключом да даўгавечнасьці імпэрыі. Ужо ў часы панаваньня [[Мэхмэд II|Мэхмэда II]], шырокія правы атрымалі [[фанарыёты]] і [[габрэі]]. У выніку, адносна высокая ступень недапушчэня этнічных розьніц, была адной зь яе самых вялікіх сілсілаў у аб’яднаньні новых вобласьцей, але гэтая неасымілюючая палітыка стала слабасьцю, пасьля павышэньня [[нацыяналізм]]у ў народаў, якія апынуліся ў складзе Асманскай імпэрыі.
<div style="float:right;margin:0 0 .5em 1em;" class="toccolours">
<center>'''Насельніцтва імпэрыі'''</center>
----
{| cellpadding=2 style="background:transparent;"
|-
|1520||11,692,480<ref name="Kabadayı"/>
Радок 38:
|1881||17,388,604<ref name="Kabadayı"/>
|-
|1906||20,884,000<ref name="Kabadayı">M. Kabadayı, [http://www.iisg.nl/research/labourcollab/turkey.pdf Inventory for the Ottoman Empire / Turkish Republic 1500—2000]</ref> ||
|-
|1914||18,520,000