Вікіпэдыя

Наваградзкае ваяводзтва (1921—1939): розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Радок 55:
== Геаграфія ==
=== Тэрыторыя ===
Наваградзкае ваяводзтва займала тэрыторыю плошчаю 22 966 км², што складала 6% тэрыторыі [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|ІІ Рэчы Паспалітай]].<ref name="mrs13">Mały rocznik statystyczny [[1939]]. — Warszawa: nakł. Gł. Urzędu Statyst., 1939. S. 13</ref><ref name="bar11">Baradyn Zygmud. Niemen — rzeka niezgody / Red. — Warszawa : Rytm., [[1999]]. S. 11</ref> На усходзеўсходзе межавала з [[СССР]], на поўдні з [[Палескае ваяводзтва|Палескім ваяводзтвам]], з захаду і поўначы — зь [[Беластоцкае ваяводзтва (1919—1939)|Беластоцкім]] і [[Віленскае ваяводзтва (1923—1939)|Віленскім]].
 
=== Тапаграфія ===
Радок 63:
Наваградзкае ваяводзтва ляжала ў парэччы ракі [[Нёман]], якая падзяляла ваяводзтва натуральным чынам на дзьве частцы. [[Нёман]] праходзіў праз паветы [[Стаўпецкі павет|Стаўпецкі]], [[Наваградзкі павет|Наваградзкі]], [[Лідзкі павет|Лідзкі]] і [[Шчучынскі павет|Шчучынскі]] па даўжыні 286 км.<ref>S. Odlanicki-Poczobutt, Województwo Nowogródzkie, Wilno [[1936]], s. 4</ref>
 
Да найважнейшых рэкаўрэк акрамя [[Нёман]]у належаць [[Сула]] (даўжыня 72 км), [[Бярэзіна]] (192 км), [[Гаўя (басэйн Нёмана)|Гаўя]] (65 км), [[Дзітва]] (95 км), [[Лебяда (рака)|Лебяда]] (57 км), [[Маўчадка]] (86 км), [[Вуша (прыток Нёмана)|Вуша]] (83 км), [[Сэрвач (прыток Нёмана)|Сэрвач]] (68 км) і найвялікшай пасьля [[Нёман]]у рака [[Шчара]] (330 км). Цалкам, даўжыня рачной сеці ваяводзтва даходзіла да 4066 км.<ref name="bar11"/>
 
Вялікіх азёраў не было. Найважнейшымі былі [[Сьвіцязь]], [[Калдычэўскае возера]], [[Кромаль]], [[Дамачэўскае возера]], [[Пеласы]] і [[Маторы]]. Іх паверхня вагалася ў граніцах 93—170 га.
Радок 149:
| align="right" | <small>''(1921)''</small> 1.539
|-
| [[Вялейскі павет (Польская Рэспубліка)|Вялейскага]] ''(да [[1922]])'' <small><sup>4</sup><small/>
| align="right" | 3421
| align="right" | 103.914
Радок 175:
 
=== Насельніцтва. Нацыянальныя адносіны ===
У [[1931]] у Наваградзкім ваяводзтве жылі 1057,2 тыс. асобасобаў, зь якіх у местах было каля 102,3 тыс.<ref name="mrs13"/> У параўнаньні зь іншымі тэрыторыямі [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|ІІ Рэчы Паспалітай]], гэта быў рэгіён неня толькі слаба заселены але і вельмі неўрбанізаваны.
 
Прадваеннае Наваградзкае ваяводзтва неня мела нацыянальнага адзінства. Адвечна тутай жылі [[палякі]], [[беларусы]], [[габрэі]], [[летувісы]], [[татары]] і [[расейцы]]. Дамінавалі аднак, першыя тры групы. На падставе статыстычных дадзеных цяжка высьветліць, хто быў [[палякі|палякам]], а хто [[беларусы|беларусам]]. У часе правядзеньня ІІ Усеагульнага сьпісу люднасьці ў [[1931]], апытаваным асобам ставілася пытаньне не аб нацыянальнае прыналежнасьці, а толькі аб мове і вызнаньні. Люднасьць ваяводзтва паводле мовы і вызнаньня:
{| class="wikitable" | style="width: 65%"
| colspan=6 align="center" bgcolor="#436EEE" |'''Насельніцтва ваяводзтва паводле мовы і вызнаньня<ref>Główny Urzęd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej. Statystyka Polski. Seria C. z. 71. Drugi powszechny spis ludności z dn. 9 XII 1931. Mieszkania i gospodarstwa domowe, lidność, stosunki zawodowe. Województwo Nowogródzkie. Warszawa, [[1938]], s. 19</ref>'''
Радок 184:
! style="width: 50" | Вызнаньне
|-
|[[Польская мова|Польская]] — 553.859 асобасобаў
|[[Каталіцтва|Рыма-каталікі]] — 424.549 асобасобаў
|-
| [[Беларуская мова|Беларуская]] — 413.466 асобасобаў
| [[Праваслаўе|Праваслаўныя]] — 542.333 асобасобаў
|-
| [[Ідыш|Ідыш і габрэйская]] — 76.025 асобасобаў
| [[Юдаізм|«Майсеева вера»]] — 82.872 асобасобаў
|-
|}
 
Статыстычныя дадзеныя гавораць, што католікі не заўсёды карысталіся [[Польская мова|польскай мовай]], падобна як і неня ўсе праваслаўныя ўжывалі [[Беларуская мова|беларускую мову]]. Пэўна, аднак, што пераважная большасьць [[палякі|палякаў]] былі [[каталіцтва|каталікамі]], а большасьць [[беларусы|беларусаў]] вызнавала [[праваслаўе]].<ref name="bar14">Baradyn Zygmud. Niemen — rzeka niezgody / Red. — Warszawa : Rytm., [[1999]]. S. 14</ref>
 
У [[места]]х ваяводзтва дамінавалі [[палякі]] і [[габрэі]], на вёсцы ў большасьці раёнаў пераважалі [[беларусы]]. У паветах лідзкім, шчучынскім і валожынскім большасьць займала польскае насельніцтва, значны адсотак [[Палякі|палякаў]] жыў у [[Стаўпецкі павет|стоўпцаўскім]], у астатніх паветах пераважалі [[беларусы]].<ref name="bar14"/>
Радок 201:
Нацыянальная сьвядомасьць сярод мясцовых [[Беларусы|беларусаў]] была слаба разьвіта. Пад уплывам аґітацыі беларускіх дзейцаў і камуністычнай прапаґанды, палітычнае ўсьведамленьне беларусаў паступова ўзрастала.
 
Нацыянальная палітыка польскіх улад станавіла перашкоды на шляху кар’ернага ўзросту беларусаў. Сьведчаць аб тым дадзеныя ІІ сьпісу насельніцтва [[1931]]. Сярод 19.115 працаўнікоў публічнае службы, касьцёла, арґанізацыйарґанізацыяў і грамадзкіх інстытутаў католікаў было 13.389, праваслаўных — 3050 асобасобаў, вызаньня майсеева — 1481.<ref>Główny Urzęd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej. Statystyka Polski. Seria C. z. 71. Drugi powszechny spis ludności z dn. 9 XII 1931. Mieszkania i gospodarstwa domowe, lidność, stosunki zawodowe. Województwo Nowogródzkie. Warszawa, [[1938]], s. 231</ref> Таксама, калі ня горш выглядала сытуацыя ў адміністрацыы, судзе, самакіраваньні, асьвеце, культуры і мэдыцыне. [[Палякі]] мелі значна больш вялікія шансы для кар’ернага росту.<ref name="bar16">Baradyn Zygmud. Niemen — rzeka niezgody / Red. — Warszawa : Rytm., [[1999]]. S. 16</ref>
 
Нягледзячы на тое, што [[беларусы]] мелі меньшыяменшыя мажлівасьці для разьвіцьця сваёй асьветы і культуры, не заслугоўвае даверу сьцьвярджэньне, што ўсе [[беларусы]] былі праціўнікамі [[Польшча|Польшчы]]. Значная іх частка мела пачуцьцё сувязі з [[Польшча]]й. Сьведчыць аб тым удзел [[Беларусы|беларусаў]] у адзінках абароны граніцы і польскай канспірацыікансьпірацыі і аддзелах партызанскіх ЗВЗ-[[Армія Краёва|АК]] на Наваградчыне.<ref name="bar16"/>
 
Большасьць [[габрэі|габрэяў]] жылі ў местах і мястэчках, працавалі ў гандлі, прамысловасьці і камунікацыі. Яны ўяўлялі сабою закрытую і практычна незасымілюючуюся групу. Спрыяла таму традыцыйны ўклад жыцьця, культурная і рэлігійная асобнасьць. Пераважная большасьць габрэяў жылі бедна і таму былі вельмі падатнымі на бальшавіцкую прапаґанду, якая праводзілася праз каморкі [[КПЗБ]].
Радок 210:
 
=== Адукацыя ===
У 1939 на тэрыторыі Наваградчыны было 23 прадшколы, 1323 пачатковыя школы, 12 ґімназій, 9 ліцеяў і настаўніцкіх сэмінарыйсэмінарыяў, 13 школаў завадовых (прафэсыйных), 10 сельскагаспадарчых, 5 завадова-дакшталтуючых (тэхнікумаў).<ref>Mały rocznik statystyczny [[1939]]. — Warszawa: nakł. Gł. Urzędu Statyst., 1939. S. 318</ref><ref>Baradyn Zygmud. Niemen — rzeka niezgody / Red. — Warszawa : Rytm., [[1999]]. S. 15</ref> Зь 202.100 дзецяў у школьным узросьце наведвалі школы 164.500 (81,4%). Аднак, у [[1938]], на тэрыторыі Наваградчыны не стала аніводнай школы зь [[беларуская мова|беларускай мовай]] навучаньня.
 
=== Камунікацыя ===
Радок 222:
Наваградзкае ваяводзтва было аґрарным рэґіёнам. Складанае становішча ў эканоміцы мела непасрэдны ўплыў і на нацыянальныя адносіны.
 
На настроі [[беларусы|беларусаў]] уплывала перанаселенасьць вёскі і выкліканы гэтым брак зямлі. У [[1931]] на тэрыторыі ваяводзтва было 164.256 гаспадарак, зь іх аж 143.767 мелі зямлі меньшменш за 15 га. У 81.853 гаспадарак зямлі было меньшменш за 5 га і працавала на іх каля 378.959 асобасобаў (ува ўзросьце ад 16 да 60 год), ад 5 да 10 га лічыліся 46.677 гаспадарак (265.916 асобасобаў), гаспадарак ад 10 да 15 га было 12.237 (69.777 асобасобаў), ад 15 да 50 га 7.946 гаспадарак (45.706 асобасобаў). Маёнткаў вышэй за 50 га было 938 (3.572 асобы).<ref name="bar14"/><ref>Główny Urzęd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej. Statystyka Polski. Seria C. z. 71. Drugi powszechny spis ludności z dn. 9 XII 1931. Mieszkania i gospodarstwa domowe, lidność, stosunki zawodowe. Województwo Nowogródzkie. Warszawa, [[1938]], s. 60</ref>
 
Перанаселенасьць вёскі і «зямельны голад» датычыўся адначасова і [[Палякі|палякаў]] і [[Беларусы|беларусаў]]. Хаця пераважна ўладарамі дужых (звыш 50 га) і сярэдніх маёнткаў былі [[палякі]], зь якіх шмат належыла вайсковым асаднікам (на [[1 студзеня]] [[1925]] іх лічба на Наваградчыне была каля 1921 асобы).<ref name="bar14"/>
Радок 238:
 
== Ліквідацыя Наваградзкага ваяводзтва ==
Пасьля нападу [[СССР]] на [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчу]] [[17 верасьня]] [[1939]] году і прыйсьця Чырвонае Арміі, на некаторы час наступіла анархія. Гэты пэрыяд быў скарыстаны крымінальнымі і скамунізаванымі элемэнтамі, каторыя правялі бандыцка-рабункавыя акцыі супраць асаднікаў, заможных сялянаў, паліцэйскіх, афіцэраў Войска Польскага. Здаралася, што даходзіла да забойстваў. Толькі на тэрыторыі [[Наваградзкі павет|наваградзкага павету]] ахвярамі падобных акцый сталі прынамсі 25 асобасобаў.<ref>Baradyn Zygmud. Niemen — rzeka niezgody / Red. — Warszawa : Rytm., [[1999]]. S. 17</ref><ref>M. Werzbicki. Niektórze aspekty stosunków polsko-białoruskich w czasie pierwszych miesięcy okupacji sowieckiej (1939—1940), w : Spoleczeństwo białoruskie, litewskie i polskie… S. 240</ref>
 
Разбурэньні працягваліся, пакуль сытуацыя не была апанавана і ўзята пад кантроль новай адміністрацыяй і НКВД. На тэрыторыі Наваградзкага ваяводзтва была ўсталявана савецкая ўлада, а на месцы ваяводзтва створана [[Баранавіцкая вобласьць]], якая была нязначна большай за прадваеннае Наваградзкае ваяводзтва.
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Наваградзкае_ваяводзтва_(1921—1939)»