Вікіпэдыя

Дзяржава славенцаў, харватаў і сэрбаў: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
Наступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Крыніца — http://en.wikipedia.org/wiki/State_of_Slovenes,_Croats_and_Serbs?oldid=581335012, https://ru.wikipedia.org/wiki/Государство_словенцев,_хорватов_и_сербов?oldid=5...
 
Радок 49:
'''Дзяржа́ва славе́нцаў, харва́таў і сэ́рбаў''' ({{мова-sh|Država Slovenaca, Hrvata i Srba/Држава Словенаца, Хрвата и Срба}}, вымаўл. {{IPA|[dr̩ʒaʋa sloʋenatsa xr̩ʋata i sr̩ba]}}; {{мова-sl|Država Slovencev, Hrvatov in Srbov}}, вымаўл. {{IPA|[dərˈʒaʋa sloˈʋentseu̯ xərˈʋatou̯ in ˈsərbou̯]}}) — кароткатэрміновае дзяржаўнае ўтварэньне, створанае напрыканцы [[Першая сусьветная вайна|Першае сусьветнае вайны]] на паўднёвых тэрыторыях [[Аўстра-Вугоршчына|Аўстра-Вугоршчыны]]<ref>{{Кніга|аўтар = Писарев Ю. А.|частка = № 1|загаловак = Создание Югославского государства в 1918 г.: уроки истории|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Новая и новейшая история|год = 1992|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref> зь земляў, на якіх пражывалі [[славенцы]], [[харваты]] ды [[сэрбы]]. Не было прызнана міжнароднаю супольнасьцю<ref>{{Кніга|аўтар = Mitrović, Andrej.|частка = |загаловак = Serbia's Great War, 1914–1918|арыгінал = |спасылка = http://www.historicalreview.org/index.php/historicalReview/article/viewFile/233/129|адказны = |выданьне = |месца = London|выдавецтва = Hurst & Company|год = 2007|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. Празь месяц па абвяшчэньні дзяржава далучылася да [[Каралеўства Сэрбія]], шляхам чаго было ўтворанае [[Каралеўства сэрбаў, харватаў і славенцаў]].
 
Сэрбы, згаданыя ў назьве новаабвешчанае дзяржавы, жылі ня толькі ўласна ў Каралеўстве Сэрбія, жывучы таксама побач з харватамі ды славенцамі ў некаторых рэгіёнаў Аўстра-Вугоршчыны, а менавіта ў [[Босьнія і Герцагавіна|Босьніі й Герцагавіне]], Харватыі-Славоніі (поўнач і паўночны захад сучаснае [[Харватыя|Харватыі]]), а таксама ў [[Далмацыя|Далмацыі]] (улучна з [[Чарнагорыя|чарнагорскім]] Прымор'емПрымор’ем). Ва ўлік дзяржавы ня трапілі такія землі як Чарнагорыя або [[Ваяводзіна]] (разам з [[Банат]]ам, Бачкай і Бараньяй)<ref name=corovic>{{Кніга|аўтар = Vladimir Ćorović.|частка = knjiga šesta|загаловак = Ilustrovana istorija Srba |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Belgrade|выдавецтва = |год = 2006|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref><ref name=njegovan>{{Кніга|аўтар = Drago Njegovan.|частка = |загаловак = Prisajedinjenje Vojvodine Srbiji|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Novi Sad|выдавецтва = |год = 2004|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>.
 
== Стварэньне ==
Радок 55:
 
* [[Цысьлейтанія]]:
** Аўстрыйскае Прымор'еПрымор’е, герцагства Крайна, каралеўства Далмацыя, якія знаходзіліся пад кіраваньнем Аўстрыі. Суседнія герцагствы Штырыя ды Карынтыя таксама ўключалі тэрыторыі са значнымі дзелямі паўднёвых славянаў у насельніцтве.
* [[Землі кароны Сьвятога Іштвана|Трансьлейтанія]]:
** Каралеўства Харватыя і Славонія, а таксама Фіюмэ, што знаходзіліся пад кіраваньнем Вугоршчыны. Апрача гэтых тэрыторыяў, у склад непасрэдна Вугоршчыны ўваходзілі Прэкмур'еПрэкмур’е, Мэджымур'еМэджымур’е, Баранья і тэрыторыі былога ваяводзтва Сэрбія і Тэмэшварскі Банат.
* Босьнія і Герцагавіна (мела статус [[кандамініюм]]у Аўстрыі ды Вугоршчыны).
 
Радок 64:
У ліпені-жніўні [[1918]] году ў [[Спліт|Спліце]], [[Сушак]]у і [[Любляна|Любляне]] былі створаныя г.зв. Народныя арганізацыі славенцаў, харватаў і сэрбаў, мэтаю якіх было прасоўваньне згаданае палітыкі. У канцы жніўня харвацка-славонскі бок зноў сустрэўся ў Загрэбе для абмеркаваньня далейшых дзеяньняў і спосабаў атрыманьня падтрымкі Харвацка-сэрбскае кааліцыі<ref name=matijevic/>.
 
[[14 верасьня]] гтэага ж году міністар замежных справаў Аўстра-Вугоршчыны Іштван Бурыян выступіў з заявай пра ўрэгуляваньне Першае сусьветнае вайны мірным шляхам і стаў відавочным хуткі канец. Да пачатку кастрычніка славенска-харвацка-сэрбскі рух плянаваў стварэньне Нацыянальнага сходу. Сьвятазар Прыбічавіч, лідэр харвацка-сэрбскае кааліцыі, пайшоў на канфрантацыю з Срджанам Будышаўлевічам, якога Прыбічавіч падазраваў у наяўнасьці плянаў па падрыве кааліцыі. Тым ня менш, абодва палітыкі здолелі прыйсьці да кампрамісу, у выніку якога была дасягнутая дамоўленасьць далучэньне да любой Нацыянальнай рады да фармаваньня Нацыянальнага сходу. У той жа час арганізатары руху атрымлівалі дапамогу ад харвацкай Народнай партыі і сэрбскай Народнай радыкальнай партыі. [[5 кастрычніка|5]]-[[6 кастрычніка]] быў скліканы папярэдні сход і пачалося фармаваньне выканаўчых камітэтаў. Месцы былі разьмеркаваныя серад сябраў усіх партыяў, але адзначаўся асаблівы характар гэтага разьмеркаваньня<ref name=stambukmatijevic/><ref name=matijevicstambuk/>.
 
Пазьней у кастрычніку таксама былі праведзеныя шматлікія сустрэчы, падчас якіх маніфэст імпэратара Аўстра-Вугоршчыны [[Карл І Габсбурскі|Карла І]] пра [[фэдэрацыя|фэдэралізацыю]] Цысьлейтаніі быў адхілены. [[28 кастрычніка]] міністар замежных справаў Аўстра-Вугоршчыны Андрашы Дзьюла накіраваў ураду [[ЗША]] мірную ноту, тады як [[бан (тытул)|бан]] Харватыі, Антун Міхалавіч паведаміў пра гэта імпэратара краіны і быў звольнены з інструкцыяй ''рабіце як заўгодна''<ref name=matijevic/>. Вайсковае міністэрства таксама дазволіла мясцовым ваенным фармаваньням падысьці да народных радаў з мэтаю дапамогі ў падтрымцы законнасьці й парадку. Гэтыя акалічнасьці былі ўспрынятыя сэрбска-харвацка-славенскімі дзеячамі як фактар распаду Аўстра-Вугоршчыны, праз што ўтварэньне агульнае дзяржавы стала лічыцца дасягальнай мэтай<ref name=matijevic/>.
 
=== Нацыянальная Рада ===
Нацыянальная Рада, таксама вядомая як Народная Рада была створаная [[5 кастрычніка|5]]-[[8 кастрычніка]] ў Загрэбе ў якасьці пашырэньня рашэньняў, прынятых раней славенска-харвацка-сэрбскімі дзеячамі ў сакавіку [[1918]] году. Рада абвясьціла сябе палітычным прадстаўнічым органам славенцаў, харватаў і сэрбаў, якія жылі на той момант у Харватыі-Славоніі, Фіюмэ, Далмацыі, Босьніі й Герцагавіне, [[Істрыя|Істрыі]], [[Трыест|Трыесьце]], [[Крайна|Крайне]], [[графства Гарыцыя|Гарыцыі]], [[Штырыя (герцагства)|Штырыі]], [[Карынтыя (герцагства)|Карынтыі]], [[Бачка|Бачцы]], [[Банат|Банаце]], Бараньі, Мэджымур'іМэджымур’і ды іншых частках паўднёвага ўсходу Вугоршчыны. Быў створаны ўласны Цэнтральны камітэт і Прэзыдыюм. Сыстэма складу Рады зыходзіла з прапорцыі, згодна зь якой адзін яе сябра прадстаўляў 100 тыс чал. Акрамя гэтага, у склад Рады ўваходзілі 5 прадстаўнікоў ад харвацкага Сабару (парлямэнту), сойму Босьніі й Герцагавіны і Райхсрату (парлямэнту ўсёй Цысьлейтаніі) у агульнай складанасьці ў 95 чалавек. 32 сябраў з правам голасу мусілі сфармаваць кворум, для любога рашэньня патрабавалася ⅔ ад галасоў.
 
[[19 кастрычніка]] Нацыянальная Рада апублікавала свой адказ на фэдэралізацыйныя прапановы Карла І, аб'явіўшыаб’явіўшы сябе вярхоўным прадстаўнічым органам усіх паўднёвых славянаў манархіі і патрабуючы ад свайго боку як прадстаўнікоў паўднёвых славянаў краіны вылучэньня паўднёвых славянаў Аўстра-Вугоршчыны ў адзіную дзяржаву незалежна ад адміністрацыйна-тэрытарыяльных або дзяржаўных межаў.
 
[[29 кастрычніка]] [[1918]] году дзяржава была афіцыйна абвешчаная, першым яе прэзыдэнтам стаў Антан Корашац, славенец паходжаньнем. Тым ня менш, сэрбы Ваяводзіны, у тым ліку Бачкі, Банату й Бараньі, аспрэчылі вынікі дзейнасьці палітычных славенска-харвацка-сэрбскіх дзеячоў і стварылі сваю ўласную адміністрацыю пад вярхоўнай уладай Нацыянальнае рады Сэрбіі; [[25 лістапада]] Ваяводзіна ўвайшла ў склад Сэрбіі. Днём раней рэгіён [[Срэм]] (памежжа Сэрбіі й Харватыі), які хоць і стаў часткай Дзяржавы славенцаў, харватаў і сэрбаў, палічыў патрэбным выйсьці са складу новаўтворанае дзяржавы і ўвайсьці ў склад Сэрбіі<ref name=corovic/><ref name=njegovan/>.
Радок 83:
Дзяржава славенцаў, харватаў і сэрбаў не атрымала дыпляматычнага прызнаньня ад самога свайго ўтварэньня. У ноце ад [[31 кастрычніка]] Нацыянальная рада праінфармавала ўрады [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], [[Францыя|Францыі]], [[Італія|Італіі]] і [[ЗША]] пра сваю дэ-факта існую незалежнасьць і пра намер утварыць новую дзяржаву з Сэрбіяй і Чарнагорыяй.
 
Падобная нота была адпраўленая ў прадстаўніцтвы Каралеўства Сэрбія і югаслаўскага камітэту ў [[Лёндан]]е. [[8 лістапада]] на ноту адказаў сэрбскі прэм'ерпрэм’ер-міністар Нікала Пашыч, прызнаўшы Нацыянальную раду Загрэбу як законны ўрад славенцаў, харватаў і сэрбаў Аўстра-Вугоршчыны і заклікаў урады Вялікабрытаніі, ЗША, Францыі ды Італіі паступіць на гэты ўзор.
 
[[23 лістапада|23]]-[[24 лістапада]] Нацыянальная рада заявіла пра намер аб'яднаньняаб’яднаньня ўсёй паўднёваславянскай тэрыторыі былой Аўстра-Вугоршчыны з Каралеўствам Сэрбіі й Чарнагорыі ў адзіную дзяржаву славенцаў, харватаў і сэрбаў. 28 чальцоў Рады былі абавязаныя далучыцца да вырашэньня гэтага пытаньня з урадам Сэрбіі і прадстаўнікамі яе палітычных партыяў. Тым ня менш, у значнай ступені гэтыя інструкцыі былі праігнараваныя, бо 28 чальцоў пачалі весьці перамовы зь непасрэдна сэрбскім рэгентам — Аляксандрам І Карагеоргіевічам<ref name=boban/>.
 
Супраць аб'яднаньняаб’яднаньня выступіла Сялянская партыя Сьцепана Радыча, аргумэнтуючы гэта тым, што парлямэнт Харватыі ніколі не даваў відавочнае згоды на гэты крок<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.hss.hr/files/Povijest_HSS.pdf| копія = | дата копіі = | загаловак = Povijest HSS| фармат = | назва праекту = Hrvatska seljačka stranka.| выдавец = | дата = 14 студзеня 2014 | мова = hr| камэнтар = }}</ref>.
 
[[1 сьнежня]] гэтага ж году рэгент Аляксандар аб'явіўаб’явіў пра аб'яднаньнеаб’яднаньне «Сэрбіі зь землямі незалежнае дзяржавы славенцаў, харватаў і сэрбаў у адзінае Каралеўства сэрбаў, харватаў і славенцаў». Нацыянальная рада па заканчэньні сваёй дзейнасьці ў выніку аб'яднаньняаб’яднаньня ніколі фармальна не ратыфікавала дэклярацыю. Парлямэнт Сэрбіі зацьвердзіў дакумэнт толькі [[29 сьнежня]]<ref name=boban/>. Апошняй функцыяй Нацыянальнае рады стала складаньне сьпісу прадстаўнікоў для г.зв. Часовага нацыянальнага прадстаўніцтва ў пачатку [[1919]] году<ref name=matijevic/>.
 
== Крыніцы ==
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Дзяржава_славенцаў,_харватаў_і_сэрбаў»