Францішак Карпінскі: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д {{Бібліяінфармацыя}}
Радок 44:
Нарадзіўся ў шляхецкай сям’і. Бацька Андрэй служыў у [[Патоцкія|Патоцкіх]] у [[Галаскоў|Галаскове]], маці Разалія<ref>http://zspzabludow.edupage.org/files/Franciszek_Karpinski.pdf</ref> са Сьпяндоўскіх. Першапачатковую адукацыю атрымаў дома, пасьля адбыў двухгадовы курс рыторыкі і філязофіі ў езуіцкай школе ў [[Станіславаў|Станіслававе]] (цяпер Івана-Франкоўск). У 1762 паступіў у [[Львоўскі ўнівэрсытэт|Львоўскую езуіцкую акадэмію]], якую скончыў у 1765, атрымаўшы годнасьць выкладчыка філялёгіі і ступень доктара філязофіі, а таксама ''[[Ліцэнцыят|бакаляўра тэалёгіі]]''. Ужо тады праявіў сябе як здольны паэт.
 
Не абраў духоўнай кар’еры, як гэтага хацела ягоная сям’я. У 1766 г. Францішак пераехаў да брата Антона, які меў прыход у [[Хацімск]]у (на Ўкраіне), і дзе жыла яго маці, працаваў [[гувэрнэр]]ам пры магнацкіх дварах. У 1768 г. стаў цікавіцца палітыкай і далучыўся да [[Барская канфэдэрацыя|Барскай канфэдэрацыі]], якая дзейнічала супраць караля і яго спроб абмежаваць шляхецкія правы, і расейскіх войскаў, што спрабавалі ўмешвацца ва ўнутраныя справы Рэчы Паспалітай. Аднак, даволі хутка разчараваўшыся ў мэтах канфедэратаўканфэдэратаў, а таксама з прычыны цяжкай хваробы вярнуўся на радзіму.
 
У 1770—1771 вучыўся ў [[Вена|Вене]]. Вярнуўшыся на радзіму, арандаваў фальваркі.
Радок 56:
 
=== Часы падзелаў Рэчы Паспалітай ===
Ад вядомага каралеўскага камэргера {{Артыкул у іншым разьдзеле|Марцін Бадэні|Марціна Бадэні|pl|Marcin Badeni}} атрымаў у дзяржаньне на шэсьць рокаў каралеўскую вёску [[Сухопаль|Сухадоліна]] ў [[Пружанскі павет (Расейская імпэрыя)|Пружанскім павеце]]. У [[1793]] таксама зь ягонай дапамогай атрымаў ад караля на пяцідзесяцігадовае дзяржаньне вёску [[Вялікі Красьнік|Красьнік]] і асеў там на некалькі рокаў<ref name="Karp">{{Кніга|аўтар = Antoni Korniłowicz.|частка = |загаловак = O życiu ś.p. Franciszka Karpińskiego Doktora filozofii i nauk wyzwolonych bakałarza ś. teologii…|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Wilno|выдавецтва = nakładem i drukiem N. Glücksberga|год = 1827|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. Лічыцца, што мясцовыя сяляне нават далі вёсцы назву Карпін у ягоны гонар, але новае імя не прыжылося<ref name="pruzhnet">{{Спасылка | аўтар = dniknik| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 22 красавіка 2010| url = http://pruzhany.net/418-francishak-karpinski.html| загаловак = Францішак Карпінскі| фармат = | назва праекту = Знакамітыя людзі| выдавец = партал гораду Пружаны| дата = 22 чэрвеня 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Зацікавіўся гісторыяй краю, завязаў знаёмствы зь мясцовай шляхтай-літвінамі, любіў і запісваў іхнія песьні, арганізоўваў чытаньні для сялянсялянаў і іх дзяцей.
 
У 1794 року Красьнік быў амаль цалкам зьнішчаны расейскімі войскамі уў час здушэньня [[Паўстаньне Тадэвуша Касьцюшкі|паўстаньня Т. Касьцюшкі]]. Карпінскі вымушаны быў ратавацца ў [[Белавеская пушча|Белавескай пушчы]]. Пасьля 1795 разам зь іншымі жыхарамі ваколіц быў вымушаны прынесьці прысягу на вернасьць расейскай імпэратарцы [[Кацярына II|Кацярыне ІІ]] у пружанскай царкве.
 
З 1800 чалец [[Варшаўскае таварыства аматараў навук|Варшаўскага таварыства аматараў навук]]. Бываў у [[Сьвіслацкая гімназія|Сьвіслацкай гімназіі]], у 1806 падарыў ёй свой кнігазбор. Другая частка кніг была падараваная ім Сухопальскай царкве, дзе, паводле некаторых зьвестак, захоўвалася да Першай сусьветнай вайны.
 
Будучы ў прыязных адносінах з гарадзенскім генэрал-губэрнатарам Кошалевым, Ф. Карпінскі прапаноўваў рэформы па паляпшэньні жыцьця сялянсялянаў. Быў прыхільнікам ідэй [[Жан-Жак Русо|Жан-Жака Русо]], ідэалізоўваў вясковае жыцьцё, лічыў сялянаў маральна несапсаванымі.
 
=== Апошнія рокі жыцьця ===
Увосень 1812 року пад час адступленьня напалеонаўскіх воўскаў Красьнік быў зьнішчаны цалкам, а сам гаспадар абрабаваны да бялізны і зьбіты жаўнерамі. У 1813 г. ён пасяліўся ў [[Мурава|Мураве]], а ў [[1818]] або [[1819]] набыў у Вінцэнта Ажахоўскага, межавага ваўкавыскага судзьдзі, фальварак [[Хараўшчына]] каля [[Ваўкавыск]]у, дзе правёў рэшту жыцьця. Тут на практыцы ажыцьцявіў сюжэты сваіх п’ес-ідылій, працаваў разам ззь сялянамі уў полі, адкрыў у Хараўшчыне школу для сялянскіх дзяцей, у якой сам настаўнічаў. Рэшткі парку, склеп, флігель і падмуркі сядзібнага дома Карпінскага захаваліся ў ХараўшчызнеХараўшчызьне да сёньняшняга дню.
 
Меў пасьлядоўна трох абранак сэрца, называных ім «Юстынамі», аднак так і не ажаніўся.
Радок 71:
[[Файл:Lyskawa — Napaleon Orda.jpg|міні|Фрагмэнт касьцёльных могілак у [[Лыскава (Берасьцейская вобласьць)|Лыскаве]] з надмагільлем Ф. Карпінскаму ў форме нізкага доміка пад двухсхільным дахам.]]
 
Займаўся зборам вершаў, напісаных па-беларуску, запісам беларускіх песньпесьняў, паданьняў, казак. Згуртаваў вакол сябе мясцовых літаратараў — І. Храптовіча, С. Клакоцкага, А. Хадкевіча.
 
Памёр [[16 верасьня]] [[1825]] у фальварку Хараўшчына. Праз 19 рокаў ягоныя рэшткі перапахаваныя на касьцёльных могілках в. [[Лыскава (Берасьцейская вобласьць)|Лыскава]] (цяпер [[Пружанскі раён]]). Надмагільле захавалася, мае выгляд паменшанай вясковай хаты. На алоўкавым, падмаляваным акварэльлю, малюнку [[Напалеон Орда|Н. Орды]] надпіс: «''31 траўня 1877. То мой дом убогі; Фр. Карпінскі памёр у 1825 г. 4 дня верасьня, жыў 84 гады''». Першапачаткова там быў толькі надпіс «То мой дом убогі»<ref name="Karp" />.
Радок 78:
 
== Творчасьць ==
Аўтар ідылій, лірычных вершаў, абразкоў і перакладаў, сабраных у зборніку «Забаўкі вершам і прозай» (''Zabawki wierszem i prozą'', т. 1-7, Варшава, 1782—1787). Шырокую папулярнасьць набылі песьні і баляды Ф. Карпінскага («Да Юстыны. Вясновая туга», «Лаура і Філон», «Балада аб Людгардзе» і інш.). У камэдыі «Чынш» (''Czynsz'', [[Варшава]]—[[Кракаў]], [[1790]]) Ф. Карпінскі за вызваленьне сялянсялянаў ад прыгону.
 
Водгукам на падзелы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] быў верш «Жалоба Сарматы над магілай Жыгімонта Аўгуста». Захаваліся патрыятычныя творы: «Да Станіслава Малахоўскага», «На дзень 3 траўня 1791 г.», «Плач Сармата над магілай Жыгімонта Аўгуста», драма «Юдзіф».
Радок 92:
* 1783 — O szczęściu człowieka. List do Rozyny (rozprawa)
* 1784 — Powrót z Warszawy na wieś ([[Горадня]])
* 1787 — Czynsz (камедыякамэдыя, [[Варшава]]—[[Кракаў]])
* 1790 — Bolesław III (трагедыя)
* 1792 — Pieśni nabożne ([[Супрасьль]])