Вікіпэдыя

Ірляндзкая мова: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
д →‎Дыялекты: удакладненьне
д дапаўненьне
Радок 1:
{{Інфармацыя пра мову
| Назва мовы = Ірляндзкая мова
| Назва мовы ў арыгінале = An Ghaeilge
| Краіны ўжываньня = [[Рэспубліка Ірляндыя|Рэспубліцы Ірляндыя]] ,<smallbr/>[[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] (у тым ліку [[Паўночная Ірляндыя|Паўночная]])<small/>
| Рэгіён = [[Ірляндыя (востраў)|востраў Ірляндыя]]
| Рэгіён =
| Колькасьць карыстальнікаў = ня больш за 1,6 млн носьбітаў
| Клясыфікацыя = [[індаэўрапейскія мовы|Індаэўрапейская сям'я]]
Радок 10:
*** [[гайдэльскія мовы|Гайдэльская падгрупа]]
**** '''Ірляндзкая мова'''
| Афіцыйная мова ў = {{Сьцяг Ірляндыі}} [[Рэспубліка Ірляндыя|Ірляндыі]]<br />{{Сьцяг Паўночнай Ірляндыі}}[[Паўночная Ірляндыя|Паўночнай Ірляндыі]]<br />{{Сьцяг Эўрапейскага Зьвязу}} [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўразьвязе]]
| Дапаможная мова ў =
| Рэгулюецца = [[Рада па ірляндзкай мове|Радай па ірляндзкай мове]]<br />(Bord na Gaeilge)
| Код па ISO 639-1 = ga
| Код па ISO 639-2(B) = gle
Радок 25:
Гісторыя Ірляндзкае мовы пачалася з прыбыцьця кельцкамоўнага насельніцтва ў Ірляндыю. Дакладнай даты гэтае падзеі няма. Паводле розных меркаваньняў, існуюць вэрсіі ад 2000 год да [[наша эра|н. э.]] і да апошніх стагодзьдзяў да н. э.
 
=== «Прымітыўны»/Архаічны пэрыяд ===
Гэтак званы «прымітыўны» (альбо яшчэ таксама «архаічны»<ref>[http://books.google.co.uk/books?id=f899xH_quaMC Koch, John T. (2006). Celtic Culture: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO. pp. 986—1390. ISBN 978-1-85109-440-0.]</ref>, {{мова-ga|Gaeilge Ársa}}) пэрыяд разьвіцьця зьяўляецца найстарэйшай вядомай формай ірляндзкае мовы. Вядомыя толькі фрагмэнты, галоўным чынам, уласныя імёны, якія былі напісаныя на каменьні [[Агам|агамічным]] пісьмом.
 
У пачатку нашай эры, калі пачынаецца старажытнаірляндзкі пэрыяд, некаторыя з прадстаўнікоў гайдэльскіх плямёнаў мігруюць на паўднёвы захад Шатляндыі, засноўваючы ў новым рэгіёне гэльскае каралеўства [[Дал Рыяда]]. Старажытнаірляндзкія гаворкі гэтых перасяленцаў цягам некалькіх стагодзьдзяў леглі ў аснову [[шатляндзкая мова (кельцкая)|гэльскай шатляндзкай мовы]], якая потым пашырылася па ўсёй Шатляндыі. Нават пасьля фактычнага падзелу старажытнаірляндзкай мовы на ірляндзкую й шатляндзкую мовы абодва народы некаторы час выкарыстоўвалі г.зв. клясычную гэльскую мову — агульную пісьмовую мову, якая, аднак, у наступным была забытая. З гэтае прычыны ў дзьвюх краінах разьвіліся ўласныя пісьмовыя моўныя нормы.
=== Стараірляндзкі пэрыяд ===
 
У сярэдзіне [[20 стагодзьдзе|ХХ]] ст. была ажыцьцяўленая рэформа [[артаграфія|артаграфіі]] ірляндзкай мовы, пасьля якой з мовы былі прыбраныя некаторыя дыграфы, што ня мелі вымаўленьня. Для параўнаньня, у гэльскай шатляндзкай мове стары правапіс захаваўся, а ў мэнскай мове — іншай мове-нашчадку старажытнаірляндзкай мовы, выкарыстоўваецца правапіс, блізкі да ангельскага. Нягледзячы на рэформы сярэдзіны [[20 стагодзьдзе|ХХ]] ст. асноўныя прынцыпы артаграфіі ірляндзкай і гэльскай мовы застаюцца аднолькавымі.
=== Сярэднеірляндзкі пэрыяд ===
 
=== Раньні сучасны пэрыяд ===
 
=== Сучасны пэрыяд ===
 
== Сучасны стан ==
{{Асноўны артыкул|Гялтахт (Ірляндыя)}}
 
== Дыялекты ==
Гістарычна ірляндзкая мова мела чатыры дыялекты: [[Конахцкіконахцкі дыялект|конахцкі]] (захад), [[манстэрскі дыялект|манстэрскі]] (поўдзень), [[ольстэрскі дыялект|ольстэрскі]] (поўнач), і [[лэнстэрскі дыялект|лэнстэрскі]] (усход). У сваю чаргу, кожны зь іх падзяляецца на паддыялекты. У [[Канада|Канадзе]], у прыватнасьці на паўвостраве [[Авалон (паўвостраў)|Авалон]] востраву [[Ньюфаўндлэнд]] таксама ёсьць зьнешні, мясцовы дыялект ірляндзкае мовы. Усе чатыры асноўныя дыялекты ірляндзкае мовы маюць вялікую ступень адрозьненьняў адзін ад аднаго. У літаратурны стандарт збольшага пакладзены дыялект Конахту (захад востраву), які ў сваім родзе зьяўляецца пераходным між дыялектамі поўначы й поўдня Ірляндыі. Дыялекты поўначы Ірляндыі сваімі рысамі набліжаюцца да гэльскай шатляндзкай мовы, а гаворкі некаторых астравоў на поўнач ад Ірляндыі могуць быць аднесеныя да ірляндзкай мовы толькі фармальна, паколькі структурна зьяўляюцца пераходнымі між ірляндзкай і гэльскай мовамі.
 
Тэрыторыі, дзе ірляндзкамоўнае насельніцтва складае большасьць насельніцтва або прынамсі прыкметную частку ад насельніцтва, вядомыя яг [[гэлтахт]]ы (''Gaeltacht''). Гэлтахты не зьяўляюцца адміністрацыйна-тэрытарыяльнымі адзінкамі Рэспублікі Ірляндыі, але афіцыйна ўлічваюцца ўрадам краіны як ірляндзкамоўныя тэрыторыі. Паняцьце гэлтахтаў было ўведзена ў афіцыйнае абарачэньне па атрыманьні Ірляндыяй статусу [[дамініён]]у (шырокай аўтаноміі) ад Вялікабрытаніі ў пачатку [[20 стагодзьдзе|ХХ]] ст. і ўводзілася з мэтаю канцэнтрацыі мераў па захаваньні мовы менавіта ў рэгіёнах найбольшага распаўсюджаньня мовы. З тых часоў межы й колькасьць гэлтахтаў некалькі разоў пераглядаліся з прычыны скарачэньня колькасьці носьбітаў мовы, якое працягваецца нягледзячы на істотныя меры падтрымкі мовы. У гэлтахтах, як правіла, засяроджаныя ірляндзкамоўныя школы, указальнікі складаюцца выключна на ірляндзкай мове.
 
=== Конахцкі ===
{{Асноўны артыкул|Конахцкі дыялект}}
 
Дыялект гэлтахтаў на захадзе востраву. У асноўным пакладзены ў літаратурную ірляндзкую мову.
 
=== Манстэрскі ===
{{Асноўны артыкул|Манстэрскі дыялект}}
 
На гэтым дыялекце гавораць пераважна ў [[гялтахтгэлтахт|гялтахтахгэлтахтах]] Кэры (па-ірляндзку: ''Contae Chiarraí''), Рынг (па-ірляндзку: ''An Rinn'') каля Дангарвану (па-ірляндзку: ''Dún Garbháin'') ва Ўотэрфардзе (па-ірляндзку: ''Contae Phort Láirge'') і Мускэры (па-ірляндзку: ''Múscraí''), таксама на востраве «Чыстага Мысу» (па-ірляндзку: ''Oileán Chléire'') ў заходняй частцы графства Корк (Contae Chorcaí). Найважнейшы падзел унутры дыялекту — розьніца паміж гаворкай графства Ўотэрфард і ўсімі астатнімі.
 
=== Ольстэрскі ===
{{Асноўны артыкул|Ольстэрскі дыялект}}
 
Дыялект поўначы востраву, гістарычнага рэгіёну [[Ольстэр]] — [[Паўночная Ірляндыя|Паўночнай Ірляндыі]] (частка [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]) і некаторых графстваў пры мяжы Рэспублікі Ірляндыя з гэтым рэгіёнам. У ірляндзкай частцы Ольстэру знаходзяцца найшматлікія й найбольшыя гэлтахты — такім чынам, адны з самых трывалых пазыцыяў мовы прыпадаюць на гэты дыялект.
=== Лэнстэрскі ===▼
Усходнія, [[лэнстэр|лэнстэрскія]] дыялекты вымерлі ў [[20 стагодзьдзе|ХХ ст]]. Але ірлядзкай камісіяй па фальклёры было зроблена шмат запісаў гэтага дыялекту.▼
 
▲=== Лэнстэрскі ===
== Глядзіце таксама ==
▲Усходнія, [[лэнстэрЛэнстэр|лэнстэрскія]] дыялекты вымерлі ў [[20 стагодзьдзе|ХХ ст]]. Але ірлядзкай камісіяй па фальклёры было зроблена шмат запісаў гэтага дыялекту.
 
== Цікавыя факты ==
Радок 96 ⟶ 93:
{{МовыЭЗ}}
 
[[Катэгорыя:ГайдэльскіяІрляндзкая мовымова]]
[[Катэгорыя:Мовы Ірляндыі]]
[[Катэгорыя:Мовы ВялікабрытанііПаўночнай Ірляндыі]]
 
{{Link GA|de}}
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Ірляндзкая_мова»