Танк: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
W (гутаркі | унёсак)
д →‎Міжваенны пэрыяд: +нутраны спасыл
Lš-k. (гутаркі | унёсак)
д артаграфія, вікіфікацыя using AWB
Радок 2:
'''Танк''' ({{Мова-en|Tank}}) — [[Браня|браніраваная]] баявая машына на гусенічнай хадзе, прызначана для выкарыстаньня ў пярэдняй лініі [[фронт]]у. Спалучае ў сабе [[мабільнасьць]] і абарончыя магчымасьці. [[Агнявая моц]] звычайна забясьпечваецца буйнакалібарным [[гармата|гарматным узбраеньнем]], якое месьціцца на вежы танка, а таксама другаснымі [[кулямётам]]і, у той час як цяжкія дасьпехі й усюдыходная мабільнасьць забясьпечваюць абарону танка й ягонага экіпажу, што дазваляе выконваць усе асноўныя задачы [[бранятанкавыя войскі|бранятанкавых войска]]ў у баі<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Tank#CITEREFvon_Senger_und_Etterlin1960 Von Senger and Etterlin (1960)], The World's Armored Fighting Vehicles, p.9.</ref>.
 
Танкі былі распрацаваны й ўпершынюупершыню выкарыстаны [[Брытанія|брытанцамі]] падчас [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў якасьці сродку выхаду з тупіку [[пазыцыйная вайна|пазыцыйнай вайны]]. Яны былі ўпершыню разгорнуты ў [[бітва пры Сомэ|бітве пры Сомэ]] ў абмежаванай колькасьці. Падчас будаўніцтва, каб схаваць іхняе сапраўднае прызначэньне ў якасьці зброі, яны былі пазначаны як носьбіты для ўтрыманьня вады й былі названыя «ба́камі» ({{мова-en|tank|скарочана}}). Аднак ёсьць і іншыя прапанаваныя [[этымалёгія|этымалёгіі]] паходжаньня назову.
 
Паміж сусьветнымі войнамі танкі актыўна паляпшаліся. Падчас [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] яны зрабіліся важнай часткай вайсковых фармаваньняў і захоўваюцца ў такой якасьці й па гэты дзень. У часы Другой сусьветнай вайны [[СССР]] распрацаваў [[Т-34]], адзін зь лепшых танкаў у эксплюатацыі на працягу ўсёй вайны. [[Плян Барбароса|Нямецкі плян захопу]] тэрыторыі СССР базаваўся на стратэгіі, якая абапіралася на масавае выкарыстаньне танкаў пры падтрымцы з боку [[артылерыя|артылерыі]] й [[авіяцыя|авіяцыі]], каб прарваць фронт праціўніка й выклікаць поўны ягоны крах.
Радок 11:
=== Зьяўленьне танкаў ===
[[Файл:Tanks of WWI.ogg|міні|270пкс|справа|Фільм пра танк, створаны падчас Першай сусьветнай вайны]]
Сваім зьяўленьнем танкі абавязаны [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайне]]<ref>[http://www.spec-tehnica.ru/articles/articles_462.html «Урокі танкабудаваньня. Першае пакаленьне танкаў»]. Сучаснае машынабудаваньне {{ref-ru}}</ref>. Пасьля адносна кароткага пачатковага манэўранага этапу баявых дзеяньняў на франтах ўсталявалася раўнавага, гэтак званая «[[Акопная вайна]]». Глыбока эшалянаваную лінію абароны праціўнікаў было складана прарваць. Звычайны спосаб падрыхтаваць наступ і уклініццаўклініцца ў абарону праціўніка складаўся ў масіраванага выкарыстаньня [[артылерыя|артылерыі]] для разбурэньня абарончых збудаваньняў і зьнішчэньня жывой сілы з наступным уводам у прарыў сваіх войскаў<ref>[http://ah.milua.org/austria-hungaria/army/stormtrupp/stormtrupp.htm «Аўстра-вугорскія штурмавыя фармаваньні пэрыяда першай сусьветнай вайны»]. Гісторыя дзяржавы Габсбургаў {{ref-ru}}</ref>. Аднак высьветлілася, што па пераараным выбухамі й разбураным дарогам, перакрываемага да таго ж крыжаваным агнём з флянгаў «чыстага» прарыву не атрымоўваецца ўвесьці войскі досыць хутка, да таго ж праціўнік па дзеючым чыгуначным і грунтовым дарогам у глыбіні сваёй абароны пасьпяваў падцягваць рэзэрвы й блякаваць прарыў. Таксама разьвіцьцё прарыву абцяжарвалася складанасьцю забесьпячэньня празпразь лінію [[фронт]]у.
 
Яшчэ адным фактарам, якія ператварылі манэўраную вайну ў пазыцыйную, зьяўлялася тое, што нават доўгая [[артпадрыхтоўка]] не магла цалкам зьнішчыць усе драцяныя загароды й [[кулямётнае гняздо|кулямётныя гнёзды]], якія затым моцна скоўвалі дзеяньні [[пяхота|пяхоты]]. У выніку ўзьнікла думка пра прынцыпова новы транспартны сродак з высокай праходнасьцю, дамагчыся якой можна было толькі з дапамогай выкарыстаньня [[гусенічнае шасі|гусенічнага шасі]], вялікай агнявой моццу й добрай абароненасьцю, хоць бы супраць кулямётнага й ружэйнага агню. Такі транспартны сродак мог бы з высокай хуткасьцю пераадольваць лінію фронту й ўкліньваеццаукліньваецца ў глыбіню абароны праціўніка, ажыцьцяўляючы, па меншай меры, тактычныя абыходы.
 
[[Файл:British Mark V-star Tank.jpg|міні|270пкс|справа|Брытанскі танк [[Марк V]]]]
Рашэньне пра пабудову танкаў было прынята ў [[1915]] годзе практычна адначасова ў [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]<ref>[http://nvo.ng.ru/history/2006-06-09/7_tank.html «Першыя танкі: шлях у тупік»]. Незалежны вайсковы агляд. {{ref-ru}}</ref>, [[Францыя|Францыі]] й [[Расейская імпэрыя|Расеі]]<ref>[http://www.waronline.org/write/his-magesty-tank/chapter5.html «Расейскі тып танка»]. www.waronline.org</ref>. Канчаткова первая ангельская мадэль танка была гатовая ў [[1916]] годзе, калі прайшла ўсе выпрабаваньні, і першы заказ на 100 машын паступіў у вытворчасьць. Гэта быў танк [[Mark I]] — даволі недасканалая баявая машына, якая выпускалася ў двух мадыфікацыях — «самец» (з гарматным узбраеньнем ў бакавых [[спансон]]ах) і «самка» (толькі з кулямётным узбраеньнем). Неўзабаве высьветлілася нізкая эфэктыўнасьць<ref>[http://armor.kiev.ua/Battle/WWII/tanktank2/ «Бой танкаў з танкамі»]. Падпалкоўнік Г. Клейн (Воениздат НКО СССР, 1942) {{ref-ru}}</ref> кулямётных «самак», якія не маглі змагацца з [[бранятэхніка]]й праціўніка й зь цяжкасьцю зьнішчалі агнявыя кропкі. Тады была выпушчаная абмежаваная сэрыя «самак», у якіх у левым спансоне па-ранейшаму быў [[кулямёт]], а ў правым — [[гармата]]. Жаўнеры тут жа трапна ахрысьцілі іх «гермафрадытамі».
 
Першыя танкі былі выкарыстаны ангельскай арміяй супраць нямецкай войскаў [[15 верасьня]] [[1916]] году ў [[Францыя|Францыі]], на рацэ [[Сомэ (рака)|Сомэ]]. У ходзе бою высьветлілася, што канструкцыя танка недастаткова адпрацавана — з 49 танкаў, якія ангельцы падрыхтавалі для нападу, на зыходныя пазыцыі вылучылася толькі 32, бо 17 танкаў выйшлі з ладу з-за непаладак, а з гэтых танкаў, якія распачалі атаку, 5 затрымалася уў балоце й 9 выйшлі з ладу па тэхнічных прычынах<ref>[http://www.newsinfo.ru/articles/2008-09-15/historyfiveteenseptember/38403 «15 верасьня ў гісторыі»]. newsinfo.ru {{ref-ru}}</ref>. Тым ня менш, нават тыя, што засталіся 18 танкаў змаглі прасунуцца ўглыб абароны на 5 км, прычым страты ў гэтай наступальнай апэрацыі апынуліся ў 20 разоў меншыя за звычайныя. Нягледзячы на тое, што з-за малой колькасьці танкаў [[фронт]] не ўдалося прарваць канчаткова, новы від баявой тэхнікі паказаў свае магчымасьці, і як высьветлілася, танкі маюць вялікую будучыню. У першы час пасьля зьяўленьня танкаў на фронце нямецкія жаўнеры баяліся іх панічна.
 
Галоўныя хаўрусьнікі ангельцаў на заходнім фронце, [[французы]], здолелі распрацаваць і выпусціцьвыпусьціць вельмі ўдалы, настолькі ўдалы, што ён эксплюатаваўся яшчэ ў пачатку [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] ў войсках [[Польшча|Польшчы]] й [[Францыя|Францыі]], лёгкі танк [[Рэно FT-17]]. Пры канструяваньні гэтага танка ўпершыню былі ўжытыя многія рашэньні, якія сталі затым клясычнымі. Ён меў вежу, якая была здольна на кручэньне, з усталяванай у ёй лёгкай гарматай альбо кулямётам, у адрозненьнеадрозьненьне ад «спансоннага», гэта значыць у выступах па баках корпуса, разьмяшчэньня ўзбраеньня ў ангельскіх танках, нізкі ўдзельны ціск на грунт, і, як следзтвасьледзтва, высокую праходнасьць, адносна высокую хуткасьць і добрую манэўранасьць.
 
У [[Расейская імпэрыя|Расеі]] аднымі зь першых былі створаны [[танк Парахоўшчыкава]] («Расейкі ўсюдыход») й [[Цар-танк|колавы танк Лебядзенка]]. Кожны зь іх быў выраблены толькі ў адным экзэмпляры, што тлумачыцца альбо непрактычнай канструкцыяй, альбо «коснасьцю царскага ўрада». У расейскай арміі ў [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайне]] ня было ні айчынных, ні імпартных танкаў. Падчас [[Грамадзянская вайна ў Расеі|Грамадзянскай вайны]] [[Белая армія]] выкарыстоўвала танкі, якія яна атрымлівала ад краінаў [[Антанта|Антанты]] ў невялікіх колькасьцях. Адзін з захопленых [[Чырвоная армія|чырвонаармейцамі]] танкаў [[Рэно FT-17]] увесну [[1919]] году быў пасланы ў [[Масква|Маскву]], разабраны й дасьледаваны. Такім чынам, праблема стварэньня расейскага танка была вырашана стварэньнем [[танк М|танкаў тыпу М]] на аснове канструкцыі францускага Рэно FT-17. Першы з танкаў тыпу М атрымаў імя «Змагар за свабоду таварышч Ленін». На працягу [[1920]]—[[1921]] гадоў было выраблена 15 танкаў. Увесну [[1921]] году ў сувязі з заканчэньнем Грамадзянскай вайны й інтэрвенцыі праект быў згорнуты. У баявых дзеяньнях гэтыя танкі больш не ўдзельнічалі, іх выкарыстоўвалі ў [[калгас]]ах як [[трактар]]ы й на вайсковых парадах.
Радок 26:
=== Міжваенны пэрыяд ===
[[Файл:Hotchkiss H-39.jpg|міні|240пкс|зьлева|Францускі танк Hotchkiss H-39]]
У пэрыяд паміж сусьветнымі войнамі ў распрацоўку канструкцый танкаў ўключыліся й іншыя дзяржавы, акрамя [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], [[Францыя|Францыі]] й [[Нямеччына|Нямеччыны]]. У гэты ж час, калі генэральныя штабы й ўрадаурада буйных сусьветных дзяржаваў, цьвяроза ацэньваючы вынікі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]], разумелі непазбежнасьцьнепазьбежнасьць будучай, яшчэ больш крывавай вайны<ref>[http://www.firstwar.info/ «Першая сусьветная вайна»]. firstwar.info. {{ref-ru}}</ref>, распрацоўваліся й глябальныя стратэгіі баявых дзеяньняў. Прынятая генштабам [[стратэгія]] надавала вялікае значэньне танкавым войскам і ставіла адпаведныя задачы перад канструктарамі ўзбраеньняў і заводамі па выпуску танкаў.
 
У міжваенны пэрыяд танкабудаўнікі й вайскоўцы яшчэ не прыйшлі да адзінага меркаваньня пра аптымальную тактыку прымяненьня танкаў і прынцыпаў будаваньня іхных канструкцыяў, следзтвамсьледзтвам чаго стаў выпуск танкаў такіх канструкцыяў, якія пасьля даказалі сваю нежыцьцяздольнасьць, бо былі вузкаспэцыялізаванымі, і не заўсёды выкарыстоўваліся па прызначэньні. Так, лёгкія танкі былі параўнальна слаба браніраванымі, аднак часьцяком і высакахуткаснымі (напрыклад, савецкі [[БТ-7]]). Іхняя браня абараняла толькі ад куляў стралковай зброі й снарадных аскепкаў і ў той жа час лёгка прабівалася кулямі супрацьтанкавых стрэльбаў і снарадамі супрацьтанкавых гармат, пачынаючы з [[калібар|калібра]] 37 мм. Узбраеньне большасьці лёгкіх танкаў гэтага пэрыяду было таксама занадта слабым (калібры артылерыі 25-37 мм), колькасьць экіпажа недастатковай (2-3 чалавека), а ўмовы існаваньня — на мяжы [[фізыялёгія|фізыялягічных]] магчымасьцяў танкістаў. У той жа час, у пачатку [[1930-я|1930-х]] гадоў, таленавіты амэрыканскі танкавы канструктар [[Джон Ўолтэр Крысьці]] стварыў арыгінальную схему незалежнай [[падвеска|падвескі]]. Дастаткова актыўна распрацоўваліся канструкцыі амфібійных і нават авіятранспартабельным танкаў.
 
[[Файл:Bt7 6.jpg|міні|240пкс|справа|БТ-7 з танкавым дэсантам]]
Беспэрспэктыўнымі апынуліся й маларухомыя шматвежавыя гіганты, якія мелі некалькі рознакаліберныя гарматы й кулямёты, як то францускі 70-тонны [[Char 2C]] і савецкі 50-тонны [[Т-35]]. Такая схема запатрабавала празьмернага павелічэньня экіпажа (да 10-12 чалавек), што вяло да цяжкасьцей цэнтралізаванага кіраваньня агнём у баявой абстаноўцы. Вялікія памеры, асабліва даўжыня й вышыня, вабілі за сабой дэмаскіроўку й, як следзтвасьледзтва, падвышаную ўразьлівасьць на полі бою. Тагачасныя адаптаваныя карбюратарныя [[рухавік]]і авіяцыйнага тыпу прадвызначылі нізкія цягава-дынамічныя якасьці такіх «супэртанкаў», асабліва пры разваротах. У цэлым багацьце недахопаў шматвежавых канструкцыяў прывяло да фактычнай немагчымасьці выкананьня імі ў поўнай меры задачаў, якія стаялі перад цяжкімі танкамі, такім чынам ужо да канца [[1930-я|1930-х]] гадоў шматвежавая схема фактычна была адвергнутая танкабудаўнікамі ўсіх краінкраінаў. У міжваенны пэрыяд зьявіліся першыя танкі з [[дызэль]]нымі рухавікамі, напрыклад, у [[Японія|Японіі]] ў [[1932]] годзе. У [[СССР]] ужо ў сярэдзіне 1930-х гадоў была распрацавана праграма шырокай дызэлізацыі танкаў ўсіх клясаў, але рэальна аснасьціць такімі маторамі атрымалася толькі сярэднія й цяжкія машыны. У астатніх краінах дызэльныя маторы на танках ўжываліся параўнальна абмежавана да [[1950-я|1950-х]] гадоў.
 
=== Другая сусьветная вайна ===
[[Другая сусьветная вайна]] паўплывала на прагрэс у танкабудаўніцтве. Усяго за шэсьць гадоў танкі ў сваім прагрэсе зьдзейснілізьдзейсьнілі большы рывок, чым за папярэднія дваццаць гадоў. Значная частка танкаў утрымлівала супрацьснарадавае браняваньне, магутныя даўгаствольныя гарматы калібрам да 152 мм, у канцы вайны зьявіліся першыя начныя (інфрачырвоныя) прыцэлы<ref>[http://www.krugosvet.ru/articles/124/1012444/1012444a9.htm «Бранятанкавая тэхніка»]. Энцыкляпэдыя Кругасьвет</ref>, [[радыё]]фікацыя танкаў пачала лічыцца неабходнай. Тактыка прымяненьня танкаў таксама дасягнула высокай ступені дасканаласьці, у першы пэрыяд вайны ([[1939]]—[[1941]]) нямецкія камандзіры прадэманстравалі ўсяму сьвету, як ужываньне танкавых злучэньняў дазваляе правесьці апэрацыі па апэратыўнаму й стратэгічнаму атачэньню й хутка выйграць вайну, гэтак званы «[[Бліцкрыг]]». Аднак і іншыя дзяржавы, як то [[Вялікабрытанія]], [[Францыя]], [[Польшча]], [[СССР]] і гэтак далей, стваралі ўласныя тэорыі тактыкі прымяненьня танкаў, шмат у чым падобныя да нямецкай.
 
У ходзе Другой сусьветнай вайны нямецкая школа зрабіла ўпор на павелічэньне браніраваньня й даўжыні гармат, паляпшэньне прыбораў назіраньня, уключаючы інфрачырвоныя прыборы начнога бачаньня, у той час як савецкая школа брала пераважна тэхналягічнасьцю й масавасьцю вытворчасьці, уносячы сур’ёзныя зьмены уў канструкцыю базавых тыпаў танкаў ([[Т-34]], [[КХ]] і [[ІС]]) толькі пры крайняй неабходнасьці. Савецкая танкавая школа стварыла таксама досыць удалыя мадэлі іншых тыпаў бранятанкавай тэхнікі, самаходныя артылерыйскія ўстаноўкі й зьнішчальнікі танкаў. Амэрыканская школа пры некаторай першапачатковай адсталасьці ў пляне кампаноўкі й тэхналягічнасьці ўсё ж нагнала астаніх да канца вайны за кошт разгортваньня масавай вытворчасьці некалькіх выбраных мадэляў, добрай якасьці [[сталь|сталі]] й [[порах]]аў, а таксама радыёфікацыі, бо ўсталёўвалі мінімум па дзьве рацыі на танк. Найбольш удалымі нямецкімі танкамі сталі [[PzKpfw IV]] (самы масавы), «[[Тыгр (танк)|Тыгр]]» і, зь некаторымі абмоўкамі, «[[Пантэра (танк)|Пантэра]]» й «[[Каралеўскі тыгр (танк)|Каралеўскі тыгр]]». Лепшымі савецкімі танкамі, якія прымалі ўдзел у Другой сусьветнай вайне, былі прызнаныя сярэдні танк [[Т-34]] (у розных варыянтах, у тым ліку ягоны позьні варыянт [[Т-34-85]] з рознымі мадыфікацыямі 85-мм гармат) і цяжкі танк [[ІС-2]]. Лепшым амэрыканскім танкам быў прызнаны [[Шэрман (танк)|M4 «Шэрман»]], які шырока пастаўляўся ў [[СССР]] па [[лэнд-ліз]]у<ref>[http://www.deol.ru/manclub/war/lendlt.htm Бранятанкавы лэнд-ліз у СССР у гады Другой сусьветнай вайны]. deol.ru {{ref-ru}}</ref>.
 
Асабліва неспрыяльным для [[Чырвоная армія|Чырвонай арміі]] было суадносіны бранятанкавых стратаў у пачатковы пэрыяд [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] з чэрвеня па лістапад [[1941]] году й у пераломнай [[Курская бітва|Курскай бітве]].
Радок 53:
== Кантсрукцыя ==
=== Кампаноўка ===
[[Файл:Tank Schema2.png|міні|340пкс|справа|Элемэнты сучаснага танка клясычнай кампаноўкі:<br />'''1''':[[Гусенічны рухальнік]]. '''2''':[[Танкавая гармата]],'''3''':абарона гусеніц,'''4''':батарэя дымавых гранат (можа адсутнічаць ці быць заменена),'''5''': [[вежа (танкавая)|вежа]],'''6''':маторнае аддзяленьне,'''7''':адзін ззь люкаў вежы,'''8''':[[спараны кулямёт]], '''9''':Нахільная [[браня]],'''10''':[[курсавы кулямёт]] (можа разьмяшчацца ў іншым месцы)]]
У наш час пераважная большасьць танкаў створана па так званай клясычнай кампанавальнай схеме, асноўнымі прыкметамі якой зьяўляюцца ўсталёўка асноўнага ўзбраеньня (гарматы) у вежы (круцельнай на 360°) і задняе разьмяшчэньне маторна-трансмісійнагатрансьмісійнага аддзяленьня. ВыключэнняміВыключэньнямі тут зьяўляюцца [[Швецыя|швецкі]] танк [[Strv-103]] (бязвежаваябязьвежавая схема) і [[ізраіль]]скія танкі «[[Меркава]]» мадэлі 1, 2, 3 і 4 зь пярэднім разьмяшчэннемразьмяшчэньнем маторна-трансмісійнагатрансьмісійнага аддзяленьня<ref>[http://armor.kiev.ua/Tank/komp/komp1/ Тэорыя й гісторыя развіцьцяразьвіцьця кампаноўкі танка]</ref>.
 
=== Рухавік танка ===
На раньніх этапах разьвіцьця танкабудаваньня звычайна выкарыстоўваўся бэнзынавыбэнзінавы карбюратарны [[рухавік]] аўтамабільнага, а пазьней авіяцыйнага тыпу, у тым ліку маторы зоркападобнай кампаноўкі. Непасрэдна перад [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайной]], а таксама ў ейным ходзе, атрымалі распаўсюджваньне, пераважна ў [[СССР]] і [[ЗША]], [[дызэль]]ныя рухавікі, якія сталі асноўным тыпам танкавых матораў ува ўсім сьвеце з другой паловы [[1950-я|1950-х]] гадоў. Пазьней яны былі замененыя шматпаліўнымі рухавікамі, а ў апошнія два-тры дзесяцігодзьдзі й газатурбінавымі рухавікамі. Першым сэрыйным танкам з газатурбінавым рухавіком ў якасьці асноўнага рухавіка стаў савецкі [[Т-80]].
 
Магутнасьць, надзейнасьць і іншыя парамэтры танкавых рухавікоў стала расьлі й паляпшаліся. Калі на раньніх мадэлях здавольваліся фактычна аўтамабільнымі маторамі, то з ростам масы танкаў у [[1920-я|1920]]—[[1940-я|1940-х]] гады атрымалі распаўсюджваньне адаптаваныя авіяцыйныя маторы, а пазьней - і спэцыяльна сканструяваныя танкавыя дызэльныя шматпаліўныя рухавікі. Дзеля забесьпячэньня прымальных хадавых якасьцяў танка удзельнаяўдзельная магутнасьць ягонага рухавіка павінна быць ня менш за 18—20 л. с./т.
 
== Крыніцы ==