Румынская мова: розьніца паміж вэрсіямі

'''Румы́нская мо́ва''' (саманазва: ''limba română'') — [[раманскія мовы|раманская мова]] [[індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскай моўнай сям'і]], распаўсюджаная перадусім у [[Румынія|Румыніі]] й [[Малдова|Малдове]], у меншай ступені — у памежных рэгіёнах Украіны, Сэрбіі, Баўгарыі, Вугоршчыны, а таксама ў дыяспары.

Гісторыя румынскай мовы такая ж супярэчлівая, як і [[этнагенэз румынаў|гісторыя румынскага народанароду]]. Гэтая супярэчлівасьць паўстала пазь двухдзьвюх прычынахпрычынаў: недахоп гістарычных крыніцкрыніцаў, асабліва пісьмовых, і палітычныя інтарэсы. Таму існуе некалькі вэрсійвэрсіяў разьвіцьця румынскай мовы, якія засноўваюцца на розных варыянтах гісторыі румынскага народанароду.

Чыньнікам гэтакгэтага інтэнсіўнага асадніцтва было амаль поўнае зьнішчэньне мужчынскага насельніцтва Дакіі ў войнах з Рымам. Гэтая вэрсія пацьвярджаецца аналізам імёнаў у пісьмовых крыніцах таго часу (было вывучанае прыкладна 4 000 надпісаў, зь якіх толькі 2 % утрымоўвалі гета-дакскіядакійскія імёны, тады як у іншых рымскіх правінцыях лік імёнаў мясцовага насельніцтва складаласкладаў да 30 %).

Гэтае беспрэцэндэнтнае асадніцтва прывяла да таго, што мясцовая мова правінцыі зьнікла амаль цалкам. На дадзены момант у румынскай мове налічваецца ня больш за сотню словаў чыстага [[гета-дацкі|гета-дацкага]]дакійскага паходжаньня.

Другая папаводле распаўсюджанасьці вэрсія аб паходжаньні румынскай мовы заснаваная на тэорыі аб [[этнагенэз румын|пераемнасьці румынскага народанароду]].

Паводле гэтай тэорыі румынская мова сфармавалася ў той жа лінгвістычнай прасторы, дзе да гэтага існавала мова гета-дакаў. Пасьля заваяваньня Дакіі Рымам у [[106]] годзе да адводу рымскіх войскаў за Дунай у [[275]] годзе ''якаятагачасная праводзіцца раманізацыі былораманізацыя не досыцьпрывяла дляда поўнага знікненнязьнікненьня гета-дакскойдакійскае мовы'', бо мясцовае насельніцтва жыло вельмі адасобленымі суполкамі і толькі ў малой ступені датыкаласякантактавала з асаднікамі. Працяглая раманізацыя прывяла да зьяўленьня протарумынскай мовы. Раманізацыя ж пачалася яшчэ да захопу Дакіі Рымам і працягвалася пасьля сыходу Рыма з дацкайдакійкай правінцыі, што і тлумачыць так ярка выяўлены раманізаваны характар сучаснай румынскай мовы.

Фармаваньне румынскай мовы скончылася ў XI стагодзьдзі з памяншэньнем уплыву [[Бізантыйская імпэрыя|Бізантыйскай імпэрыі]]. Нягледзячы на наяўнасьць некалькіх вэрсіяў, у цэлым агульнай гіпотэзай зьяўляецца пункт гледжаньня, згодна зь якім румынская мова сфармавалася з протарумынскае мовы, якая, у сваю чаргу, паўстала на мясцовым варыянце [[вульгарная лаціна|вульгарнае лаціны]] — рэгіянальнага [[лацінская мова|лацінскага]] маўленьня, што засталося ў якасьці спадчыны рымскага панаваньня ў правінцыях, што зазналі рымскі ўплыў.

Характэрнай рысай румынскай мовы зьяўляецца адсутнасьць дыялектаў{{няма крыніцы}}.

Шмат якія народы (германцы, туркі, славяне, вугорцы) у розны час пранікалі ў лінгвістычны арэал румынскай мовы. Усе яны зрабілі свой унёсак у эвалюцыю мовы, разнастаіўшы лексіконлексыкон, але пакінуўшы амаль не закранутай структуру граматыкі. Зь іншага боку, па прыняцьці румынамі [[хрысьціянства]] асабліва прыкметны ўплыў аказала [[царкоўнаславянская мова]]. Некаторыя іншыя засвоеныя рысы дазваляюць уключаць румынскую мову зь іншымі, не-раманскімі мовамі Балканаў, у г.зв. [[балканскі моўны зьвяз]].

== ГеаграфічнаяГеаграфічнае распаўсюджаньне ==

^{<small>1</small>} Шмат малдаванмалдаванаў, уключна з дэпартаванымі<br />

^{<small>3</small>} НезалежнасьцьФактычная незалежнасьць ПМР дагэтуль не прызнаная.<br />

^{<small>5</small>} На поўначы [[Букавіна|Букавіны]] і поўдні [[БесарабіяБэсарабія|Бэсарабіі]]</small>