Віленскія замкі: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by Wikidata on d:Q6598101
Lš-k. (гутаркі | унёсак)
д артаграфія, вікіфікацыя using AWB
Радок 46:
'''Комплекс віленскіх замкаў''' ({{мова-lt|Vilniaus pilių kompleksas}} або {{мова-lt|Vilniaus pilys|бяз мовы}}) — група культурных і гістарычных пабудоваў, разьмешчаных на левым беразе [[Вяльля|Вяльлі]], каля яе злучэньня з ракой [[Вільня (рака)|Вільняй]], у [[Вільня|Вільні]]. Збудаваньні, якія ўзводзіліся цягам 10—18 стагодзьдзяў, зьяўляліся аднымі з асноўных абарончых збудаваньняў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref name="pilis">[http://www.lnm.lt/index.php?option=com_content&task=view&id=45&Itemid=78 XIV-XVII a. Vilniaus pilių istorija]{{ref-lt}}</ref>.
 
Комплекс складаўся з трох замкаў: Верхняга, Ніжняга і Крывога ({{мова-lt|Kreivoji pilis}}). Крывы замак быў спалены дашчэнту [[Тэўтонскі Ордэн|Тэўтонскім Ордэнам]] у 1390 годзе і больш ніколі не аднаўляўся<ref name=Albinas>[http://www.museums.lt/Zurnalas/2004'1/Lietuvos_pilys.htm Lietuvos pilys ir jų panaudojimo kultūriniam turizmui galimybės] // Lietuvos muziejų asocijacija{{ref-lt}}</ref>. Пасьля 1390 году на віленскія замкі некалькі разоў ажыцьцяўляў напады [[Тэўтонскі ордэн]], але ніводны зь іх ня скончыўся ўзяцьцем усяго комплексу. Упершыню замкі былі заваяваныя цалкам ў 1655 годзе ў выніку [[Бітва пад Вільняй (1655)|бітвы пад Вільняй]].<ref name=Sapoka>Adolfas Šapoka. Lietuvos istorija. Vilnius, 1989, ISBN 5420006316. p. 326{{ref-lt}}</ref> У хуткім часе пасьля гэтага замкі, якія былі істотна разбураныя, страцілі сваю значнасьць, а шмат будынкаў сталі закінутымі. За час [[падзелы Рэчы Паспалітай|анэксіі земляў Расейскай імпрэрыяй]]<ref name="voruta">[http://www.voruta.lt/archyvas/99/348 Vilniaus Žemutinės pilies Valdovų rūmai] // Voruta, 2003{{ref-lt}}</ref><ref>Lenore Grenoble. Language Policy in the Soviet Union. Kluwer Academic Publishers, 2003, ISBN 1402012985, p. 104{{ref-en}}</ref> некалькі гістарычных будынкаў комплексу былі зьнішчаныя; шмат іншых былі пашкошжаныя падчас будыўніцтва крэпасьці ў 19 стагодзьдзі.
 
Сёньня ўцалелая [[вежа Гедыміна]] зьяўляецца сымбалем Вільні.<ref name=duke>Daniel J. Walkowitz, Lisa Maya Knauer. [http://books.google.com/books?id=j36rRnvHXbgC&pg=PA175&dq=gediminas+tower+symbol+vilnius&lr=&as_brr=3#v=onepage&q=gediminas%20tower%20symbol%20vilnius&f=false Memory and the impact of political transformation in public space], Duke University Press, 2004, pp. 174–175. ISBN 9780822333647{{ref-en}}</ref><ref name=gov>[http://db.stat.gov.lt/dnn/dgins/HOME/VISITINGVILNIUS/tabid/76/Default.aspx Visiting Vlinius] // Lithuanian Department of Statistics{{ref-en}}</ref> Штогод [[1 студзеня]] [[сьцяг Летувы]] ўздымаюць над вежай ўу гонар Дня сьцяга Летувы. Комплекс замкаў зьяўляецца часткай [[Нацыянальны музэй Летувы|Нацыянальнага музэю Летувы]], аднаго з найбуйнейшых музэяў краіны.
 
== Гісторыя ==
 
* ХІ ст. заснаваньне паселішча і драўлянага замку [[крывічы|крывічамі]].
* [[1323]] — першае узгадваньнеўзгадваньне мураванага замку [[Гедзімін|Гедыміна]]. Пач. XIV ст. — Дольны замак абнесены мураванымі сьценамі і вежамі. [[1419]] — моцны пажар, пасьля якога Горні замак быў капітальна перабудаваны [[Вітаўт]]ам. XVI ст. — у Дольным замку на месцы гатычнага вялікакняскага палаца збудаваны шыкоўны гмах у стылі [[рэнэсанс]].
* [[1655]] — замкі занчна пашкоджаны маскоўскім войскам. [[1800]]—[[1801]] — вялікакняскі палац зьнесены расейскімі ўладамі. [[1831]] — муры і шмат пабудоў Дольняга замку разбурана уў выніку будаўніцтва расейскімі уладаміўладамі [[фартэцыя|фартэцыі]].
* [[1864]] — на тэрыторыі Горняга замку, дзе месьціўся расейскі гарнізон пасьля павешаньня быў таемна пахаваны [[Кастусь Каліноўскі]], кіраўнік нацыянальна-вызваленчага паўстаньня 1863—1864 гг. на Літве (Беларусі).
* пач. ХХ ст. — кансэрвацыя руінаў Горняга замка, вежы Гедыміна. [[1948]]—[[1950]] — рэстаўрацыя вежы Гедыміна, адкрыцьцё музэя
Радок 70:
Віленскі Дольны, або Ніжні замак — самы разьвіты абарончы і прэзэнтабельны комплекс ВКЛ. Вялікакняскі палац, [[Трыбунал ВКЛ]], палац Віленска архібіскупа, катэдральны касьцёл, якія месьціліся на яго тэрыторыі, падкрэсьлівалі яго цэнтральнае значэньне ў палітычным жыцьці ВКЛ.
 
Дольны замак уяўляў сабою чскладаныскладаны комплекс абарончых, сакральных і цывільных пабудоў, абнесены амаль кілямэтровай сьцяною з магутнымі вежамі. Да нашага часу ад яго захаваліся будынкі старога і новага арсэналаў а таксама адна з абарончых вежаў прыстасаваная пазьней пад званіцу катэдральнага касьцёлу.
 
== Глядзіце таксама ==