Вязынка (Маладэчанскі раён): розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Lš-k. (гутаркі | унёсак)
д Typo fixing using AWB
Радок 57:
 
== Этымалёгія ==
Адно з найбольш распаўсюджаных тлумачэньняў назвы ракі і мясьціны заснавана на слове «вязаць». Магчыма, мелася на ўвазе месца, дзе ў старыя часы вязалі плыты (для сплаву па рэчцы) ці плоты. Іншая вэрсія бачыць крыніцу сучаснай назвы вёскі ў вязах, што ў вялікай колькасьці расьлі ў навакольлі.<ref name=dw>{{Спасылка | аўтар ''Курсіўны тэкст''= | прозьвішча = Мазуркевіч | імя = Марына| аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.dw-world.de/dw/article/0,,2612130,00.html | загаловак = Вязынка – брэнд Беларусі| фармат = | назва праекту = Deutsche Welle| выдавец = | дата = 4 лістапада 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>
 
== Гісторыя ==
На левым беразе ракі [[Вязынка (рака)|Вязынка]] за 100—200 м на ўсход ад вёскі захаваўся [[курган]]-[[гарадзішча (археалягічны аб’ект)|гарадзішча]] культуры штрыхаванай [[Кераміка|керамікі]] [[2 стагодзьдзе|II]]—[[5 стагодзьдзе|V стагодзьдзяў]] (мясцовая назва «Замэчак»).<ref name=ganc>{{Спасылка | аўтар ''Курсіўны тэкст''= | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.gants-region.info/index/kupalawski_memaryjalny_zapavednik_vjazynka/0-1420 | загаловак = Купалаўскі мэмарыяльны запаведнік «Вязынка» | фармат = | назва праекту = Ганцавіцкі краязнаўча-інфармацыйны партал | выдавец = | дата = 31 кастрычніка 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref> Яшчэ адно гарадзішча знойдзена за 500 м на паўночны ўсход ад вёскі на левым беразе [[Вялейска-Менская водная сыстэма|Вялейска-Менскай воднай сыстэмы]].<ref>[[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыклапедыя гісторыі Беларусі]], Т. 2. — Мн.: БелЭн, 1994. — Артыкул «Вязынка (гарадзішчы)» / Аўтар А.Мітрафанаў. — С. 385—386</ref>
 
Першая пісьмовая згадка пра Вязынку датаваная [[1528]] годам.<ref name=vyaz>{{Спасылка | аўтар ''Курсіўны тэкст''= | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.radzima.org/be/miesca/vyazynka.html| загаловак = Вязынка| фармат = | назва праекту = сайт radzima.org | выдавец = | дата = 4 лістапада 2011| мова = | камэнтар = }}</ref><ref>{{Спасылка | аўтар ''Курсіўны тэкст''= | прозьвішча = Сямашка| імя = Віталь | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.svaboda.org/content/transcript/868004.html
| загаловак = Вязынка – «сталіца фэрмерскай рэспублікі»| фармат = | назва праекту = Радыё «Свабода» | выдавец = | дата = 4 лістапада 2011| мова = | камэнтар = }}</ref> Фальварак Вязынка [[Менскі павет (Расейская імпэрыя)|Менскага павету]] да [[1815]] году належаў сям’і Пшазьдзецкіх (Przeździecki), а потым — Замбржыцкім (Zambrzycki).<ref name=belenc/> Станіслаў Замбржыцкі (1823—1907) — беларускі краязнавец, [[фальклярыст]], зь сям’і беларускіх шляхціцаў. Паколькі быў інвалідам, здаваў свой фальварак у арэнду. Замбржыцкі захапляўся вывучэньнем мясцовых [[курган]]аў і першым апісаў [[гарадзішча (археалягічны аб’ект)|гарадзішча]] ў Вязынцы.<ref> Янка Купала: Энцыкл. даведнік. — Мн., БелСЭ, 1986. — Артыкул «Замбржыцкі» — С. 239.</ref> У [[1909]] годзе ў фальварку было чатыры двары і 26 жыхароў.<ref name=belenc/>
 
У 1920—30-я гады тут жыла беларускі [[этнограф]] і [[фальклярыст]] А. І. Сьвіневіч, якая зьбірала народныя песьні ў навакольлі, арганізоўвала ў [[Маладэчна]], [[Радашкавічы|Радашкавічах]], [[Вільня|Вільні]] выставы беларускіх тканінаў і нацыянальнага адзеньня, дасьледавала творчасьць [[Адам Міцкевіч|А. Міцкевіча]].<ref name=vyaz/>
 
З [[1920]] году фальварак увайшоў у склад [[Сярэдняя Літва|Сярэдняй Літвы]], а ў [[1922]] годзе — у склад [[Польшча|Польшчы]]. З пачаткам [[Другая сусьветная вайна|другой сусьветнай вайны]] фальварак адышоў да [[БССР]]. З [[1940]] па [[1960]] год знаходзіўся уў складзе [[Радашкавіцкі раён|Радашкавіцкага раёну]], а ад студзеня [[1960]] году — у складзе [[Маладэчанскі раён|Маладэчанскага раёну]].<ref name=belenc/>
 
У [[1972]] годзе ў гонар 90-годзьдзя з дня нараджэньня Янкі Купалы<ref name=enc/> былы фальварак, вёскі [[Верамейкі (Менская вобласьць)|Верамейкі]], [[Гурнавічы]] і [[Сяледчыкі]] былі аб’яднаныя ў адну вёску Вязынка.<ref name=belenc/>
 
== Сучаснае аблічча ==
Аснову сучаснай забудовы Вязынкі складаюць старыя дамы сядзібнага тыпу, але апошнім часам зьявілася цэлая вуліца сучасных катэджаў. Цэнтральная вуліца вёскі [[асфальт]]аваная, на астатніх вуліцах — гравійнае пакрыцьцё. Вязынка ня мае цэнтральных камунальных камунікацыяў — вадой жыхароў забясьпечваюць сьвідравіны і [[калодзеж]]ы. [[Каналізацыя]] мясцовая. [[Прыродны газ]] да вёскі не падведзены. Вязынка забясьпечана асноўнымі аб’ектамі сацыяльнае [[Інфраструктура|інфраструктуры]]: у вёсцы працуюць школа, амбуляторыя, паштовае аддзяленьне, [[бібліятэка]].<ref name=cot>{{Спасылка | аўтар ''Курсіўны тэкст''= | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.t-s.by/cotteges/settlement/code=31532/| загаловак = Вязынка| фармат = | назва праекту = сайт t-s.by | выдавец = | дата = 4 лістапада 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>
 
== Вязынка і Янка Купала ==
[[Файл:Viazynka - Yanka Kupala's relatives at the unveiling of the memorial plaque.jpg |міні|справа|250пкс|Адкрыцьцё мэмарыяльнай дошкі на хаце ў Вязынцы, ў якой нарадзіўся Я. Купала, 30 чэрвеня 1946 году; у першым радзе (справа налева): жонка паэта [[Уладзіслава Луцэвіч]]; яго пляменьніца [[Ядвіга Раманоўская]] і пляменьнік паэта [[Янка Раманоўскі]]; на руках у Янкі Раманоўскага — унучатая пляменьніца паэта [[Жанна Дапкюнас|Жанна]]; сястра паэта [[Леакадзія Раманоўская|Леакадзія Раманоўская (Луцэвіч)]] ]]
{| class="toccolours" style="float: left; margin-left: 0em; margin-right: 1em; font-size: 90%; background:#c6dbf7; color:black; width:23em; max-width: 30%;" cellspacing="3"
| style="text-align: left;" |
''«У хатцы маленькай радзіўся паэт,''</br />
''Дзе чадна дыміла лучына.''</br />
''Раз першы адгэтуль ён глянуў на свет''</br />
''Праз вокны вось гэтай хаціны».''</br />
|-
| style="text-align: left;" |'''''Канстанцыя Буйло «У Вязынцы»'''''
|}
Вязынка — малая радзіма [[Янка Купала|Янкі Купалы]]. Пасьля пераезду ў [[1881]] годзе з [[Паморшчына|Паморшчыны]] бацька будучага паэта Дамінік Луцэвіч разам са сваім братам Міхалам арандаваў зямлю ў Вязынцы ў Станіслава Замбржыцкага. У Вязынцы тады жылі сваякі [[Янка Купала|Янкі Купалы]] па бацьку: дзядзькі Антон, Юльян, Міхал і Адам, бабуля Валерыя, цёткі Марыя, Эмілія і Садалія Луцэвічы.<ref name=enc/> У Вязынцы [[7 ліпеня]] ([[25 чэрвеня]] паводле [[Юліянскі каляндар|старога стылю]]) [[1882]] году ў сям’і Дамініка Луцэвіча і Бянігны Валасевіч нарадзіўся сын Янка, будучы паэт [[Янка Купала]]. Прабыла ў Вязынцы пасьля нараджэньня Янкі сям’я Луцэвічаў няпоўны год — пасьля заканчэньня арэнды Луцэвічы пераехалі ў [[1883]] годзе ў маёнтак [[Юзафова (вёска, Барысаўскі раён)|Юзафова]].<ref name=belenc/><ref>{{Спасылка | аўтар ''Курсіўны тэкст''= | прозьвішча = Содаль | імя = Уладзімер| аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.poiskturov.by/cgi-bin/newspaper.cgi?t=text&id=2013 | загаловак = Вязынкаўскія калыханкі| фармат = | назва праекту = газэта Туризм и отдых | выдавец = | дата = 4 лістапада 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>
 
== Купалаўскі мэмарыяльны запаведнік і філія Літаратурнага музэю Янкі Купалы ==
Філія [[Дзяржаўны літаратурны музэй Янкі Купалы|Дзяржаўнага літаратурнага музэю Янкі Купалы]] ў Вязынцы зьяўляецца першай і найболей вядомай з усіх філіяў музэю. Утворана ў жніўні [[1945]] году<ref>{{Спасылка | аўтар ''Курсіўны тэкст''= | прозьвішча = Хурсік| імя = Віктар| аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 31 ліпеня 2003 году| url = http://www.zvyazda.minsk.by/second.html?r=18&p=37&archiv=31072003 | загаловак = Тэкст пастановы Савету Народных Камісараў Беларускай ССР і Цэнтральнага Камітэту КП(б) Беларусі № 1139-292 ад 04.08.1945 г. «Аб ушанаваньні памяці народнага паэта Беларусі Янкі Купалы»| фармат = | назва праекту = газэта «Звязда» | выдавец = | дата = 31 кастрычніка 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Ініцыятарам увекавечаньня месца, дзе нарадзіўся вялікі беларускі паэт, была яго жонка і першы дырэктар [[Дзяржаўны літаратурны музэй Янкі Купалы|музэю Янкі Купалы]] [[Уладзіслава Луцэвіч]].<ref name=dw/> Мэмарыяльная дошка была ўсталявана на доме паэта [[30 чэрвеня]] [[1946]] году<ref name=enc/>. Філія музэю адкрылася для наведвальнікаў [[20 чэрвеня]] [[1948]] году.
 
Агульная плошча будынкаў філіі музэю (хата, [[сьвіран]], хатка дваровых) — больш за 230 м². Плошча экспазыцыі — 185 м².<ref name=ganc/> Экспазыцыя складаецца з мэмарыяльнай і гісторыка-літаратурнай часткаў.
[[Файл:Viazynka - Memorial Living Room.jpg|міні|зьлева|250пкс|Мэмарыяльны пакой у хаце, у якой у 1882 годзе нарадзіўся [[Янка Купала]]]]
У мэмарыяльнай частцы філіі музэю ўзноўлены інтэр’ер сялянскае хаты канца [[19 стагодзьдзе|19 стагодзьдзя]] (печ, мэбля, калыска, хадунок, посуд), экспануюцца асабістыя рэчы бацькоў [[Янка Купала|Янкі Купалы]]. З дапамогай навуковых архіўных апісанняўапісаньняў, успамінаў сучасьнікаў, фотаздымкаў, чарцяжоў і планаўплянаў тут усё ўзноўлена ў такім выглядзе, як гэта было ў гады жыцьця маладой сям’і Луцэвічаў.<ref name=iatp>{{Спасылка | аўтар ''Курсіўны тэкст''= | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://litmuseums.iatp.by/kupala/by/vyazynka.html| загаловак = Філія «Вязынка» Літаратурнага музэю Янкі Купалы | фармат = | назва праекту = litmuseums.iatp.by | выдавец = | дата = 31 кастрычніка 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>
 
У другой палове хаты, дзе некалі жыў брат паэта Міхал, створана гісторыка-літаратурная экспазыцыя аб дзяцінстве і юнацтве будучага першага [[Народны паэт Беларусі|народнага паэта Беларусі]] (абноўлена ў [[2002]] годзе). Тут зьберагаюцца аўтабіяграфічныя матэрыялы, рукапісы, кнігі, копіі архіўных дакументаўдакумэнтаў, фотаздымкі, графічныя працы мастакоў Э. Агуновіча, [[Янка Раманоўскі|Я. Раманоўскага]], [[Васіль Пятровіч Шаранговіч|В. Шаранговіча]], якія распавядаюць пра сям’ю Луцэвічаў, дзіцячыя, юнацкія гады і пачатак літаратурнай дзейнасьці [[Янка Купала|Янкі Купалы]]. У экспазыцыі прадстаўленыя радавод Луцэвічаў да [[17 стагодзьдзе|17 стагодзьдзя]], адноўлены дзедам паэта Ануфрыям, і [[герб]] «Навіна», які належаў роду Луцэвічаў.<ref name=ganc/>
 
У красавіку [[1972]] году адначасова з утварэньнем вёскі Вязынка створаны Купалаўскі мэмарыяльны запаведнік з плошчай 21 га.<ref>{{Спасылка | аўтар ''Курсіўны тэкст''= | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://kupala-museum.by/filiyaly/vyazynka | загаловак = Вязынка.| фармат = | назва праекту = Літаратурны музэй Янкі Купалы| выдавец = | дата = 31 кастрычніка 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref> Аўтарамі праекту запаведніка былі архітэктары С.Мусінскі і А.Канаваленка.<ref name=ganc/>
 
У мэмарыяльным запаведніку захаваны натуральны ляндшафт і пляніроўка былой сядзібы, а таксама найбольш старыя дрэвы. Акрамя хаты, ў якой нарадзіўся [[Янка Купала]], захаваныя хатка дваровых, [[сажалка]], крыніца, частка фруктовага саду, [[Ліпа|ліпаваяліпа]]вая алея, якая вяла да сядзібнага дома Замбржыцкіх. На тэрыторыі запаведніку можна ўбачыць мэмарыяльныя валуны з высечанымі на іх радкамі з твораў паэта, дуброву, пасаджаную беларускімі пісьменьнікамі да стагодзьдзя з дня нараджэньня песьняра, жывую [[Альтанка|альтанку]] зь [[ліпа]]ў, канцэртную эстраду, вялікую пляцоўку для правядзеньня паэтычных сьвятаў, выставаў народных майстроў і масавых гуляньняў.<ref name=ganc/> У цэнтры запаведніку стаіць бронзавы бюст [[Янка Купала|Янкі Купалы]] ([[1972]] г., скульптар [[Заір Азгур|З.Азгур]]).
 
У адноўленым будынку [[сьвіран|сьвірна]] з [[1992]] году дзейнічае [[Этнаграфія|этнаграфічная]] экспазыцыя.<ref name=iatp/> У адной палове [[сьвіран|сьвірна]] створана сэзонная экспазыцыя «Народныя сьвяты ў творчасьці Янкі Купалы». Тут адлюстраваныя народныя звычаі і абрады, апісаныя паэтам і ўвасобленыя ў творах народных майстроў: разьба па дрэве, ткацтва, графічныя работы, вышыўка, [[салома]]- і лозапляценьне, шыцьцё, [[габэлен]]ы і інш. У другой палове будынку разьмешчаныя этнаграфічныя артэфакты: кросны, куфры, прылады для апрацоўкі [[лён]]у, скрыні для захаваньня [[збожжа]], мукі і іншыя прылады працы і рэчы хатняга ўжытку.<ref name=ganc/>
Радок 109:
{| class="toccolours" style="float: right; margin-left: 0em; margin-right: 1em; font-size: 90%; background:#c6dbf7; color:black; width:18em; max-width: 50%;" cellspacing="5"
| style="text-align: left;" |
''«Толькі Вязынку, хату Купалы''</br />
''Наш народ захавае навек,''</br />
''Бо і сёння адгэтуль нямала''</br />
''Пачынаецца песенных рэк».''</br />
|-
| style="text-align: left;" |'' '''Пімен Панчанка «Вязынка»'''''
Радок 121:
 
== Для турыстаў ==
Аўтамабільная дарога ад [[Менск]]у да Вязынкі цалкам асфальтаваная — спачатку гэта маладэчанская шаша, потым 6 км дарогі мясцовага значэньня. У вёску рэгулярна ходзяць прыгарадныя аўтобусы і маршрутныя таксі.<ref name=cot/> Да вёскі можна даехаць і па чыгунцы: электрацягніком [[Менск]]—[[Маладэчна]] да станцыі «Вязынка».<ref>{{Спасылка | аўтар ''Курсіўны тэкст''= | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://railwayz.info/photolines/showsttt.php?exprcode=2100766| загаловак = Расклад руху прыгарадных цягнікоў (электра- і дызельных) па чыгуначным прыпынку «Вязынка»| фармат = | назва праекту = сайт railwayz.info | выдавец = | дата = 4 лістапада 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>
 
== Галерэя ==