'''Мэрытакра́тыя''' (ад [[Лацінская мова|лацінскага]] «mereō» — «зарабляць» і [[Грэцкая мова|грэцкага]] «κράτος» — «сіла, моц») — прынцып кіраваньня, згодна зь якім кіруючыя пасады павінны займаць найбольш здольныя людзі, незалежна ад іх сацыяльнага паходжаньня і фінансавай дастачы. Выкарыстоўваецца перважна ў двух значэньнях. Першае адпавядае сістэмесыстэме, у якой кіраўнікі прызначаюцца з шэрагу адмыслова падрыхтаваных талентаў (такая сістэмасыстэма ў значнай ступені процілеглая як [[Арыстакратыя|арыстакратыі]], так і [[Дэмакратыя|дэмакратыі]]). Другое, больш распаўсюджанае, азначэньне дапушчае стварэньне першасных умоў для аб’ектыўна таленавітых і працавітых людзей, каб у будучыні яны мелі шанц заняць высокую грамадскую пасаду ва ўмовах вольнай канкурэнцыі.
'''Раньнія азначэньні'''
Найбольш агульнае азначэньне мэрытакратыі канцэптуалізуе годнасьць як вымераную кампетэнтнасьцькампэтэнтнасьць і здольнасьць, якая, хутчэй за ўсё, вызначаецца па [[IQ]] ці з дапамогай стандартызаваных тэстаў дасягеньняў. Ва [[Урад|ўрадзе]] ці іншых адміністратыўных сістэмахсыстэмах мэрытакратыя (у адміністрацыйным сэнсе) ёсьць сістэмасыстэма ўраду, ці іншага кіраваньня (напрыклад, бізнэс-кіраваньня), калі пасады і адказнасьць разьмяркоўваюцца сярод людзей ўу залежнасьці ад "[[Годнасьць|годнасьці]] ", а менавіта інтэлігентнасьці, прафесыйнай прыдатнасьці і адукацыі, якая вызначаецца пасродкам нейкіх ацэньваньняў ці іспытаў.
У больш агульным сэнсе мэрытакратыяй можна назваць любую форму кіраваньня, якая грунтуецца на дасягненьнях. Як «утылітарны» ці «прагматычны», слова «мэрытакратычны» таксама зь цягам часу атрымала шырокае тлумачэньне і можа выкарыстоўвацца датычна любага кіраваньня, заснаванага на перавазе адукаваных і здольных людзей.
Гэта ў нейкім сэнсе супярэчыць першапачатковаму азначэньню, наданаму гэтаму слову брытанскім палітыкам і сацыёлагам [[Майкл Янг|Майклам Янгам]] у [[1958]] годзе, па меркаваньню якога мэрытакратыя — гэта сістэмасыстэма, дзе «годнасьць вымяраецца інтэлігентнасьцю плюс дасягненьні, яе носьбіты вызначаюцца ў маладым узросьце і адбіраюцца для адпаведнай інтэнсіўнай [[Адукацыя|адукацыі]], пры тым мае месца апантанасьць падлікамі, тэстамі і іспытамі».
'''Этымалёгія'''
Нягледзячы на тое, што канцэпцыя мэрытакратыі існавала стагодзьдзямі (напрыклад, у рамках [[Канфуцыянства|канфуцыянскай філязофіі]]), само слова «мэрытакратыя» з’явіласязьявілася ў [[1950-я|1950-х]]. Яно было ўжыта нямецка-амерыканскімамэрыканскім філёзафам [[Ханна Арэндт|Ханнай Арэндт]] у яе эссэ [http://www.instituteofideas.com/documents/PGF_Arendt_Education.pdf «Крызіс адукацыі»], якое было напісана ў [[1954]] годзе, а празпразь некалькі год [[тэрмін]] быў пашыраны брытанскім [[Палітык|палітыкампалітык]]ам і [[Сацыялёгія|сацыёлагам]] [[Майкл Янг|Майклам Янгам]] у яго сатырычнай працы [http://www.shef.ac.uk/polopoly_fs/1.155163!/file/philosophicalcritique.pdf «Пад’ём мэрытакратыі»], у якім апісваецца [[Футурызм|футурыстычнае]] грамадстваграмадзтва, дзе грамадскаяграмадзкая пазіцыяпазыцыя вызначаецца каэфіцыентам інтэлекту ([[IQ]]). У кнізе такая сістэмасыстэма вынікае [[рэвалюцыя]]й, пад час якой людзі зьвяргаюць фанабэрыстую і адарваную ад народа [[эліта|эліту]]. Аналягічныя [[Сюжэт|сюжэтысюжэт]]ы выкарыстоўваліся і ў іншых літаратурных творах. Пазьней ўу азначэньня «мэрытакратыя» з’явіўсязьявіўся больш пазітыўны сэнс, які ўзялі на ўзбраеньне прыхільнікі ўсеагульнай роўнасьці магчымасьцяў. У сваёй кнізе «Постіндыстрыяльнае грамадстваграмадзтва будучыні» (1973) [[Дэніял Бэл]] выказаў меркаваньне, што мэрытакратыя дазволіць знішчыцьзьнішчыць [[бюракратыя|бюракратыю]] і агулам зьмяніць сацыяльную пабудову грамадстваграмадзтва. Падобных поглядаў прытрымліваліся і прадстаўнікі [[неакансэрватызм]]у ў заходняй сацыялёгіі ([[ЗбігнеўЗьбігнеў Бжэзінскі]]).
'''Гісторыя'''
Хаця само слова «мэрытакратыя» з’явіласязьявілася не так даўно ([[1958]]г), канцэпцыя ўраду, заснаванага на стандартызаваных іспытах, вядзе свае карані ад прац [[Канфуцый|Канфуцыя]] і яго пасьлядоўнікаў. Першая вядомая ў сьвеце мэрытакратыя, меркавана, была ўжыта ў [[II стагодзьдзе|II ст.]]. да нашай эры кітайскай [[Дынастыя Хань|дынастыяй Хань]], дзе ўпершыню былі прызначаны іспыты па дзяржаўнай службе, на якіх ацэньваліся здольнасьці [[чыноўнік]]аў. Мэрытакратыя як канцэпцыя перанеслася з [[Кітай|Кітая]] ў [[Брытанская Індыя|Брытанскую Індыю]] ў [[XVII стагодзьдзе|XVII ст.]], а потым патрапіла ў кантынентальную [[Эўропа|Эўропу]] і [[Злучаныя Штаты]].
Дзякуючы перакладу тэкстаў Канфуцыя пад час [[Асьветніцтва]], канцэпцыя мэрытакратыі дасягнула інтэлектуалаў Захаду, якія ўбачылі ў ёй [[альтэрнатыва|альтэрнатыву]] [[Стары Рэжым Эўропы|Старому Рэжыму Эўропы]]. У Злучаных Штатах забойства [[прэзідэнтпрэзыдэнт Гарфілд|прэзідэнтапрэзыдэнта Гарфілда]] ў [[1881]] г. падштурхнула зьмену [[АмерыканскаяАмэрыканская СістэмаСыстэма Здабычы|АмерыканскайАмэрыканскай СістэмыСыстэмы Здабычы]] на мэрытакратыю. У [[1883]] г. быў прыняты [[акт Пэндэльтана]] (ён рэфармаваў сістэмусыстэму дзяржаўнай службы), які абумоўліваў, што дзяржаўныя пасады павінны прызначацца на падставе здольнасьцяў праз канкурэнцыю на адмысловых іспытах, а не праз сувязі паміж палітыкамі ці дзякуючы палітычным перакананьням.
Найбольш распаўсюджаны прыклад мэрытакратыі на сёньняшні дзень — гэта [[Адукацыя|сістэмасыстэма адукацыі]]. [[Вышэйшая адукацыя]] ўяўляе сабой няскончаную мэрытакратычную сістэмусыстэму ацэньнваньня па розных прычынах, такіх як недахоп агульных для ўсяго сьвету стандартаў, недахоп параметраўпарамэтраў (ня ўсе віды заняткаў і чалавечай дзейнасьці ахоплены), недахоп доступу (некаторыя таленавітыя людзі ніколі не атрымаюць магчымасьці ўдзельнічаць празпразь вялікія кошты, асабліва ў [[краіны трэцяга сьвету|краінах трэцяга сьвету]]). Тым не меньшменш пры адсутнасьці больш дасканалых мэтадаў, адукацыйная сістэмасыстэма мае шмат рыс, агульных з мэрытакратычным скрынінгам. Аднак па асобку адукацыя неня можа выбудаваць эфектыўнайэфэктыўнай і поўнавартаснай сістэмысыстэмы, так як мэрытакратыя аўтаматычна павінна адмаўляць уплыў аўтарытэтаў, з чым адукацыйная сістэмасыстэма адна неня здолее справіцца.
'''Рэалізацыя'''
На думку шэрагу дасьледчыкаў, [[Кітай]] у некаторыя перыядыпэрыяды гісторыі быў блізкі да рэалізацыі мэрытакратычнай сістэмысыстэмы. Так, нават пад час панаваньня [[дынастыя Сунь|дынастыі Сунь]] шырока выкарыстоўвалася трохузроўневая сістэмасыстэма іспытаў ([[кэцзюй]]), з дапамогай якой на ролю кіраўнікоў адбіраліся прэтэндэнты, якія лепш за іншых разумелі [[мастацтва]], [[канфуцыянства]] і адміністратыўная праблемы.
У [[ЗША]] распаўсюджана меркаваньне, што прынцып мэрытакратыі там ўжо зьдзейсьнены, і таму асабістыя дасягненьні амэрыканцаў залежаць толькі ад здольнасьцяў, працавітасьці і жыцьцёвых поглядаў. Аднак крытыкі зьвяртаюць увагу на тое, што, як і раней, вялікую ролю маюць спадчына, сацыяльныя і культурныя перавагі, аб’ектыўныя магчымасьці на рынку працы і індывідуальнага прадпрымальніцтва, удача, доступ да якаснай адукацыі і [[дыскрымінацыя]].
У [[Радэзія|Радэзіі]] да [[1979]] годагоду існаваў маёмасны цэнз і адукацыйны цэнз, дзякуючы якім чорная большасьць гэтай [[Афрыка|афрыканскайафрыка]]нскай краіны была амаль што цалкам адасоблена ад удзелу ў [[Выбары|выбарах]] (зрэшты, варта адзначыць, што частка белага насельніцтва [[Радэзія|Радэзіі]], якія не праходзілі па гэтых цэнзах, таксама была адасоблена ад удзелу ў выбарах). [[Ян СмітСьміт]], былы [[прэм’ер-міністр]] [[Радэзія|Радэзіі]], у сваіх мэмуарах наўпрост называў сістэмусыстэму, якая склалася ў тыя гады, мэрытакратыяй.
[[СінгапурСынгапур]] пазіцыянуепазыцыянуе мэрытакратыю адным з афіцыяльна дамінуючых прынцыпаў дзяржаўнай арганізацыі, пры чым асаблівы націск робіцца на аб’ектыўныя паказчыкі акадэмічнай пасьпяховасьці. Аднак у якасьці крытыкі часта выказваецца меркаваньне, што грамадстваграмадзтва Сінгупару падзялілася на пласты і элітны кляс ствараецца з вузкага сегменту ўсяго [[насельніцтва]] краіны.
Міжнародныя арганізацыі кшталту [[The GNOME Foundation]], [[Apache Software Foundation]] і [[Mozilla Foundation]] афіцыйна пазіцыянуюцьпазыцыянуюць сябе як мэрытакратычныя.
'''Крытыка'''
Найбольшы клопат датычна да мэрытакратыі выклікае цьмянае азначэньне тэрміну «[[годнасьць]]». Розныя людзі звычайна маюць розныя стандарты годнасьці, з чаго і падымаецца пытаньне па якому стандарту ацэньваць дадзены параметрпарамэтар.
Другае пытаньне паўстае наконт надзейнасьці людзей, вымяраючых годнасьць. Для прыкладу — адукацыйныя адзнакі звычайна ставяцца людзьмі, якія маюць сваё меркаваньне і могуць прыўносіць хібнасьць. Калі сістэмасыстэма [[Карупцыя|карумпіяваная]] ці непразрыстая, вынікі могуць быць не праўдзівыя.
Мэрытакратыя таксама крытыкуецца [[эгалітарызм|эгалітарыямі]] як міт, які спрыяе зацьверджаньню [[Статус-кво|статусу кво]], пры тым што надае сваім прыхільнікам магчымасьць на словах падтрымліваць ідэю сацыяльнай роўнасьці.
ЗЗь іншага боку, паўстае праблема [[прынцып некампетэнтнасьцінекампэтэнтнасьці|прынцыпу некампетэнтнасьцінекампэтэнтнасьці]], ці [[прынцып некампетэнтнасьцінекампэтэнтнасьці|«прынцыпу Пітэра»]]. Калі людзі прасоўваюцца ў мерытакратычным грамадствеграмадзтве па кар’ернай лесьвіцы, яны ў выніку ўпіраюцца ў першы ўзровень таго, што яны зрабіць няздольны. Ці, іншымі словамі, «у іерархічнай сістэмесыстэме любы працаўнік у выніку прасоўваецца да ступені ўласнай некампетэнтнасьцінекампэтэнтнасьці».
Шмат пытаньняў наконт правамернасьці і слушнасьці прынцыпа мэрытакратыі ўзьнікае, калі дадзенае пытаньне паспрабаваць разгледзіць з боку [[псіхалёгіяпсыхалёгія|псіхалёгііпсыхалёгіі]], [[Сацыялёгія|сацыялёгіі]] і [[нейрабіялёгія|нейрабіялёгіі]]. Мерыкратыя дапушчае, што жыцьцё асобнага [[Індывід|індывідуіндывід]]у і яго перспектывыпэрспэктывы не залежаць ад знешніхзьнешніх фактараў, такіх як [[сацыяльны статус]], спадкаванае багацьце, [[раса]] і інш. Наадварот, кожнаму, незалежна ад гэтых фактараў, мусяць быць дадзеныя аднолькавыя магчымасьці і ўмовы дзеля ўласнага разьвіцьця. Людзі мусяць быць узнагароджаныя аб’ектыўна — толькі за іх уласныя дасягненьні і здольнасьці. Аднак некаторыя дасьледваньні паказалі, што нават наша матывацыя, прафесыйная этыка і добрасумленнасьць могуць залежыць ад такіх непрадказальных знешніхзьнешніх фактараў, як чарга нараджэньня. Дзеці, якія былі народжаныя першымі, маюць сьхільнасьць накіроўвацца на мэты, абапіраючыся на свой папярэдні ўзровень здольнасьцяў. У той жа час дзеці, народжаныя другімі па чарзе схільныя ставіць сабе мэты ў залежнасьці ад спадзяваньняў і прадказаньняў іншых, і абапіраючыся на агульныя стандарты здольнасьцяў.
Па азначэньню, прынцып мэрытакратыі неня можа быць эфектыўнымэфэктыўным ў неканкурэнтным грамадствеграмадзтве ці атачэньні.
[[Катэгорыя:Дзяржава]]
|