|
'''МэрытакратыяМэрытакра́тыя''' (ад [[Лацінская мова|лацінскага]] "«mereō"» — - "«зарабляць"» і [[Грэцкая мова|грэцкага]] "«κράτος" -» — "«сіла, моц"») – — прынцып кіраваньня, згодна зь якім кіруючыя пасады павінны займаць найбольш здольныя людзі, незалежна ад іх сацыяльнага паходжаньня і фінансавай дастачы. Выкарыстоўваецца перважна ў двух значэньнях. Першае адпавядае сістэме, у якой кіраўнікі прызначаюцца з шэрагу адмыслова падрыхтаваных талентаў (такая сістэма ў значнай ступені процілеглая як [[Арыстакратыя|арыстакратыі]], так і [[Дэмакратыя|дэмакратыі]]). Другое, больш распаўсюджанае, азначэньне дапушчае стварэньне першасных умоў для аб’ектыўна таленавітых і працавітых людзей, каб у будучыні яны мелі шанц заняць высокую грамадскую пасаду ва ўмовах вольнай канкурэнцыі.
'''Раньнія азначэньні'''
Найбольш агульнае азначэньне мэрытакратыі канцэптуалізуе годнасьць як вымераную кампетэнтнасьць і здольнасьць, якая, хутчэй за ўсё, вызначаецца па [[IQ]] ці з дапамогай стандартызаваных тэстаў дасягеньняў. Ва [[Урад|ўрадзе]] ці іншых адміністратыўных сістэмах мэрытакратыя (у адміністрацыйным сэнсе) ёсьць сістэма ўраду, ці іншага кіраваньня (напрыклад, бізнэс-кіраваньня), калі пасады і адказнасьць разьмяркоўваюцца сярод людзей ў залежнасьці ад “"[[Годнасьць|годнасьці]] “", а менавіта інтэлігентнасьці, прафесыйнай прыдатнасьці і адукацыі, якая вызначаецца пасродкам нейкіх ацэньваньняў ці іспытаў.
У больш агульным сэнсе мэрытакратыяй можна назваць любую форму кіраваньня, якая грунтуецца на дасягненьнях. Як “утылітарны”«утылітарны» ці “прагматычны”«прагматычны», слова “мэрытакратычны”«мэрытакратычны» таксама зь цягам часу атрымала шырокае тлумачэньне і можа выкарыстоўвацца датычна любага кіраваньня, заснаванага на перавазе адукаваных і здольных людзей.
Гэта ў нейкім сэнсе супярэчыць першапачатковаму азначэньню, наданаму гэтаму слову брытанскім палітыкам і сацыёлагам [[Майкл Янг|Майклам Янгам]] у [[1958]] годзе, па меркаваньню якога мэрытакратыя – — гэта сістэма, дзе “годнасьць«годнасьць вымяраецца інтэлігентнасьцю плюс дасягненьні, яе носьбіты вызначаюцца ў маладым узросьце і адбіраюцца для адпаведнай інтэнсіўнай [[Адукацыя|адукацыі]], пры тым мае месца апантанасьць падлікамі, тэстамі і іспытамі”іспытамі».
'''Этымалёгія'''
Нягледзячы на тое, што канцэпцыя мэрытакратыі існавала стагодзьдзямі (напрыклад, у рамках [[Канфуцыянства|канфуцыянскай філязофіі]]), само слова “мэрытакратыя”«мэрытакратыя» з’явілася ў [[1950-я|1950-х]]. Яно было ўжыта нямецка-амерыканскім філёзафам [[Ханна Арэндт|Ханнай Арэндт]] у яе эссэ [http://www.instituteofideas.com/documents/PGF_Arendt_Education.pdf “Крызіс«Крызіс адукацыі”адукацыі»], якое было напісана ў [[1954]] годзе, а праз некалькі год [[тэрмін]] быў пашыраны брытанскім [[Палітык|палітыкам]] і [[Сацыялёгія|сацыёлагам]] [[Майкл Янг|Майклам Янгам]] у яго сатырычнай працы [http://www.shef.ac.uk/polopoly_fs/1.155163!/file/philosophicalcritique.pdf “Пад’ём«Пад’ём мэрытакратыі”мэрытакратыі»], у якім апісваецца [[Футурызм|футурыстычнае]] грамадства, дзе грамадская пазіцыя вызначаецца каэфіцыентам інтэлекту ([[IQ]]). У кнізе такая сістэма вынікае [[рэвалюцыя|рэвалюцыяй]]й, пад час якой людзі зьвяргаюць фанабэрыстую і адарваную ад народа [[эліта|эліту]]. Аналягічныя [[Сюжэт|сюжэты]] выкарыстоўваліся і ў іншых літаратурных творах. Пазьней ў азначэньня “мэрытакратыя”«мэрытакратыя» з’явіўся больш пазітыўны сэнс, які ўзялі на ўзбраеньне прыхільнікі ўсеагульнай роўнасьці магчымасьцяў. У сваёй кнізе “Постіндыстрыяльнае«Постіндыстрыяльнае грамадства будучыні”будучыні» (1973) [[Дэніял Бэл]] выказаў меркаваньне, што мэрытакратыя дазволіць знішчыць [[бюракратыя|бюракратыю]] і агулам зьмяніць сацыяльную пабудову грамадства. Падобных поглядаў прытрымліваліся і прадстаўнікі [[неакансэрватызм|неакансэрватызму]]у ў заходняй сацыялёгіі ([[Збігнеў Бжэзінскі]]).
'''Гісторыя'''
Хаця само слова “мэрытакратыя”«мэрытакратыя» з’явілася не так даўно ([[1958|1958г]]г), канцэпцыя ўраду, заснаванага на стандартызаваных іспытах, вядзе свае карані ад прац [[Канфуцый|Канфуцыя]] і яго пасьлядоўнікаў. Першая вядомая ў сьвеце мэрытакратыя, меркавана, была ўжыта ў [[II стагодзьдзе|II ст.]]. да нашай эры кітайскай [[Дынастыя Хань|дынастыяй Хань]], дзе ўпершыню былі прызначаны іспыты па дзяржаўнай службе, на якіх ацэньваліся здольнасьці [[чыноўнік|чыноўнікаў]]аў. Мэрытакратыя як канцэпцыя перанеслася з [[Кітай|Кітая]] ў [[Брытанская Індыя|Брытанскую Індыю]] ў [[XVII стагодзьдзе|XVII ст.]], а потым патрапіла ў кантынентальную [[Эўропа|Эўропу]] і [[Злучаныя Штаты]].
Дзякуючы перакладу тэкстаў Канфуцыя пад час [[Асьветніцтва]], канцэпцыя мэрытакратыі дасягнула інтэлектуалаў Захаду, якія ўбачылі ў ёй [[альтэрнатыва|альтэрнатыву]] [[Стары Рэжым Эўропы|Старому Рэжыму Эўропы]]. У Злучаных Штатах забойства [[прэзідэнт Гарфілд|прэзідэнта Гарфілда]] ў [[1881]] г. падштурхнула зьмену [[Амерыканская Сістэма Здабычы|Амерыканскай Сістэмы Здабычы]] на мэрытакратыю. У [[1883]] г. быў прыняты [[акт Пэндэльтана]] (ён рэфармаваў сістэму дзяржаўнай службы), які абумоўліваў, што дзяржаўныя пасады павінны прызначацца на падставе здольнасьцяў праз канкурэнцыю на адмысловых іспытах, а не праз сувязі паміж палітыкамі ці дзякуючы палітычным перакананьням.
Найбольш распаўсюджаны прыклад мэрытакратыі на сёньняшні дзень – — гэта [[Адукацыя|сістэма адукацыі]]. [[Вышэйшая адукацыя]] ўяўляе сабой няскончаную мэрытакратычную сістэму ацэньнваньня па розных прычынах, такіх як недахоп агульных для ўсяго сьвету стандартаў, недахоп параметраў (ня ўсе віды заняткаў і чалавечай дзейнасьці ахоплены), недахоп доступу (некаторыя таленавітыя людзі ніколі не атрымаюць магчымасьці ўдзельнічаць праз вялікія кошты, асабліва ў [[краіны трэцяга сьвету|краінах трэцяга сьвету]]). Тым не меньш пры адсутнасьці больш дасканалых мэтадаў, адукацыйная сістэма мае шмат рыс, агульных з мэрытакратычным скрынінгам. Аднак па асобку адукацыя не можа выбудаваць эфектыўнай і поўнавартаснай сістэмы, так як мэрытакратыя аўтаматычна павінна адмаўляць уплыў аўтарытэтаў, з чым адукацыйная сістэма адна не здолее справіцца.
'''Рэалізацыя'''
У [[ЗША]] распаўсюджана меркаваньне, што прынцып мэрытакратыі там ўжо зьдзейсьнены, і таму асабістыя дасягненьні амэрыканцаў залежаць толькі ад здольнасьцяў, працавітасьці і жыцьцёвых поглядаў. Аднак крытыкі зьвяртаюць увагу на тое, што, як і раней, вялікую ролю маюць спадчына, сацыяльныя і культурныя перавагі, аб’ектыўныя магчымасьці на рынку працы і індывідуальнага прадпрымальніцтва, удача, доступ да якаснай адукацыі і [[дыскрымінацыя]].
У [[Радэзія|Радэзіі]] да [[1979]] года існаваў маёмасны цэнз і адукацыйны цэнз, дзякуючы якім чорная большасьць гэтай [[Афрыка|афрыканскай]] краіны была амаль што цалкам адасоблена ад удзелу ў [[Выбары|выбарах]] (зрэшты, варта адзначыць, што частка белага насельніцтва [[Радэзія|Радэзіі]], якія не праходзілі па гэтых цэнзах, таксама была адасоблена ад удзелу ў выбарах). [[Ян Сміт]], былы [[прэм’ер-міністр]] [[Радэзія|Радэзіі]], у сваіх мэмуарах наўпрост называў сістэму, якая склалася ў тыя гады, мэрытакратыяй.
[[Сінгапур]] пазіцыянуе мэрытакратыю адным з афіцыяльна дамінуючых прынцыпаў дзяржаўнай арганізацыі, пры чым асаблівы націск робіцца на аб’ектыўныя паказчыкі акадэмічнай пасьпяховасьці. Аднак у якасьці крытыкі часта выказваецца меркаваньне, што грамадства Сінгупару падзялілася на пласты і элітны кляс ствараецца з вузкага сегменту ўсяго [[насельніцтва]] краіны.
Міжнародныя арганізацыі кшталту [[The GNOME Foundation]], [[Apache Software Foundation]] і [[Mozilla Foundation]] афіцыйна пазіцыянуюць сябе як мэрытакратычныя.
'''Крытыка'''
Найбольшы клопат датычна да мэрытакратыі выклікае цьмянае азначэньне тэрміну “«[[годнасьць]]”». Розныя людзі звычайна маюць розныя стандарты годнасьці, з чаго і падымаецца пытаньне па якому стандарту ацэньваць дадзены параметр.
Другае пытаньне паўстае наконт надзейнасьці людзей, вымяраючых годнасьць. Для прыкладу – — адукацыйныя адзнакі звычайна ставяцца людзьмі, якія маюць сваё меркаваньне і могуць прыўносіць хібнасьць. Калі сістэма [[Карупцыя|карумпіяваная]] ці непразрыстая, вынікі могуць быць не праўдзівыя.
Мэрытакратыя таксама крытыкуецца [[эгалітарызм|эгалітарыямі]] як міт, які спрыяе зацьверджаньню [[Статус-кво|статусу кво]], пры тым што надае сваім прыхільнікам магчымасьць на словах падтрымліваць ідэю сацыяльнай роўнасьці.
З іншага боку, паўстае праблема [[прынцып некампетэнтнасьці|прынцыпу некампетэнтнасьці]], ці [[прынцып некампетэнтнасьці|“прынцыпу«прынцыпу Пітэра”Пітэра»]]. Калі людзі прасоўваюцца ў мерытакратычным грамадстве па кар’ернай лесьвіцы, яны ў выніку ўпіраюцца ў першы ўзровень таго, што яны зрабіць няздольны. Ці, іншымі словамі, “у«у іерархічнай сістэме любы працаўнік у выніку прасоўваецца да ступені ўласнай некампетэнтнасьці”некампетэнтнасьці».
Шмат пытаньняў наконт правамернасьці і слушнасьці прынцыпа мэрытакратыі ўзьнікае, калі дадзенае пытаньне паспрабаваць разгледзіць з боку [[псіхалёгія|псіхалёгіі]], [[Сацыялёгія|сацыялёгіі]] і [[нейрабіялёгія|нейрабіялёгіі]]. Мерыкратыя дапушчае, што жыцьцё асобнага [[Індывід|індывіду]] і яго перспектывы не залежаць ад знешніх фактараў, такіх як [[сацыяльны статус]], спадкаванае багацьце, [[раса]] і інш. Наадварот, кожнаму, незалежна ад гэтых фактараў, мусяць быць дадзеныя аднолькавыя магчымасьці і ўмовы дзеля ўласнага разьвіцьця. Людзі мусяць быць узнагароджаныя аб’ектыўна - — толькі за іх уласныя дасягненьні і здольнасьці. Аднак некаторыя дасьледваньні паказалі, што нават наша матывацыя, прафесыйная этыка і добрасумленнасьць могуць залежыць ад такіх непрадказальных знешніх фактараў, як чарга нараджэньня. Дзеці, якія былі народжаныя першымі, маюць сьхільнасьць накіроўвацца на мэты, абапіраючыся на свой папярэдні ўзровень здольнасьцяў. У той жа час дзеці, народжаныя другімі па чарзе схільныя ставіць сабе мэты ў залежнасьці ад спадзяваньняў і прадказаньняў іншых, і абапіраючыся на агульныя стандарты здольнасьцяў.
Па азначэньню, прынцып мэрытакратыі не можа быць эфектыўным ў неканкурэнтным грамадстве ці атачэньні.
[[Катэгорыя:Дзяржава]]
[[Катэгорыя:Сацыялёгія]]
|
