Чашнікі: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д Выява Image:Čašniki._Чашнікі_(XX).jpg замененая на Image:Čašniki._Чашнікі_(1913).jpg карыстальнікам Steinsplitter. Прычына: File renamed: d...
выявы, дапаўненьне, стыль
Радок 39:
|Паштовы індэкс = 211150
|СААТА =
|Выява = Čašniki._Чашнікі_(N._Orda,_XIX).jpg
|Апісаньне выявы = Панарама мястэчка, [[Напалеон Орда|Н. Орда]], [[1876]]
|Шырата градусаў = 54
|Шырата хвілінаў = 51
Радок 53:
}}
'''Ча́шнікі''' — [[горад|места]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Вула (рака)|Вула]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Чашніцкі раён|Чашніцкага раёну]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]]. Насельніцтва 9203<ref name="belstat" /> чал. ([[2009]]). Знаходзяцца за 95 км на паўднёвы захад ад [[Віцебск]]у, за 3 км ад чыгуначнай станцыі Чашнікі (лінія [[Ворша]] — [[Лепель]]). Аўтамабільныя дарогі на [[Лепель]], [[Новалукомаль]], [[Сянно]].
 
Чашнікі — даўняе мястэчка [[Полацкае ваяводзтва|гістарычнай Полаччыны]]. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся касьцёл Сьвятога Лукі пры кляштары дамініканаў (зруйнаваны савецкімі ўладамі ў [[1960-я]]), які лічыўся адным з найбольш прыгожых помнікаў архітэктуры [[барока]] ў краі<ref>[[Аляксандар Ярашэвіч|Ярашэвіч А.]] Чашніцкі кляштар дамініканцаў // {{Літаратура/БелЭн|17к}} С. 268.</ref>.
 
== Назва ==
Існуе некалькі тлумачэньняўмеркаваньня датычна паходжаньня тапоніму «Чашнікі». Паводле першайнайбольш вэрсііпашыранага зь іх, ённазва места утварыўсяўтварылася ад слова [[Чашнік вялікі літоўскі|чашнік]] — пасады ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. ПаводлеІншая другогавэрсія тлумачэньня,зьвязвае паселішчатапонім месьціцаз разьмяшчэньнем паселішча ў нізкім месцы (на [[Чашніцкая нізіна|Чашніцкай нізіне]]), нібы ў «чашы, — адсюль і назва»)<ref>[http://www.lib.vitebsk.net/PRIDVINIE-1/CHASHNIKI/History-CHASHNIKI-1.htm Чашніцкі раён. Гісторыя. Дарэвалюцыйны пэрыяд] на [http://vlib.by/PRIDVINIE-1/index-Pridvinie.htm Прыдзвінскі крайн: Гісторыя і сучаснасць]</ref>. Апроч гэтага, тапонімназву зьвязваюцьчасам зтлумачаць разьвіцьцём тут у даўнія часы ганчарнай справы: ганчары(месца выраблялівыстворчасьці збаны, гарлачы, міскі, чашкі — што, імаверна, і дало назву паселішчучашак)<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі}} С. 399.</ref>.
 
== Гісторыя ==
Першы пісьмовы ўспамінўпамін пра Чашнікі зьмяшчаецца ў пераліку буйных паселішчаў Полаччыны і датуецца [[1504]]. У [[Інфлянцкая вайна|Інфлянцкую вайну]], на загад [[Іван Жахлівы|Івана Жахлівага]], на правым беразе Вулы збудавалі ўмацаваны замак (спалены ў [[1708]]). У [[1564]] каля Чашнікаў на [[Іванскія палі|Іванскіх палях]] абаронцы [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] пад камандаю [[Гетман вялікі літоўскі|гетмана вялікага]] [[Мікалай Радзівіл «Руды»|Мікалая Радзівіла «Рудога»]] нечаканым ударам разьбілі 25-тысячнае маскоўскае войска Шуйскага. Сам Шуйскі загінуў у бітве. У [[1567]] войскі [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] зноў разьбілі маскоўскіх захопнікаў. З [[1568]] Чашнікі знаходзіліся ў валоданьні Ганны Радзівілаўны. У [[1580]] [[Сьпіс каралёў польскіх|кароль]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Стэфан Баторы]] прымаў у мястэчку Шышмарова, пасла Івана Жахлівага.
 
З пачатку [[16 стагодзьдзе|XVI ст.]] Чашнікі знаходзіліся ў складзе [[Полацкае ваяводзтва|Полацкага ваяводзтва]], у валоданьні князёў [[Лукомскія|Лукомскіх]]. У кан. [[16 стагодзьдзе|XVI ст.]] мясьціна перайшла да [[Кішкі|Кішкаў]], у пач. [[17 стагодзьдзе|XVІI ст.]] — да [[Друцкія-Сакалінскія|Друцкіх-Сакалінскіх]], пазьней [[Сапегі|Сапегаў]]. Станам наНа [[1633]] у Чашніках было 109 будынкаў, 16 крамаў<ref name="evkl">[[Валеры Грынявецкі|Валерый Грынявецкі В.]]. Чашнікі // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 745.</ref>, паселішча належала [[Казаноўскія|Казаноўскім]]. З [[1649]] мясьціна была ў валодіньнівалоданьні [[Слушкі|Слушкаў]]. У [[1664]]<ref name="evkl"/> [[Харунжы вялікі літоўскі|харунжы вялікі]] [[Дамінік Служка]] фундаваў тут кляштар [[дамініканы|дамініканаў]]. У [[1722]] мястэчка перайшло да С. Быкоўскага-Лапоты, у [[1785]] — да [[Валадковічы|Валадковічаў]]. У [[1786]] пры дамініканскім кляштары збудавалі мураваны касцёлкасьцёл, у якім захоўвалася цудоўная фігура Пана [[Езус]]а, шанаваная мясцовыммясцовымі насельніцтвамжыхарамі. У [[18 стагодзьдзе|XVІІI ст.]] дзейнічала прыстань, больш за 40 складоў<ref name="evkl"/>, працавалі майстэрні вырабу стругаў — гандлёвых суднаў. У гэты час Чашнікі атрымалі шэраг прывілеяў. У [[1791]] мястэчка зрабіласястала сталіцай Полацкага ваяводзтва.
 
[[Файл:Čašniki. Чашнікі (N. Orda, XIX).jpg|значак|Панарама мястэчка, [[Напалеон Орда|Н. Орда]], [[1876]]]]
 
У выніку [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Чашнікі апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у Лепельскім павеце [[Полацкая губэрня|Полацкай]], з [[1796]] [[Беларуская губэрня|Беларускай]], з [[1802]] [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]]. У [[вайна 1812 году|вайну 1812 году]] каля мястэчка адбылася бітва паміж расейскімі (пад камандай [[Вітгенштэйн]]а) і францускімі (пад камандай [[Віктор (маршал)|Віктора]]) войскамі. У [[1832]] па здушэньні [[паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]] расейскія ўлады скасавалі кляштар дамініканаў, па чым парафію абслугоўвалі дыяцэзіяльныя ксяндзы. ЦягамУ [[1843]]—[[1845]] у мястэчку збудавалі Спаса-Праабражэнскую царкву. У сяр. [[19 стагодзьдзе|XІX ст.]] у Чашніках налічвалася каля 2,5 тысяч жыхароў; сярод местачкоўцаў было нямала лёцманаў, якія наймаліся ўвесну на баркі, праводзячы іх па ДзьвінеДзьвіною да Рыгі. У [[1868]] па здушэньні [[Паўстаньне Кастуся Каліноўскага|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] расейскія ўлады гвалтоўна перарабілі касьцёл Сьв.Сьвятога Лукі на царкву [[Маскоўскі патрыярхат|праваслаўнуюМаскоўскага патрыярхату]] царкву.
З пачатку [[16 стагодзьдзе|XVI ст.]] Чашнікі знаходзіліся ў складзе [[Полацкае ваяводзтва|Полацкага ваяводзтва]], у валоданьні князёў [[Лукомскія|Лукомскіх]]. У кан. [[16 стагодзьдзе|XVI ст.]] мясьціна перайшла да [[Кішкі|Кішкаў]], у пач. [[17 стагодзьдзе|XVІI ст.]] — да [[Друцкія-Сакалінскія|Друцкіх-Сакалінскіх]], пазьней [[Сапегі|Сапегаў]]. Станам на [[1633]] у Чашніках было 109 будынкаў, 16 крамаў<ref name="evkl">[[Валеры Грынявецкі|Валерый Грынявецкі]]. Чашнікі // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 745.</ref>, паселішча належала [[Казаноўскія|Казаноўскім]]. З [[1649]] мясьціна была ў валодіньні [[Слушкі|Слушкаў]]. У [[1664]]<ref name="evkl"/> [[Харунжы вялікі літоўскі|харунжы вялікі]] [[Дамінік Служка]] фундаваў тут кляштар [[дамініканы|дамініканаў]]. У [[1722]] мястэчка перайшло да С. Быкоўскага-Лапоты, у [[1785]] — да [[Валадковічы|Валадковічаў]]. У [[1786]] пры дамініканскім кляштары збудавалі мураваны касцёл, у якім захоўвалася цудоўная фігура Пана [[Езус]]а, шанаваная мясцовым насельніцтвам. У [[18 стагодзьдзе|XVІІI ст.]] дзейнічала прыстань, больш за 40 складоў<ref name="evkl"/>, працавалі майстэрні вырабу стругаў — гандлёвых суднаў. У гэты час Чашнікі атрымалі шэраг прывілеяў. У [[1791]] мястэчка зрабілася сталіцай Полацкага ваяводзтва.
 
У [[1886]] у Чашніках адкрылася папяровая фабрыка. ПаводлеЗгодна вынікаўз вынікамі перапісу ([[1897]]), у мястэчку было 703 будынкі, працавалі лячэбніца, аптэка, 2 народныя вучэльні. У пач. [[20 стагодзьдзе|XX ст.]] тут было ледзьве 5000 жыхароў. Насельніцтва займалася [[земляробства]]м, увесь гандаль канцэнтраваўся ў руках [[габрэі|габрэяў]]. Станам наНа [[1906]] у Чашніках было 5 камяніцаўкамяніц, 1332 драўляных будынкаў, зь якіх 642 жылыя будынкі, нежылыя — 695. У [[1909]] адкрылася меская вучэльня, пераўтвораная ў [[1913]] на вышэйшую пачатковую.
У выніку [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Чашнікі апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у Лепельскім павеце [[Полацкая губэрня|Полацкай]], з [[1796]] [[Беларуская губэрня|Беларускай]], з [[1802]] [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]]. У [[вайна 1812 году|вайну 1812 году]] каля мястэчка адбылася бітва паміж расейскімі (пад камандай [[Вітгенштэйн]]а) і францускімі (пад камандай [[Віктор (маршал)|Віктора]]) войскамі. У [[1832]] па здушэньні [[паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]] расейскія ўлады скасавалі кляштар дамініканаў, па чым парафію абслугоўвалі дыяцэзіяльныя ксяндзы. Цягам [[1843]]—[[1845]] у мястэчку збудавалі Спаса-Праабражэнскую царкву. У сяр. [[19 стагодзьдзе|XІX ст.]] у Чашніках налічвалася каля 2,5 тысяч жыхароў; сярод местачкоўцаў было нямала лёцманаў, якія наймаліся ўвесну на баркі, праводзячы іх па Дзьвіне да Рыгі. У [[1868]] па здушэньні [[Паўстаньне Кастуся Каліноўскага|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] расейскія ўлады гвалтоўна перарабілі касьцёл Сьв. Лукі на [[Маскоўскі патрыярхат|праваслаўную]] царкву.
 
[[1 студзеня]] [[1919]] згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Чашнікі ўвайшлі ў склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак [[16 студзеня]] Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. [[17 ліпеня]] [[1924]] Чашнікі вярнулі ў [[БССР]], дзе яны зрабілісясталі цэнтрам раёну Віцебскай, пазьней Лепельскай акругаў. У [[1925]] пачала дзейнічаць чыгуначная станцыя Чашнікі. З [[1938]] мястэчка знаходзіцца ў складзе Віцебскай вобласьці. [[27 верасьня]] [[1938]] Чашнікі атрымалі афіцыйны статус [[гарадзкі пасёлак|пасёлку гарадзкога пасёлкутыпу]]. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з [[5 ліпеня]] [[1941]] да [[27 чэрвеня]] [[1944]] мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.
У [[1886]] у Чашніках адкрылася папяровая фабрыка. Паводле вынікаў перапісу ([[1897]]) у мястэчку было 703 будынкі, працавалі лячэбніца, аптэка, 2 народныя вучэльні. У пач. [[20 стагодзьдзе|XX ст.]] тут было ледзьве 5000 жыхароў. Насельніцтва займалася [[земляробства]]м, увесь гандаль канцэнтраваўся ў руках [[габрэі|габрэяў]]. Станам на [[1906]] у Чашніках было 5 камяніцаў, 1332 драўляных будынкаў, зь якіх 642 жылыя будынкі, нежылыя — 695. У [[1909]] адкрылася меская вучэльня, пераўтвораная ў [[1913]] на вышэйшую пачатковую.
 
ЦягамУ [[1962]]—[[1965]] Чашнікі ўваходзілі ў склад Бешанковіцкага раёну. [[7 лютага]] [[1966]] паселішча атрымала статус [[места]]. У [[2004]] Чашнікі адзначылі сваё 500-годзьдзе. [[20 студзеня]] [[2006]] адбылося афіцыйнае зацьверджаньне мескага гербу<ref>[http://old.bankzakonov.com/d2008/time21/lav21676/page4.htm Указ Президента Республики Беларусь от 20 января 2006 г. №36 «Об учреждении официальных геральдических символов административно-территориальных и территориальных единиц Витебской области»]</ref>.
[[1 студзеня]] [[1919]] згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Чашнікі ўвайшлі ў склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак [[16 студзеня]] Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. [[17 ліпеня]] [[1924]] Чашнікі вярнулі ў [[БССР]], дзе яны зрабіліся цэнтрам раёну Віцебскай, пазьней Лепельскай акругаў. У [[1925]] пачала дзейнічаць чыгуначная станцыя Чашнікі. З [[1938]] мястэчка знаходзіцца ў складзе Віцебскай вобласьці. [[27 верасьня]] [[1938]] Чашнікі атрымалі афіцыйны статус [[гарадзкі пасёлак|гарадзкога пасёлку]]. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з [[5 ліпеня]] [[1941]] да [[27 чэрвеня]] [[1944]] мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.
 
<center><gallery caption="Места на старых здымках" widths=150 heights=150>
Цягам [[1962]]—[[1965]] Чашнікі ўваходзілі ў склад Бешанковіцкага раёну. [[7 лютага]] [[1966]] паселішча атрымала статус [[места]]. У [[2004]] Чашнікі адзначылі сваё 500-годзьдзе. [[20 студзеня]] [[2006]] адбылося афіцыйнае зацьверджаньне мескага гербу<ref>[http://old.bankzakonov.com/d2008/time21/lav21676/page4.htm Указ Президента Республики Беларусь от 20 января 2006 г. №36 «Об учреждении официальных геральдических символов административно-территориальных и территориальных единиц Витебской области»]</ref>.
Файл:Čašniki. Чашнікі (1913).jpg|Касьцёл Сьвятога Лукі і кляштар дамінікаўа
Файл:Čašniki. Чашнікі (1941).jpg|Касьцёл Сьвятога Лукі па руйнаваньні вежаў
Файл:Čašniki. Чашнікі (1941) .jpg|Касьцёл Сьвятога Лукі, галоўны алтар
Файл:Čašniki. Чашнікі (1941)..jpg|Царква Праабражэньня Гасподняга
</gallery></center>
 
== Насельніцтва ==
Радок 93 ⟶ 104:
bar:1970 from:0 till:6600
bar:1991 from:0 till:10500
bar:2002 from:0 till:10000
bar:2003 from:0 till:9600
bar:2009 from:0 till:9203
Радок 102 ⟶ 114:
</div>
 
* '''[[XIX стагодзьдзе]]''': [[1838]] — 2783 чал. (1405 муж. і 1378 жан.), зь іх шляхты 3 муж. і 4 жан., духоўнага стану каталіцкага 6 муж. і 5 жан., духоўнага стану праваслаўнага 2 муж. і 3 жан., купцоў-юдэяў 35 муж. і 32 жан., мяшчанаў-юдэяў 767 муж. і 822 жан., сялянаў абшарніцкіхзямянскіх 80 муж. і 58 жан., сялянаў скарбовых 500 муж. і 450 жан., аднадворцаў 4 муж. і 2 жан., адстаўных салдатаў 8 муж. і 2 жан.<ref>{{Літаратура/Мястэчкі Беларусі (2010)|к}} С. 415.</ref>; [[1897]] — 4590 чал.
* '''[[XX стагодзьдзе]]''': [[1906]] — 5530 чал, зь іх хрысьціянаў 1254, юдэяў 4276, шляхты 1, чыноўнікаў 26, духоўнага стану 8, купцоў 121, мяшчанаў 4390, сялянаў 985; [[1939]] — 3,5 тыс. чал.<ref>Грынявецкі В. Чашнікі // {{Літаратура/БелЭн|17к}} С. 268.</ref>; [[1970]] — 6,6 тыс. чал.; [[1991]] — 10,5 тыс. чал.<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc3p/322750 Чашники] // {{Літаратура/Вялікі энцыкляпэдычны слоўнік}}</ref>
* '''[[XXI стагодзьдзе]]''': [[2002]] — 10 тыс. чал.<ref>Грынявецкі В. Чашнікі // {{Літаратура/БелЭн|17к}} С. 267.</ref>; [[2003]] — 9,6 тыс. чал.; [[2006]] — 9,6 тыс. чал.<ref>Чашники // {{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі|к}}</ref>; [[2009]] — 9203<ref name="belstat" /> чал. (перапіс); [[2010]] — 9,2 тыс. чал.
 
=== Адукацыя ===
Радок 116 ⟶ 128:
 
== Забудова ==
У плянавальнай структуры Чашнікаў вылучаюцца 3 часткі: гістарычная, сучасны цэнтар і селішчапаселішча папяровай фабрыкі. ЗабудоўваюццаМеста местазабудоўваецца згодна з генэральнымі плянамі, распрацаванымі ў [[1970]] і [[1980]]. УтварыўсяУтвораны мікрараён з 5-павярховымі будынкамі. 2—5-павярховыя дамы пераважна ў цэнтры места і ў фабрычным мястэчкупаселішчы. У [[1986]] зьявіўсяствораны праект дэталёвага плянаваньня цэнтру. У паўднёва-ўсходняй частцы места канцэнтруюцца прамысловыя прадпрыемствы.
 
== Эканоміка ==
Радок 132 ⟶ 144:
Праз Чашнікі праходзяць аўтамабільныя дарогі: {{таблічка-by|Р|62}} (Чашнікі — [[Клічаў]] — [[Бабруйск]]), {{таблічка-by|Р|86}} ([[Багушэўск]] (ад М8) — [[Сянно]] — [[Мядзел]]) і {{таблічка-by|Р|111}} ([[Бешанковічы]] — Чашнікі).
 
Аўтобусная станцыя злучае места саз сталіцай краіны [[Менск]]ам і абласным цэнтрам [[Віцебск]]ам.
 
== Турыстычная інфармацыя ==
[[Файл:Čašniki._Чашнікі_(1913).jpg|міні|Касьцёл Сьв. Лукі, зьнішчаны ў [[1960-я]]]]
 
Дзейнічае Чашніцкі гістарычны музэй. Спыніцца можна ў гасьцініцы «Чашнікі» (''пляц Волі, 5'').
 
Радок 146 ⟶ 156:
=== Страчаная спадчына ===
* [[Чашніцкі замак|Замак]] ([[16 стагодзьдзе|XVI ст.]])
* Касьцёл Сьвятога Лукі йі кляштар дамініканаў (1674, зруйнаваныя ў 1960-я)
* Кляштар марыявітак
 
Радок 157 ⟶ 167:
 
== Літаратура ==
* {{Літаратура/Памяць/Чашніцкі раёнБелЭн|17}}
* {{Літаратура/ЭГБ|6-2}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/Памяць/Чашніцкі раён}}
* {{Літаратура/Сьвяты Казімер у Паазер'і}}
* {{Літаратура/Мястэчкі Беларусі (2010)}}
* {{Літаратура/ЭГБ|6-2}}
* Czaśniki // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|1}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_I/775 775]—[http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_I/776 776].