Рэжым Вішы: розьніца паміж вэрсіямі

|назва = ФранцузскаяФранцуская дзяржава

|статус = [[КалабарацыянізмКалябарацыянізм у Другой сусветнайсусьветнай вайне|КалабарацыянісцкіКалябарацыянісцкі]] ўрад<br />[[Урад у выгнаннівыгнаньні]] (1944—1945)

|гімн = «[[Маршал, мы тут!]]» <br /> {{langмова-fr|«Maréchal, nous voilà!»}}

|сцягсьцяг = Flag of France.svg<!-- Вялікая просьба не замяняць на VichyFlag.svg -— гэта не сцягсьцяг Вішы, а штандар маршала ПетэнаПэтэна-->

|апісанне_сцягаапісаньне_сьцяга = [[СцягСьцяг Францыі]]

|апісанне_гербаапісаньне_герба = [[Герб Францыі]]

|апісаннеапісаньне = '''Цёмна-сіні''': тэрыторыя рэжыму Вішы [[дэ-факта]]<br />'''Бірузовы''': тэрыторыі, акупаваныя [[Краіны Восі|краінамі Восі]]<br />'''Блакітны''': [[Мандат|мандатымандат]]ы, [[Пратэктарат|пратэктаратыпратэктарат]]ы і [[КалоніяКалёнія|калоніікалёніі]] пад кіраваннемкіраваньнем рэжыму Вішы<br />'''СветлаСьветла-блакітны''': [[Мандат|мандатымандат]]ы, [[Пратэктарат|пратэктаратыпратэктарат]]ы і [[КалоніяКалёнія|калоніікалёніі]], не якія кантраляваліся рэжымам Вішы

|s1 = Часовы ўрад ФранцузскайФранцускай рэспублікі

|дэвіз = Праца, сям'ясям’я, Айчына <br /> {{langмова-fr|Travail, famille, patrie}}

|сталіца = [[Вішы]] (<small>[[дэ-факта]]</small>)<br />[[Парыж]] (<small>[[дэ-юрэ]]</small>)<br />[[ЗігмарынгенЗыгмарынген]] (<small>1944—1945</small>)

|мова = [[ФранцузскаяФранцуская мова|французскаяфранцуская]]

|валюта = [[Манеты ій банкноты рэжыму Вішы|франк]]

|дадатковы_параметрдадатковы_парамэтр =

|змесціва_параметрузьмесьціва_парамэтру =

|форма_кіраванняформа_кіраваньня = [[аўтарытарызм|аўтарытарная]] [[дыктатура]]

|тытул_кіраўнікоў = [[СпісСьпіс прэзідэнтаўпрэзыдэнтаў Францыі|Глава ФранцузскайФранцускай дзяржавы]]

|кіраўнік1 = [[Анры Філіп ПетэнПэтэн]]

|тытул_кіраўнікоў2 = [[Прэм'ерПрэм’ер-міністр Францыі|Прэм'ерПрэм’ер-міністр]]

|кіраўнік2 = [[Анры Філіп ПетэнПэтэн]]

|кіраўнік3 = [[П'ерП’ер ЛавальЛяваль]]

|кіраўнік4 = [[ФернанФэрнан дэ Брынон]]

|дадатковы_параметр1дадатковы_парамэтр1 =

|змесціва_параметру1зьмесьціва_парамэтру1 =

|Этап1 = [[Другое камп'енскаекамп’енскае перамір'еперамір’е]]

|Этап2 = УсталяваннеУсталяваньне рэжыму

|Этап3 = Поўная акупацыя Францыі [[Трэці Рэйх|ГерманіяйНямеччынай]]

|Этап4 = [[ВызваленнеВызваленьне Парыжа]]

|Этап5 = СпыненнеСпыненьне існаванняіснаваньня

|дадатковы_параметр2дадатковы_парамэтр2 =

|змесціва_параметру2зьмесьціва_парамэтру2 =

|пасляпасьля =

'''Рэжым Вішы́''' ({{langмова-fr|le régime de Vichy}}) ці '''Вішысцкая Францыя''' (афіцыйная назва '''ФранцузскаяФранцуская дзяржава''' ({{langмова-fr|l'État français}}) — [[КалабарацыянізмКалябарацыянізм у Другой сусветнайсусьветнай вайне|калабарацыянісцкікалябарацыянісцкі]] рэжым у Паўднёвай Францыі часоў акупацыі Паўночнай Францыі [[Трэці рэйх|нацысцкай ГерманіяйНямеччынай]] пасляпасьля паражэнняпаражэньня Францыі напачатку [[Другая сусветнаясусьветная вайна|Другой сусветнайсусьветнай вайны]] і падзенняпадзеньня [[Парыж]]а ў 1940 годзе. Існаваў з [[10 ліпеня]] [[1940]] па [[22 красавіка]] [[1945]] ([[дэ-факта]] да [[25 жніўня]] [[1944]]). Афіцыйна прытрымліваўся палітыкі [[нейтралітэтнэўтралітэт]]у, але фактычна праводзіў палітыку ў інтарэсах [[Краіны «восі» і іх саюзнікісаюзьнікі|краін «восі»]].

Назва — ад курортнага горадагораду [[Вішы]], дзе ў ліпені 1940 годагоду сабраўся Нацыянальны сход, які пастанавіў перадаць [[дыктатар]]скую ўладу [[Маршал Францыі|маршалу]] [[Анры Філіп ПетэнПэтэн|Анры Філіпу ПетэнуПэтэну]]; гэта адзначыла канец [[Трэцяя рэспубліка|Трэцяй рэспублікі]]. Урад ПетэнаПэтэна ій ўу далейшым знаходзіўся ў Вішы, у той час як паўночная частка Францыі з [[Парыж]]ам была акупавана нямецкімі войскамі. У лістападзе 1942 годагоду ГерманіяНямеччына [[АперацыяАпэрацыя «Антон»|акупавала ўсю тэрыторыю Францыі]], з гэтага моманту ўлада ўрада стала чыста намінальнай. ПасляПасьля [[ВызваленнеВызваленьне Парыжа|вызваленнявызваленьня Парыжа]] ў канцы жніўня 1944, урад быў эвакуіраваныэвакуяваны ій існаваў у выгнаннівыгнаньні аж да канца красавіка 1945.

У [[кастрычнік|кастрычніку]]у [[1940]] пасляпасьля асабістай сустрэчы з [[Адольф Гітлер|Гітлерам]] ПетэнПэтэн заклікаў Францыю «супрацоўнічаць» ({{langмова-fr|collaborer}}) з [[Трэці рэйх|нацыстамі]].

Рэжым Вішы дзейнічаў у агульным рэчышчы германскай палітыкі, праводзячы рэпрэсіі супраць [[яўрэі|яўрэяў]], [[цыгане|цыган]], [[камунізм|камуністаў]], [[масоны|масонаў]]; на тэрыторыі Францыі дзейнічалі як германскія часцічасьці [[СС]] і [[гестапа]], так і ўласная рэпрэсіўная арганізацыя — «Міліцыя» (з [[1943]]).

Праводзіліся акцыі супраць [[СупраціўленнеСупраціўленьне, Францыя|СупраціўленняСупраціўленьня]], практыкаваліся растрэлы закладнікаў. У [[1944]] карнікі СС знішчылізьнішчылі паўднёвафранцузскіпаўднёвафранцускі пасёлак [[Арадур-сюр-Глан|Арадур]] (у першапачатковай зоне кантролю Вішы). Была створана сумесная франка-германская [[33-я грэнадзёрская дывізія СС «Шарлемань», 1-я французскаяфранцуская|дывізія СС — «Шарлемань»]] ({{langмова-fr|Charlemagne}}, названа ў гонар [[Карл Вялікі|Карла Вялікага]]).

У Германію вывозіліся французскіяфранцускія рабочыя (у абмен на згоду адпусціцьадпусьціць узятых напачатку войны французскіхфранцускіх ваеннапалонных). Аднак 27 лістапада 1942 г. асноўныя сілы французскагафранцускага ваенна-марскога флотуфлёту (3 [[лінкор]]ы, 7 [[крэйсер]]аў, 15 [[ЭсмінецЭсьмінец|эсмінцаўэсьмінцаў]], 12 падводных лодак і 74 іншых карабля) з санкцыі ўрада Вішы [[ЗатапленнеЗатапленьне французскагафранцускага флотуфлёту ў ТулонеТулёне|былі затоплены]] ў [[ТулонТулён]]е, каб яны не дасталіся ні краінам Восі, ні антыгітлераўскай кааліцыі.

У лютым [[2009]] годагоду [[Адміністрацыйны суд Францыі]] прызнаў урад рэжыму Вішы адказным за дэпартацыю тысяч яўрэяў у нямецкія канцэнтрацыйныя лагерылягеры падчас Другой сусветнайсусьветнай вайны. Паводле даных суду, падчас кіраваннякіраваньня рэжыму Вішы з 1942 па 1944 гады ў лагерылягеры было дэпартавана 76 000 яўрэяў. Вынесенае рашэннерашэньне стала афіцыйным прызнаннемпрызнаньнем дачыненнядачыненьня французскагафранцускага ўрада часоў Другой сусветнайсусьветнай вайны да [[ХалакостГалакост]]а<ref>[http://lenta.ru/news/2009/02/17/blaim/ Францыя прызнала сваё дачыненнедачыненьне да ХалакостаГалакоста]</ref>.

Рэжым Вішы, які праіснаваў са здачы Парыжа нямецкім войскам у 1940 годзе да вызваленнявызваленьня краіны саюзнікамісаюзьнікамі ў 1944 годзе, афіцыйна прытрымліваўся палітыкі нейтралітэтунэўтралітэту.

ІдэалагічнаІдэалягічна рэжым Вішы арыентаваўся на традыцыйна-кансерватыўныякансэрватыўныя каштоўнасцікаштоўнасьці, увасабленнемувасабленьнем якіх у міжваенныя гады лічыўся ПетэнПэтэн. Лічылася, што са звяржэннемзьвяржэньнем ФранцузскайФранцускай рэспублікі ій ўсталяваннемусталяваньнем саюза з ГерманіяйНямеччынай адбылася «Нацыянальная рэвалюцыя» (Révolution nationale). Дэвіз ФранцузскайФранцускай рэспублікі «Свабода, роўнасцьроўнасьць, братэрства» быў заменены на «Travail, Famille, Patrie» («Праца, Сям'яСям’я, Айчына»). Гербам вішысцкага рэжыму была сярэднявечная сякерка-[[францыска]]. Гімнам афіцыйна заставалася «[[Марсельеза]]», аднак па патрабаванніпатрабаваньні немцаў яна была забаронена, і фактычным гімнам стала песняпесьня ў гонар ПетэнаПэтэна «[[Маршал, мы тут!]]» ({{langмова-fr|Maréchal, nous voilà !}}).

ПетэнПэтэн па асабістай ініцыятыве ўвёў на падкантрольнай яму тэрыторыі антысеміцкія законы, яўрэі былі перамешчаны ў лагерылягеры, частка дэпартавана на тэрыторыю, занятую гітлераўцамі.

Шэраг дзеячаў рэжыму, у прыватнасціпрыватнасьці, былы прэм'ерпрэм’ер [[П'ерП’ер ЭцьенЭт’ен Фландэн|П. Э. Фландэн]], будучы прэзідэнтпрэзыдэнт Францыі [[Франсуа Мітэран|Ф. Мітэран]], тайна дапамагалі ФранцузскамуФранцускаму СупраціўленнюСупраціўленьню.

[[ВыяваФайл:Bundesarchiv Bild 183-H25217, Henry Philippe Petain und Adolf Hitler.jpg|thumb|left|Філіп ПетэнПэтэн на сустрэчы з Адольфам Гітлерам, 24 кастрычніка 1940 годагоду]]

Міжнароднае становішча рэжыму Вішы было неадназначным. [[Краіны восі ій іх саюзнікісаюзьнікі|Краіны восі]] прызнавалі яго законным урадам. Паслом ГерманііНямеччыны быў прызначаны [[Ота Абец]]. Дзяржавы, якія знаходзіліся ў стане вайны з ГерманіяйНямеччынай (перш за ўсё [[Вялікабрытанія]]) лічылі, пачынаючы ззь ліпеня 1940, законным прадстаўніцтвам Францыі ў свецесьвеце толькі [[Змагарная Францыя|рух]] [[дэ Голь|дэ Голя]], а рэжым Вішы — нелегітымным урадам на чале са [[дзяржаўнаядзяржаваўная здрада|здраднікамі]]. Тым неня менш [[ЗША]] і [[СССР]] першапачаткова прызналі рэжым Вішы ій акрэдытавалі пры ім сваіх паслоў, так, паслом у ЗША стаў [[Эрык дэ Бішап]]. У [[1941]] годзе, стаўшы аб'ектамаб’ектам агрэсіі з боку Краін восі (СССР у чэрвені, а ЗША ў снежнісьнежні), абедзвеабедзьве гэтыя дзяржавы перавялі сваіх паслоў ззь Вішы ў [[ЛонданЛёндан]], прызнаўшы, такім чынам, урад дэ Голя. Рэжым быў прызнаны [[Канада|Канадай]]й (да акупацыі паўднёвай Францыі) і [[Аўстралія|Аўстраліяй]]й (да канца вайны). Адны нейтральныянэўтральныя дзяржавы мелі дыпламатычныядыпляматычныя адносіны ззь Вішы, іншыя — не.

== Адносіны ззь Вялікабрытаніяй ==

Адносіны з былым саюзнікамсаюзьнікам у Францыі былі вельмі няпростымі.

Трэба сказаць, што ў французаў для гэтага былі істотныя падставы: разгром французскіхфранцускіх армій у БельгііБэльгіі быў узмоцнены паспешнымпасьпешным адыходам брытанскіх войскаў, падчас далейшай эвакуацыі ззь ДзюнкеркаДункерка французскіяфранцускія ваеннаслужачыя склалі ўсяго 10 % ад агульнай колькасціколькасьці эвакуіраваныхэвакуяваных морам

<ref>Мемуары УЎ. Чэрчыля «Другая сусветнаясусьветная вайна».</ref>.

3 ліпеня 1940 брытанскія ваенна-марскія сілы ій авіяцыя [[АперацыяАпэрацыя «Катапульта»|наносяць удар па французскіхфранцускіх караблях]] у Мерс-эль-Кебірэ<ref>[http://ship.bsu.by/main.asp?id=4028 Энциклопедия кораблей/Сражения/Вторая мировая война/Мерс-Эль-Кебире<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>. У адказ ВПС Францыі бамбяць базу Вялікабрытаніі ў ГібралтарыГібральтары, па словах У. Чэрчыля — «без асаблівага запалу».

Рэжыму Вішы ўдалося захаваць кантроль амаль над усімі французскіміфранцускімі калоніямікалёніямі, большасцьбольшасьць заморскіх тэрыторый не прызнавалі адкрыта прабрытанскую «[[Змагарная Францыя|Свабодную (Змагарную) Францыю]]» [[Шарль дэ Голь|генералагенэрала дэ Голя]]. У верасніверасьні [[1940]] галісцкія сілы пры прамой падтрымцы Вялікабрытаніі [[СенегальскаяСэнэгальская аперацыяапэрацыя|распачалі спробу]] захопу [[Дакар]]а ў [[СенегалСэнэгал]]е, якая скончылася поўным правалам. У [[1941]] годзе Вялікабрытанія [[СірыйскаСырыйска-ЛіванскаяЛібанская аперацыяапэрацыя|пад фармальнай падставай акупавала]] [[СірыяСырыя|Сірыю]] і [[ЛіванЛібан]], якімі Францыя валодала па мандаце [[Ліга Нацый|Лігі Нацый]]. У 1942 годзе Вялікабрытанія пад падставай магчымага выкарыстаннявыкарыстаньня немцамі [[Мадагаскар]]а ў якасціякасьці базы для падводных лодак здзейснілазьдзейсьніла [[Мадагаскарская аперацыяапэрацыя|ўзброенае ўварваннеўварваньне на востраў]]. Баі працягваліся паўгода ій скончыліся капітуляцыяй сіл вішыстаў у лістападзе 1942 годагоду. Тайныя перамовы з брытанцамі вялі, паралельна з дэ Голем, некаторыя вядучыя дзеячы рэжыму — [[Франсуа Дарлан|Ф. Дарлан]], [[Анры Жыро|А. Жыро]] і інш.

На працягу рэжыму Вішы главой французскайфранцускай дзяржавы заставаўся [[Анры Філіп ПетэнПэтэн|Філіп ПетэнПэтэн]] (1856—1951). Пры ім змяніласязьмянілася чатыры кабінетыкабінэты міністраў, якія ўзначальвалі [[П'ерП’ер ЛавальЛяваль]] (1883—1945), [[П'ерП’ер-ЭцьенЭт’ен Фландэн|Фландэн]] (1889—1958) і [[Франсуа Дарлан|Дарлан]] (1881—1942).

;ПерыядПэрыяд рэакцыйных [[рэваншызм|рэваншыстаў]] (1940—1941)

* [[Урад ЛаваляЛяваля (5)|Урад ЛаваляЛяваля]] — з [[16 ліпеня]] па [[13 снежнясьнежня]] [[1940]] годагоду.

* [[Урад Фландэна (2)|Урад Фландэна]] — з [[14 снежнясьнежня]] 1940 годагоду па [[9 лютага]] [[1941]] годагоду.

;ПерыядПэрыяд [[Тэхнакратыя|тэхнакратаў]] (1941—1942)

* [[Урад Дарлана]] — з [[10 лютага]] 1941 па [[18 красавіка]] [[1942]] годагоду.

;ПерыядПэрыяд [[прагматызм]]у ЛаваляЛяваля (1942—1943) і перыядпэрыяд [[КалабарацыянізмКалябарацыянізм|ультра-калабарацыяністаўкалябарацыяністаў]] (1944)

* [[Другі ўрад ЛаваляЛяваля]] — з 18 красавіка 1942 годагоду па [[19 жніўня]] [[1944]] годагоду.

== ЗвяржэннеЗьвяржэньне ==

[[25 жніўня]] [[1944]] годагоду Парыж быў [[Паўднёва-французскаяфранцуская аперацыяапэрацыя|вызвалены]]. ПетэнПэтэн з кабінетамкабінэтам міністраў былі вывезены нямецкімі войскамі ў Германію, дзе [[ФернанФэрнан дэ Брынон]] заснаваў [[урад у выгнаннівыгнаньні]] ў горадзе [[ЗігмарынгенЗыгмарынген]], які праіснаваў да [[22 красавіка]] [[1945]] годагоду. ПетэнПэтэн адмаўляўся ўдзельнічаць у {{нп3|ФранцузскаяФранцуская УрадаваяЎрадавая Камісія|новым урадзе|fr|Commission gouvernementale de Sigmaringen}}. У ЗігмарынгенеЗыгмарынгене было ўласнае радыё (''Radio-patrie''), прэса (''La France'', ''Le Petit Parisien''), а таксама пасольствы ГерманііНямеччыны, Італіі ій Японіі. Насельніцтва анклава налічвала 6 тыс. чалавек, уключаючы вядомых калабарацыянісцкіхкалябарацыянісцкіх журналістаў, пісьменнікаўпісьменьнікаў ([[ЛуіЛюі-ФердынандФэрдынанд Селін]], Люсьен Рэбатэ), акцёраўактораў (Рабер Ле Віган).

Асноўныя кіраўнікі былі асуджаны за дзяржаўнуюдзяржаваўную здраду ў [[1945]]—[[1946]] гадах. Шматлікія дзеячы культуры, якія заплямілі сябе падтрымкай рэжыму, былі прысуджаны да «грамадскагпграмадзкагп зганьбаваннязганьбаваньня».

* [[Анры Філіп ПетэнПэтэн]] — глава ФранцузскайФранцускай дзяржавы.

* [[П'ерП’ер ЛавальЛяваль]] — прэм'ерпрэм’ер-міністр ФранцузскайФранцускай дзяржавы ў [[1940]] годзе ій [[1942]]-[[1944]] гадах.

* [[Франсуа Дарлан]] — прэм'ерпрэм’ер-міністр ФранцузскайФранцускай дзяржавы ў [[1941]]-[[1942]] гадах.

* [[П'ерП’ер-ЭцьенЭт’ен Фландэн]] — прэм'ерпрэм’ер-міністр ФранцузскайФранцускай дзяржавы ў [[1940]]-[[1941]] гадах.

* [[Шарль Хюнтцыгер]] — генералгенэрал і [[міністр абароны]]

* [[Поль Туўе]] — глава ФранцузскайФранцускай міліцыі ў [[Ліён]]е.

* [[Марсель Дэа]] — лідарлідэр [[ФранцузскаяФранцуская народная партыя|ФранцузскайФранцускай народнай партыі]].

* [[ЛуіЛюі-ФердынандФэрдынанд Селін]] — пісьменнікпісьменьнік.

* [[Марыс Папон]] — глава Службы па яўрэйскіхгабрэйскіх пытанняхпытаньнях у [[ПрэфектураПрэфэктура, Францыя|прэфектурыпрэфэктуры]] [[Бардо]].

* [[Жан Баратра]] — генеральныгенэральны камісар па справах спорту ў [[1940]]—[[1942]] гадах.

* [[Шарль Леска]] — пісьменнікпісьменьнік, журналіст.

* [[Урад маршала ПетэнаПэтэна]]

* [[Італьянская акупацыя Францыі ў перыядпэрыяд Другой сусветнайсусьветнай вайны]]

* [[ФранцузскіяФранцускія ваеннапалонныя ў Другой сусветнайсусьветнай вайне]]

* Черчилль У. С. ''Вторая мировая война: в 6 т.'' /Пер. с англ. под ред. А.Орлова  — М.:ТЕРРА  — Книжный клуб, 1998.

[[Катэгорыя:МарыянетачныяМарыянэтачныя дзяржавы Другой сусветнайсусьветнай вайны]]

[[Катэгорыя:ХалакостГалакост у Францыі]]