Лупалава: розьніца паміж вэрсіямі

ЗьЗ XV стагодзьдзя ў гістарычных дакумэнтах згадваецца Задняпроўскі пасад Магілёва. На тэрыторыі Задняпроўскага пасаду некалі знаходзіліся Лупалаўская і Траецкая сотні. У канцы ХІХ стагодзьдзя за гэтай часткай Магілёва замацавалася назва "Маскоўскае прадмесьце". Аднак больш вядомы назоў -— "Лупалава".

Праз гэтую частку горадагораду праходзілі гандлёвыя шляхі на поўдзень і ўсход. Скураныя вырабы, якімі на працягу стагодзьдзяў славіліся лупалаўскія майстры, вывозіліся ў [[Польшча | Польшчу]] і [[Прыбалтыка | Прыбалтыку]]. Гандаль вёўся з гарадамі левабярэжнай Украіны. Акрамя рамяства і гандлю, жыхары Задняпроўя займаліся земляробствам, агародніцтвам, садоўніцтвам (у прыватнасьці, вырошчвалі кавуны, абрыкосы) і жывёлагадоўляй.

СьведчаннемСьведчаньнем разьвіцьця рамесьніцтва і гандлю зьяўляюцца назвы вуліц. ЗьЗ XVII ст. вядомыя вуліцы: Мсьціслаўская, Чавуская, Чарнігаўская, Альхоўская, Лупалаўская, Ганчарная, Алейная (на ёй жылі майстры, якія выраблялі алей) і іншіншыя. У 1604 г. на тэрыторыі Лупалава налічвалася 204 домаўладальнікі, у якіх было 214 гектараў сядзібнай і агароднай зямлі. На левым беразе Дняпра знаходзілася значная частка гарадзкіх сенажацяў і 2000 гектараў каралеўскага лесу, які належаў гораду. У раёне Любужа знаходзіўся таксама гарадзкі млын.

На працягу войнаў ХVI - ХVIІІХVI—ХVIІІ стагоддзяў прадмесьце і яго жыхары моцна пацярпелі. Неаднаразова зьнішчаліся будынкі, рабавалася маёмасьць гараджан. Праз зручную раўнінную мясцовасьць на тэрыторыі прадмесьця разьмяшчаліся на пастой арміі, праводзіліся ваенныя манэўры.

Менавіта тут, на левым беразе Дняпра, у 1581 годзе стаяў разам са сваімі казакамі і ратнымі людзьмі, рыхтуючыся да штурму [[Магілёўскі замак|Магілёўскага замку]], будучы заваёўнік [[Сыбір|Сыбіры]]ы [[Ярмак|Ярмак Цімафеевіч]].

8 верасьня 1708 году падчас [[Паўночная вайна|Паўночнай вайны]] (1700-17211700—1721) войскі Пятра I, празь некалькі тыдняў пасьля ладнага рабаваньня Магілёва войскамі [[Швэцыя|швэдзкага]] [[кароль|караля]] [[Карл XII|Карла XII]], што стаялі тут каля 2-х месяцаў, спалілі квітнеючае і багатае гандлёва-купецка-рамеснае места.

У траўні 1780 году ў Магілёве для сустрэчы з [[Аўстра-Вугоршчына|аўстрыйскім]] [[імпэратар]]ам [[Ёзэф II (імпэратар Аўстра-Вугоршчыны)|Ёзэфам II]] прыбыла расейская імпэратрыца [[Кацярына II]]. Адмыслова для іх былі наладжаныя грандыёзныя вайсковыя манэўры.

У 1802 годзе тут быў арганізаваны ваенны агляд для імпэратара [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I]], які пажадаў убачыць, як дзейнічаюць войскі ва ўмовах, максымальна набліжаных да баявых. У выніку загінулі дзясяткі салдат і мясцовых жыхароў, якія прыйшлі паглядзець на відовішча.

[[FileФайл:Mahiloŭ. Магілёў (N. Orda, 1877).jpg|thumbміні|400px|right400пкс|Магілёў. Гравюра [[Напалеон Орда|Напалеона Орды]]]]

Праваслаўныя цэрквы: Траецкая (ад яе назвы паходзіць назва сотні) і Петрапаўлаўская. Прыход Траецкай царквы быў заснаваны ў ХVI стагодзьдзі, драўляная царква вядомая зьз ХVIІ стагоддзя. З 1792 Лупалава ўпрыгожыла каменная Траецкая царква, якая знаходзілася амаль на самым беразе Дняпра. Драўляная Петрапаўлаўская царква вядомая з 1633 году. Будаўніцтва мураванай царквы пачалося ў 1769. Усе цэрквы былі зачыненыя ў 1929—1930 гады. Часткова яны былі пашкоджаныя ў гады вайны 1941—1945 гг. і канчаткова разбураныя ў 1950-я гады.

У 1841 - 491841—1849 гады праз Лупалава быў пракладзены шлях «[[Ворша]] -— [[Доўск]]», як частка магістралі «[[Санкт-Пецярбург|Пецярбург]] -— [[Кіеў]]». У 1860 годзе быў здадзены ў эксплюатацыю мост на палевых апорах праз [[Дняпро]]. Да праектоўкі, стварэньня дарогі і маста меў непасрэднае дачыненьне інжынэр, палкоўнік, аўтар першага ў Расеі падручніка па мэханіцы -— [[Ястржэмбскі, Мікалай Феліксавіч|Мікалай Ястржэмбскі]].

Менавіта ў Магілёве ён напісаў працяг «[[Мёртвыя душы|Мёртвых душ]]» [[Мікалай Гогаль|Гогаля]]. Апублікаваныя ў Маскве, яны былі ўспрынятыя чытачамі як арыгінальны, цудам выратаваны твор вялікага пісьменьніка. Пазьней зь цяжкасьцю М. Ястржэмбскі здолеў пераканаць літаратуразнаўцаў ў тым, што гэта «містыфікацыя», а аўтар працягу -— менавіта ён, а ня Гогаль.

У другой палове ХІХ ст. Лупалава славілася сваімі піваварамі. «Лупалаўскае» піва было шырока вядомае нават па-за межамі [[Расейская імпэрыя|Расейскай Імпэрыіімпэрыі]]. У 1862 годзе быў створаны бровар Ф. Лекерта, а ў 1870 -— бровар, які належаў Э. Яньнік.

У 1909-19101909—1910 гадах у гарбарных майстэрнях Магілёва працаваў [[Цішка Гартны]] (Зьміцер Жылуновіч), які пазьней стаў вядомым беларускім паэтам, акадэмікам, першым кіраўніком ураду [[БССР]].

31 траўня 1918 году на сходзе прадстаўнікоў мясцовага насельніцтва, які адбыўся на Лупалава, быў абраны Лупалаўскі павятовы выканаўчы камітэт. Менавіта з гэтага моманту пачынаецца савецкая гісторыя Лупалава і [[Лупалаўскі раён|Лупалаўскага раёну]] -— адміністрацыйных адзінак, якія мелі асобны ад гораду Магілёва статус.

10 чэрвеня 1918 грамадзяне Лупалава заявілі пра сваё жаданьне застацца ў складзе [[РСФСР]]. І з 1919 да 1924 Лупалава, як і Магілёў, уваходзіць у склад [[РСФСР |савецкай Расеі]].

[[Катэгорыя:Магілёў]] [[Катэгорыя:Гарады на Дняпры]]