Азэрбайджанская мова: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д Крыніца — https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Azerbaijani_language&oldid=586674108, https://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=Азербайджанский_язык&oldid=60180511
Радок 1:
{{Інфармацыя пра мову
[[Файл:Idioma azerí.png|значак]]
|Назва мовы = Азэрбайджанская мова
'''Азэрбайджанская мова''' — адна зь цюрскіх моваў; належыць да агускай групы. Распаўсюджаная ў асноўным у [[Азэрбайджан]]е (дзяржаўная мова краіны), часткова ў [[Грузія|Грузіі]], [[Іран]]е, [[Ірак]]у, [[Турэччына|Турэччыне]]. Агульная колькасьць носьбітаў — каля 20 млн чалавек. Вылучаюцца чатыры групы дыялектаў: усходняя (кубінскі, шэмахінска-бакінскі і іншыя), заходняя (казаскі — па назьве гораду Казах на захадзе Азэрбайджану, карабахскі, гянджынскі і іншыя), паўночная (закатала-кахскі, шэкінскі і іншыя) і паўднёвая (ерэванскі, нахічэванскі, ардубадзкі і іншыя).
|Назва мовы ў арыгінале = Azərbaycan dili, Azərbaycanca, Azəri dili, Azəricə, آذربایجان دیلی ,آذربایجانجا ,آذری دیلی ,آذریجه, Азәрбајҹан дили
|Краіны ўжываньня = [[Азэрбайджан]]е, [[Іран]]е, [[Турэччына|Турэччыне]], [[Грузія|Грузіі]], [[Расея|Расеі]], [[Аўганістан]]е, [[Ірак]]у, [[Туркмэністан]]е, [[Сырыя|Сырыі]]<ref>Паводле [http://www.ethnologue.com/language/azb Ethnologue].</ref>
|Рэгіён = Закаўказьзе, Іранскі Азэрбайджан, Блізкі Ўсход
|Клясыфікацыя = [[алтайскія мовы|Алтайская сям'я]]
* [[цюрскія мовы|Цюрская галіна]]
** Агуская група
*** Заходнеагуская падгрупа
**** '''Азэрбайджанская'''
|Афіцыйная мова ў = [[Азэрбайджан]]е,<br/>[[Дагестан]]е ([[Расея]])
|Дапаможная мова ў =
|Рэгулюецца = Нацыянальнай акадэміяй навук Азэрбайджану
|Код па ISO 639-1 = az
|Код па ISO 639-2(B) = aze
|Код па ISO 639-2(T) = aze
|Код па SIL = —
|Выява = Idioma azerí.png
|Подпіс да выявы = <center>Арэал азэрбайджанскае мовы<center/>
|Шырыня выявы = 250px
}}
'''АзэрбайджанскаяАзэрбайджа́нская мова''' (саманазва: ''Azərbaycanca'', ''Azərbaycan dili'' і г.д., вымаўл. {{IPA|[ɑzærbɑjdʒɑn dili]}}) — адна зь цюрскіх моваў; належыць да агускай групы ў складзе цюрскіх моваў. Распаўсюджаная ў асноўным у [[Азэрбайджан]]е (дзяржаўная мова краіны), часткова ў [[Грузія|Грузіі]], [[Іран]]е, [[Ірак]]у, [[Турэччына|Турэччыне]]. Агульная колькасьць носьбітаў — каля 2023 млн чалавекчал.<ref>{{Кніга|аўтар = Nationalencyklopedin.|частка = |загаловак = Världens 100 största språk 2007|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Nationalencyklopedin|год = |том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref> Вылучаюцца чатыры групы дыялектаў: усходняя (кубінскі, шэмахінска-бакінскі і іншыя), заходняя (казаскі — па назьве гораду Казах на захадзе Азэрбайджану, карабахскі[[Нагорны Карабах|карабаскі]], гянджынскі і іншыя), паўночная (закатала-кахскікаскі, шэкінскі і іншыя) і паўднёвая (ерэванскі, нахічэванскі, ардубадзкі і іншыяінш.).
 
У фанэтыцы для азэрбайджанскай мовы, у адрозьненьне ад роднасных цюрскіх моваў, характэрная прыдыхальнае вымаўленьне выбуховыхвыбухных глухіх зычных на пачатку і канцы слова, паляталізаванае вымаўленьне вэлярных і іх пераход у афрыкаты перад галоснымі пярэдняга шэрагу. Сярод асаблівасьцяў граматыкі — наяўнасьць у афіксаў прэдыкатыўнай формы імя 1-й і 2-й асобы адзіночнага ліку толькі варыянтаў з шырокімі галоснымі, а таксама ўзьнікненьне проціпастаўленняпроціпастаўленьня сучасьнасці і цяперашне-будучага часу.
 
== Гісторыя ==
Азэрбайджанская мова паходзіць ад мовы агускіх плямёнаў Сярэдняй Азіі 8—10 стст. Эпас на азэрбайджанскай мове (Кітабі Дэдэ Коркуд) зараджаецца да 11 ст. Літаратура на азэрбайджанскай мове існуе з 13 ст. на аснове табрыскага і шырванскага дыялектаў, з пачатку 19 ст. (пасьля далучэньня Паўночнага Азэрбайджану да Расеі) – на аснове шэмахінска-бакінскага дыялекту. У пэрыядызацыі літаратурнай мовы пераломнай датай лічыцца выхад у 1875 газэты «Экінчы». Літаратурная мова з 13 ст. да 1875 апісваецца як мова данацыянальнага пэрыяду (на ёй напісаныя творы клясыкаў азэрбайджанскай літаратуры — Насімі, Фізулі, Хатаі і інш.), а літаратурная мова з 1875 — як мова нацыянальнага пэрыяду; яна склалася ў творах М.Ф. Ахундава, Г. Зардабі, Дж. Мамэдкулізадэ. Да канчатковага далучэньня ўсходняй часткі [[Каўказ]]а да Расейскай імпэрыі азэрбайджанская мова (называная расейцамі «татарскай», напрыклад у М. Ю. Лермантава і А. А. Марлінскага) была мовай міжнацыянальных зносінаў і пасьля захоўвала гэтую функцыю ў Паўднёвым Дагестане. Пачынаючы зь сярэдзіны 19 ст. азэрбайджанская мова ўваходзіла ў навучальную праграму павятовых школаў у [[Баку]], [[Тыфліс]]е, Гянджы, Шэкі і іншых гарадох. Да 1929 пісьмовасьць на азэрбайджанскай мове існавала на арабскай, у 1929—1940 на лацінскай аснове, з 1940 — на аснове кірылічнай графікі.
Азэрбайджанская мова паходзіць ад мовы агускіх плямёнаў Сярэдняй Азіі 8—10 стст. Эпас на азэрбайджанскай мове (Кітабі Дэдэ Коркуд) зараджаецца да 11 ст.
 
=== Літаратурная традыцыя ===
Азэрбайджанская мова паходзіць ад мовы агускіх плямёнаў Сярэдняй Азіі 8—10 стст. Эпас на азэрбайджанскай мове (Кітабі Дэдэ Коркуд) зараджаецца да 11 ст. Літаратура на азэрбайджанскай мове існуе з 13 ст. на аснове табрыскага і шырванскага дыялектаў, з пачатку 19 ст. (пасьля далучэньня Паўночнага Азэрбайджану да Расеі) – на аснове шэмахінска-бакінскага дыялекту. У пэрыядызацыі літаратурнай мовы пераломнай датай лічыцца выхад у 1875 газэты «Экінчы». Літаратурная мова з 13 ст. да 1875 апісваецца як мова данацыянальнага пэрыяду (на ёй напісаныя творы клясыкаў азэрбайджанскай літаратуры — Насімі, Фізулі, Хатаі і інш.), а літаратурная мова з [[1875]] — як мова нацыянальнага пэрыяду; яна склалася ў творах М.Ф. Ахундава, Г. Зардабі, Дж. Мамэдкулізадэ. Да канчатковага далучэньня ўсходняй часткі [[Каўказ]]ау да Расейскай імпэрыі азэрбайджанская мова (называная расейцамі «татарскай», напрыклад у М. Ю. Лермантава і А. А. Марлінскага) была мовай міжнацыянальных зносінаў і пасьля захоўвала гэтую функцыю ў Паўднёвым Дагестане. Пачынаючы зь сярэдзіны 19 ст. азэрбайджанская мова ўваходзіла ў навучальную праграму павятовых школаў у [[Баку]], [[Тыфліс]]е, Гянджы, Шэкі і іншых гарадох. Да 1929 пісьмовасьць на азэрбайджанскай мове існавала на арабскай, у 1929—1940 на лацінскай аснове, з 1940 — на аснове кірылічнай графікі.
 
Пачынаючы зь сярэдзіны 19 ст. азэрбайджанская мова ўваходзіла ў навучальную праграму павятовых школаў у [[Баку]], [[Тыфліс]]е, Гянджы, Шэкі і іншых гарадох. Да [[1929]] пісьмовасьць на азэрбайджанскай мове існавала на арабскай, у [[1929]]—[[1940]] на лацінскай аснове, з [[1940]] — на аснове кірылічнай графікі. Азэрбайджанцы Ірану дагэтуль захоўваюць пісьмовасьць на пэрсыдзкай аснове, якая ў сваю чаргу паходзіць ад арабскай.
 
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Azerbaijani language|выгляд=міні}}
{{Interwiki|az|азэрбайджанскай|}}
 
== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}
 
{{Цюрскія мовы}}