Паляваньне: розьніца паміж вэрсіямі

'''Палява́ньне'''  — пошук і перасьлед дзікіх зьвяроў ды птушак з мэтаю іх здабычы, дзеля футра, мяса й г. д.

Першабытны чалавек выкарыстоўваў для паляваньня тыя ж прылады, што служылі яму для самааховы й здабываньня каранёў (камяні, палкі, драўляныя дубіны, завостраныя на агні ствалы маладых дрэўцаў, крамянёвыя секачы, пазьней  — [[дроцік]]і, [[дзіда|дзіды]], [[рагаціна|рагаціны]], [[нож|нажы]]). 3 такой зброяй паляваньне было магчымым пры непасрэдным сутыкненьні са зьверам і патрабавала калектыўных формаў і розных спосабаў паляваньня, заснаваных на веданьні нораву, звычак, паводзінаў зьвяроў, паляваньне вызначалася сукупнасьцю традыцыйных прыёмаў высочваньня й здабываньня дзічыны й залежала ад сродкаў паляўніцтва. Спосабы паляваньня сфармаваліся на працягу [[каменны век|каменнага веку]]. Менавіта адтуль вядуць пачатак такія спосабы паляваньня, як высочваньне, трапленьне, падыход, пад'ездпад’езд, подпуск (сежа), аблава з нагонкай. На эпоху [[эпоха палеаліту|эпоху палеалітупалеаліт]]у прыпадае й вынаходніцтва самалоўных прыстасаваньняў.

Найбольш пашыранай і эфэктыўнай была аблава з нагонкай, якая існуе й у наш час пры паляваньні на [[лось|ласёў]], [[дзік]]оў ды [[воўк|ваўкоў]]. У адрозьненьне ад далёкага мінулага гучкі (клікуны, загоншчыкі) гоняць цяпер зьвяроў не ў дрыгвя й глыбокія яры са стромкімі схіламі, а на лінію расстаўленых пэўным чынам стралкоў. Жыцьцяздольнай аказалася аблога, ці аблава са сьцяжкамі (чырвонымі стужкамі, у мінулым  — пучкамі разнаколерных пёраў, прывязаных на адлегласьці ня больш за мэтар да шматкілямэтровага шнура, якім ашнуроўвалі дзялянку лесу з загадзя высачанымі ваўкамі або [[ліса]]мі). Аблога бывае разамкнутай, калі гучкі з шумам гоняць зьвяроў на стралкоў, і самкнутай, калі паляўнічыя разьмяшчаюцца па ўсім перымэтры аблогі, уздоўж шнура. Апошні варыянт паляваньня называецца катлом. На дробных зьвяроў, пераважна [[заяц|зайцоў]], палявалі катлом і без папярэдняга ашнуроўваньня  — паляўнічыя абкружалі пэўную дзялянку поля й, пакрысе звужаючы круг, стралялі ўспуджаных зьвяроў.

Са зьяўленьнем [[кап'ё|кап'якап’я]], дроціка ды [[лук]]а (9 тысячагодзьдзе да н.  э.) побач з калектыўнымі склаліся й пашырыліся індывідуальныя спосабы паляваньня. Падыход (паляваньне з падыходу, скрад, скрадваньне)  — падкрадваньне крокам або паўзком да зьвера на адлегласьць выстралу. Трапленьне  — пошук і выяўленьне па сьлядах (тропах) месца знаходжаньня зьвера. Добры вынік ад яго зімой, асабліва па першым сьнезе, і летам па вільготнай зямлі, на якой даўжэй захоўваюцца сьляды. Эфэктыўнасьць трапленьня значна ўзрасла пасьля прыручэньня [[сабака|сабакі]] (9—8 тысячагодзьдзі да н.  э.). Пад'ездПад’езд (паляваньне на пад'ездпад’езд)  — набліжэньне да зьвера на санях або лодцы на адлегласьць дакладнага стрэлу. Аб'езд Аб’езд — павольны аб'ездаб’езд на санях зьвера ў полі, з паступовым звужэньнем круга. Подпуск (засада, сежа)  — паляваньне, калі зьвера падпускаюць на выстрал са сховішча  — загадзя пабудаванага будана або з палатак на дрэве. Подпуск часта спалучалі з вабай, асабліва ў час гону ласёў. 3 лукам, а пазьней са [[стрэльба]]й палявалі на баравую й балотную дзічыну. [[Цецярук|Цецерукоў]] стралялі на такавішчах раньняй вясной, зімой іх прываблівалі балванам (чучалам), якога саджалі на жэрдку крыху ніжэй за верхавіны дрэў. [[Качка|Качак]] білі ў падход і на манькуту (надсадную качку). На [[бакас]]аў, [[слонка|слонак]], [[гаршнэп]]аў, [[дупель|дупеляў]], [[турухтан]]аў (батальёнаў) палявалі раньняй вясной. Паляваньне са стрэльбай на дробных птушак мела пераважна спартыўны характар і карысталася папулярнасьцю галоўным чынам сярод гарадзкіх паляўнічых. Сяляне лічылі за празьмерную раскошу траціць набой на птушку ў чвэртку фунта вагай і лавілі іх пераважна сіламі.

Здаўна вядомыя таксама й неактыўныя спосабы паляваньня, заснаваныя на выкарыстаньні самалоўных прыладаў і прыстасаваньняў: лоўчых ям, петляў са скураных паскаў і сухажыльля ды інш. Асноўнай старажытнай зброяй паляваньня быў лук, з [[12 стагодзьдзе|12 стагодзьдзя]] пашырыўся ўдасканалены лук  — [[куша]] (арбалет) з кольбай, ложай і мэханічным напінаньнем [[цеціва|цецівы]], што спрашчала актыўнае паляваньне. У [[10 стагодзьдзе|10]]—[[14 стагодзьдзе|14 стагодзьдзях]] паляваньне ў [[Беларусь|Беларусі]] належала значная роля. На [[ПолаччынаПолацкае княства|Полаччыне]], [[ВіцебшчынаВіцебскае княства|Віцебшчыне]] і [[ТураўшчынаТураўскае княства|Тураўшчыне]] асноўным аб'ектамаб’ектам паляваньня былі [[тур]] і [[зубр]], ля [[Ваўкавыск]]а  — дзік, у [[Пагарыньне|Пагарыньні]]  — [[бабёр]], у ваколіцах [[Клецк]]а  — [[казуля]]. Для паляваньня выкарыстоўваліся ўсе віды наступальнай і абарончай зброі: лукі, кушы, коп'ікоп’і, дзіды, дроцікі, рагаціны, [[сякера|сякеры]], [[чакан]]ы, [[шабля|шаблі]], нажы, [[кісцень|кісцяні]]. Коп'іКоп’і й дроцікі кідалі наводмаш зь бегу ці нагнаўшы зьвера верхам, дзіды й рагаціны выкарыстоўвалі пры паляваньні на буйных зьвяроў, асабліва [[мядзведзь|мядзведзя]]. Пашыраным было паляваньне разнастайнымі самаловамі, пасткамі (ступіца, ступа, торгала, ашчэп, ваўкоўня, трызубец), сеткамі (лятуха, звон, шацёр, плат, стажок, разьезд), петлямі, сіламі (пружок, панажы, кола), з [[18 стагодзьдзе|18 стагодзьдзя]]  — капканамі саматужнай і фабрычнай вытворчасьці. У сярэднявеччы папулярным было паляваньне з сабакамі ці [[сокал]]амі. У [[15 стагодзьдзе|15]] – — [[17 стагодзьдзе|17 стагодзьдзях]] для паляваньня выкарыстоўвалі сабак-хартоў, якія даганялі й душылі зьвера, гончых, якія гналі зьвера з брэхам, выжлаў, якія нюхам адшуквалі птушак і ўзьнімалі іх, а потым знаходзілі й прыносілі здабычу, ямнікаў (таксаў), зь якімі палявалі на норнага зьвера. Сакалінае паляваньне з «белазорамі» й «балабанамі» было выключнай прэрагатывай караля й магнатаў. З канца 15  — пачатку [[16 стагодзьдзе|16 стагодзьдзя]] пашырылася паляваньне з агнястрэльнай зброяй (напачатку сярод прадстаўнікоў пануючых класаў, зь сярэдзіны 16 стагодзьдзя  — і сярод сялянаў). Да канца [[19 стагодзьдзе|19 стагодзьдзя]] карысталіся шомпальнымі стрэльбамі: ручніцамі, губчастымі («зьвярынымі» і «птушынымі»), крамянёвымі («крамзелямі» й «сакалоўкамі»), аднаствольнымі, пазьней двух-ствольнымі дубальтоўкамі («пістонаўкамі»), у канцы 19 – — пачатку [[20 стагодзьдзе|20 стагодзьдзя]], «бярданкай»  — стрэльбай з зарадамі патроннага тыпу. Паляваньне з агнястрэльнай зброяй і адсутнасьць дзейснага кантролю прывялі да масавага зьнішчэньня многіх відаў жывёл, асобныя зь якіх зьвяліся канчаткова (тур, зубар, [[тарпан]] ды інш.). Паляваньне насіла характар варварскай забавы прывілеяваных асобаў і стала амаль недаступным для астатніх. Напрыклад, у [[1860]] годзе цар [[АляксандрАляксандар II]] і яго сьвіта за два дні зьнішчылі ў [[Белавеская пушча|Белавескай пушчы]] 28 зуброў, 23 дзікі, 36 [[казуля]]ў ды шмат іншых зьвяроў. Для загону зьвяроў, акрамя егераў і аб'ездчыкаўаб’ездчыкаў, было мабілізавана больш за 2 тысячы сялянаў, якія 3 тыдні заганялі зьвяроў у загарадзь. Падчас паляваньня цара [[Мікалай II|Мікалая II]] за 2 тыдні забіта 40 зуброў, 53 [[алень|алені]], 26 [[рысь|рысяў]], 36 [[лані|ланяў]], 325 казуляў, 138 дзікоў, 51 ліс ды інш.