Эстонская мова: розьніца паміж вэрсіямі

Некалькі протаэстонскіх гаворак пачалі адзьдзяляццааддзяляцца ад агульнае прыбалтыйска-фінскае моўнае супольнасьці ўжо ў пачатку нашае эры. У пэрыяд з [[12 стагодзьдзе|12]] па [[13 стагодзьдзе|13 стагодзьдзі]] на іх аснове пачала фармавацца стараэстонская мова. Пазьней на эстонскую мову паўплывалі [[Германскія мовы|германскія]], [[балцкія мовы]] і [[расейская мова]]. Напрыклад, германізмы можна сустрэць у галіне прафэсійнае лексыкі, русізмы — ў словах, якія былі часта ўжывальнымі ў пэрыяд [[Кіеўская Русь|Кіеўскае Русі]].

Як і іншыя шматлікія [[фіна-вугорскія мовы]], носьбіты эстонскае мовы карыстаюцца лацінскім альфабэтам. Як у іншых прыбалтыйска-фінскіх мовах у эстонскай мове прысутнічаюць літары ä, ö, ü, а таксама літары š, ž, якія ў эстонскай мове зьявіліся пазьней. Літары Cc, Qq, Ww, Xx, Ff, Zz, Šš, Žž ужываюцца толькі ў запазычаньнях і напісаньні ўласных назваў. Літара Õõ у эстонскай была дадана асобна лінґвістамлінгвістам Ота ВільґельмамВільгельмам МазінґамМазінгам.

=== АртаґрафіяАртаграфія ===

Эстонская мова, як і беларуская, у большасьці напісаньні словаў падпарадкоўваецца фанэматычнаму прынцыпу — адна літара адпавядае адной фанэме. Але існуюць некаторыя [[Марфалёгіямарфалёгія (лінгвістыка)|марфаляґічныямарфалягічныя]] й гістарычныя выключэньні. Напрыклад, літара h аглушае на пісьме гукі b, g, d пры скланеньні словаў, калі замест іх вымаўляецца p, k, t. Часам літары š, ž могуць замяняць на спалучэньні sh, zh, хоць гэта й лічыцца няправільным.

Сучасныя эстонскія прынцыпы артаґрафіі былі створаны навукоўцам Эдуардам Ахрэнсам на аснове фінскаефінскай артаґрафііартаграфіі ў другой палове 19 стагодзьдзяст. Раней ужывалася артаґрафіяартаграфія БэнґтаБэнгта ҐотфрыдаГотфрыда Фарсэліюса і Ягана ГорнунґаГорнунга, якая была створана ў 17 стагодзьдзіст. Некаторыя прынцыпы нямецкае артаґрафічнаеартаграфічнае мовы захоўваліся ў эстонскай мове і пазьней — напрыклад, літару Ww ужывалі замест Vv да 1930-ых гадоў.

Фанэтычная сыстэма характарызуецца выкарыстаньнем цьвёрдых і мяккіх зычных гукаў, неасьпіраваных выбухных зычных (гукі ''p, t, k'' прамаўляюцца без прыдыханьня ў адрозьненьне ад [[Нямецкіягерманскія мовы|нямецкіхгерманскіх моваў]]) і магчымасьцю спалучэньня цьвёрдых зычных з галоснымі пярэдняга шэрагу (напрыклад, у словах ''tee'', ''täht'', ''töö'', ''tüvi'' '''t''' вымаўляецца цьвёрда, перад галосным '''i''' зычныя зьмякчаюцца). Зычныя гукі ''b, g, d'' і запазычаны ''ž'' вымаўляюцца глуха ці паўзвонка.

Паўночныя дыялекты зьмяшчаюць у сябесабе тры ґрупыгрупы гаворак. Кескмурэ, альбо сярэдняя ґрупагрупа — аснова літаратурнае мовы, распаўсюджаныраспаўсюджаная ў ваколіцах [[Талін]]у. Ляэнэмурэ, ці заходняя ґрупа, распаўсюджаная ў [[Пярнумаа]] і [[Ляэнэмаа]]. ҐрупаГрупа гаворак Саартэмурэ распаўсюджаная на выспахастравох [[Саарэмаа]] і Хіюмаа. ҐрупаГрупа гаворак ідамурэ, альбо ўсходняя, распаўсюджаная на паўночна-заходнім узьбярэжжы возера [[Чудзка-Пскоўскае возера|Пэйпсі]].

Асобна варта вылучыць паўднёвую дыялектную зону. Яна складаецца з чатырох ґрупгруп гаворак — мулґіскаямулгіская, тартуская, [[выру (мова)|выруская]] і [[сэут (мова)|сэтуская]], якія часам вылучаюцца ў асобныя мовы альбо ў адну асобную [[Паўднёваэстонскаяпаўднёваэстонская мова|паўднёваэстонскую мову]]. Часам гаворка сэту лічыцца не асобнай паўднёваэстонскай гаворкай, а часткай гаворкі выру.