Фэрдынанд II (кароль Арагону): розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Legobot (гутаркі | унёсак)
д Bot: Migrating 54 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q12860 (translate me)
выпраўленьне спасылак, артаграфія
Радок 1:
{{Артаграфія}}
[[Файл:FerdinandIIA.jpg|міні|215пкс|Фэрдынанд II]]
'''Фэрдынанд ІІ''' «Каталіцкі» ({{мова-es|Fernando II de Aragón y V de Castilla «el Católico»}}, {{мова-ca|Ferran II d'Aragó «el Catòlic»}}, [[Арагонская мова|па-арагонску]]: Ferrando II d'Aragón «lo Catolico»; [[10 сакавіка]] [[1452]] — [[23 студзеня]] [[1516]]) — быў каралём [[АрагонАрагонія|Арагоніі]]у (1479—1516), [[Сыцылія|Сыцыліі]] (1468—1516), [[Нэапаль|Нэапалю]] (1504—1516), [[Валенсія|Вaленсіі]], [[Сардынія|Сардыніі]] ды [[Навара|Навары]], [[граф Барсэлёнскі|графам Барсэлёнскім]], праз сваю жонку дэ-юрэ [[кароль Кастыліі|каралём Кастыліі]] (1474—1504) і рэгентам і сапраўдным гаспадаром гэтай краіны з 1508 году да сваёй сьмерці ў імя сваёй псыхічна неўраўнаважанае дачкі [[Хуана I Вар'ятка|Хуаны Вар'яткі]].
 
== Біяграфія ==
Фэрдынанд быў сынам [[Ян ІІ Арагонскі|Яна ІІ Арагонскага]] (чыя сям'я была малодшай лініяй дынастыі [[Трастамара]]) ад яго другой жонкі, кастыльскай шляхцянкі [[Хуана Энрыкес|Хуаны Энрыкес]]. [[19 кастрычніка]] [[1469]] года ў [[Вальядалід]]зе ён пабраўся шлюбам з [[Інфанта Ізабэла|Інфантай Ізабэлай]], зводнай сястрой і спадкаемцай [[Генрык ІV, кароль Кастыліі|Генрыка IV, караля Кастыліі]]. Такім чынам ён стаў jure uxoris каралём Кастыліі, калі Ізабэла стала каралевай Кастыліі па сьмерці яе брата ў [[1474]] годзе. Ізабэла таксама належала да каралеўскае дынастыі Трастамара. Маладыя манархі спачатку былі прымушаны весьці грамадзянскую вайну супраць [[прынцэсы Хуаны]], прызнанай але па-за шлюбнай дачкі Генрыка IV. Калі Фэрдынанд узыйшоў на трон Арагона, па сьмерці свайго бацькі ў 1479 годзе, Карона Кастыліі і разнастайныя тэрыторыі Кароны Арагона аб'ядналіся ў пэрсанальнае вуніі, утварыўшы адзіную, упершыню з 8-ага стагоддзя, тэрытарыяльна-палітычную адзінку, якую можна назваць [[ГішпаніяйГішпанія]]й нягледзячы на тое, што розныя тэрыторыі ня мелі адзінае нацыянальнае адміністрацыі да ХVІІІ стагоддзя.
 
Першае дзесяцігоддзе сумеснага панаваньня Фэрдынанда і Ізабэлы было занята захопам [[каралеўства Гранада]], апошняга мусульманскага анклава на [[Іберыйская паўвыспа|Іберыйскае паўвыспе]], які завяршыўся ў [[1492]] годзе. У той жа самы год быў выданы [[Альгамбрскі дыкрэт]], які выганяў [[габрэі|габрэяў]] як з [[Кастылія|Кастыліі]], так і з [[Арагон]]а. Таксама ў гэты год каралеўская пара выправіла [[Хрыстафор Калюмб|Хрыстафора Калюмба]] ў яго экспэдыцыю ў [[Новы сьвет]]. Па [[дамове заключанай у Тордесійас]] у [[1494]] годзе, па-за эўрапэйскі сьвет быў падзелены паміж каронамі Партугаліі і Кастыліі па паўночна-паўднёвае лініі, якая ішла праз [[Атлянтычны акіян]].
 
Пазьнейшая частка жыцьця Фэрдынанда была па большасьці занята барацьбой з каралямі Францыі за кантроль над Італіяй пад час, так званых, [[Італьянскія войны|Італьянскіх войнаў]]. У 1494 годзе, [[Карл VІІІ, кароль Францыі]], ўварваўся ў Італію і выгнаў [[Альфонс ІІ|Альфонса ІІ]] (які быў стрыечным братам Фэрдынанда і прыёмным сынам Фэрдынандавай сястры) з трона Неапаля. Фэрдынанд уступіў у хаўрус з некаторымі італьянскімі гаспадарамі і з імпэратарам [[Максыміліян I, імпэратар Сьвятое Рымскае ІмпэрыіГабсбург|Максыміліянам І]] і пасьпяхова выбіў французаў ў [[1496]] годзе, пасадзіўшы на неапалітанскі трон [[Фэрдынанд II|Фэрдынанда ІІ]], сына караля Альфонса. У [[1501]] годзе, пасьля сьмерці Фэрдынанда Неапалітанскага і уступленьня на трон яго дзядзькі [[Фрэдэрык]]а, Фэрдынанд Арагонскі падпісаў пагадненьне з наступнікам Карла VІІІ, [[Людовік XIIХІІ (кароль Францыі)|Людовікам ХІІ]], які толькі што пасьпяхова адстаяў свае прэтэнзіі на [[Міланскае герцагства]], аб падзеле Неапалітанскіх уладаньняў. Паводле гэтага дакуманта [[Кампанія]] і [[Абруццы]], якая уключае ў сябе сам [[Неапаль]], мусілі адысьці да французаў, у той час калі [[Апулія]] і [[Калябрыя]] мусілі застацца за Фэрдынандам. Неўзабаве дамова развалілася на часткі, і на працягу некалькіх наступных гадоў найлепшы генэрал Фэрдынанда, [[Ганзала Фернандэс де Кордаба]], веў вайну супраць французаў, захапіўшы Неапаль у [[1504]] годзе. Яшчэ адзін менш знакаміты "захоп" адбыўся ў [[1503]] годзе, калі [[Андрэас Палеолаг]], de jure [[імпэратар]] [[Усходняя Рымская імпэрыя|Усходняе Рымскае імпэрыі]] зрабіў сваімі спадкаемцамі Фэрдынанда ды Ізабэлу. Такім чынам Фэрдынанд стаў de jure усходнерымскім імпэратарам.
 
== Па сьмерці Ізабэлы ==
Радок 14 ⟶ 15:
Фэрдынанд не пагаджаўся з палітыкай, якую праводзіў Філіп. У 1505 годзе Фэрдынанд ізноў ажаніўся на [[Жэрмэн дэ Фуа]], пра-праўнучке яго зводнае сястры [[Элеянора Наварская|каралевы Элеяноры Наварскае]], спадзяючыся мець дзіця мужскога полу, каб, такім чыман, разьяднаць Кастылію ды Арагон, і адмовуць Філіпу ў будучай магчымасьці караляваньня ў Арагоне, а таксама закласьці падмурак прэтэнзіяў на землі наварскае кароны.
 
У 1508 годзе ў [[Італія|Італіі]] ізноў выбухнула вайна - гэтым разам з [[Вэнэцыя]]й, супраць якой аб'ядналіся усе дзяржавы паўвыспы, разам з [[Людовік XII, (кароль Францыі)|Людовікам XII]], Фэрдынандам, [[Максімілян I Габсбург|Максімілянам І]] ды [[ПапаЮлі II Юлій(папа ІІрымскі)|Папам Юліям ІІ]], ў так званай [[Ліга Камбрэ|Лізе Камбрэ]]. Нягледзячы на тое, што французы здолелі атрымаць перамогу на вэнэцыянцамі ў [[бітва пры Аньядэлла|бітве пры Аньядэлла]], Ліга неўзабаве развалілася з-за падозраньняў якія мелі Папа і Фэрдынанд наконд намераў французаў. У гэтых варунках была сфармаваная [[Сьвятая Ліга]], у якую таксама увайшлі ўсе дзяржавы, але гэтым часам яна была скіраваная супраць [[Францыя|Францыі]].
 
У [[лістапад]]зе [[1511]] года Фэрдынанд і ягоны зяць, [[Генрых VІІІVIII]], кароль Ангельшчыны]], падпісалі [[Ўэстмінстэрская дамова|Ўэстмінстэрскую дамову]], паводле якой абодвы бакі мелі быць хаўрусьнікамі ў вайне супраць [[Францыя|Францыі]]. У той жа самы год Фэрдынанд захапіў ды анэксаваў паўднёвую частку [[каралеўства Навара]], каралі якой адначасова зьяўляліся францускімі арыстакратамі. У асноўным Сьвятая Ліга дамаглася посьпехаў і ў Італіі. Французы былі выгнаны зь Мілана, які ізноў перайшоў да герцагаў з роду Сфорца паводле мірнае дамовы 1513 года. Аднак праз два гады францускія войскі ізноў увайшлі ў Мілан.
 
Фэрдынанд памёр у [[1516]] годзе ў мястэчку Мадрыгалеха, [[Карсэрэс]], [[Экстрэмадура]], [[Гішпанія]].
 
== Спадчына ==
Фэрдынанд меў славу вельмі прадбачлівага і бязьлітаснага палітыка. Адным зь першых ён зразумеў моц і патанцыял аб'яднанай Гішпаніі, над узмацненьнем якой, ён разам са сваёй жонкай, [[Ізабэла I|Ізбэлай Кастыльскай]], безупынна працаваў. Спрабуючы стала ўсталяваць дамінаваньне Гішпаніі ў Італіі, Фэрдынанд і Ізабэлла, вялі актыўную дынастычную палітыку, каб акружыць свайго самага магутнага й упартага праціўніка, Францыю, ланцугом хаўрусьнікаў. Так былі аддадзеныя замуж [[Хуана I Вар'ятка|Хуана]], будучая каралева Кастыліі, якая стала жонкай герцага Фляндрыі [[Філіп Бургундзкі|Філіп]]а і маткай будучага імпэратара [[Карл V (імпэратар СьвяшчэннайСьвятой Рымскай імпэрыі)|Карла V Вялікага]], і [[Катарына Арагонская]], якая стала жонкай, спачатку [[Артур,герцаг Ўэльскі|Артура,герцага Ўэльскага]] , а пасьля яго малодшага брата [[Генрых VІІІ, кароль АнгельшчыныVIII|Генрыха VІІІVIII]], і маткай каралевы [[Марыя І, каралева АнгельшчыныI|Марыі ІI]], якая дастала мянушку "крывавай Мэры" за сваю рэпрэсыўную рэлігійную палітыку. Фэрдынанд добра разумеў патрэбы сваёй краіны. І калі яго спадкаемца, Карл V, уступіў на трон, Гішпанія, і яе ўладаньні сталі падмуркам і самай каштоўнай часткай ўсіх яго зямель і гаспадарстваў.
 
== Вонкавыя спасылкі ==