Гарадзенская ратуша: розьніца паміж вэрсіямі

'''Гарадзенская ратуша''' – помнік архітэктуры эпохі рэнэсансу (а потым клясыцызму). Пачаткам яе будаўніцтва лічыцца канец XV ст., калі месту было нададзена магдэбургскае права. Адзінымі графічнымі крыніцамі, якія дазваляюць уявіць яе аўтэнтычны від, з’яўляюцца гравюры М.[[Матэуш Цюндт|Матэуша Цюндта]] [[1568]] рг. і Т.[[Тамаш Макоўскі|Тамаша Макоўскага]] [[1600]] рг.

†== Гісторыя ==

Па даручэнню каралеўскіх камісараў магістрат Гродна меў распачаць пабудову ратушы. На гэта была вызначана сума 4800 злотых, у тым ліку яўрэў павінны былі даць 300 злотых, а таксама 20 000 штук цэглы, 100 мерак вапны. Аднак справа замаруджвалася з-за недахопу сродкаў. За невыкананне распараджэння з горада меркавалася спагнаць 2000 коп літоўскіх грошаў28. Галоўнай прычынай недахопу грошаў на будаўніцтва былі цяжкасці з іх зборам, аб чым і паведамляе канстытуцыя сейма [[1690]] г. Сродкі павінны былі збіраццазьбірацца прымусова, “абы ратуша была пабудавана коштам горада”29. Нягледзячы на згадагыя намаганні, справа адбудовы ратушы расцягнуласярасьцягнулася амаль што на цэлае стагоддзестагодьдзе.

Першая выява ратушы на планах горада датуецца [[1706]] г. На плане, выкананым у гэтым годзе, на Рынку паказаны будынак з надпісам “базар” (былая ратуша), а на скрыжаванні рынку з вул. Замкавай размешчаныразьмешчаны будынак з надпісам “ратуша”. З чаго вынікае, што на руінах першай ратушы былі заснаваны гандлёвыя крамы, а магістрат пераехаў у дом лентвойта.

Занядбанне справы адбудовы ратушы скарысталі гродзенскія яўрэі, якія занялі яе пашкоджаны будынак крамамі і не хацелі фінансаваць на адбудову. Аб гэтым ускосна паведамляла канстытуцыя сейма [[1690]] г.31

У 1713 г. яўрэў атрымалі загад “гандаль свой у рынку тым жа ў Гродне каб не вялі”, акрамя таго, каб “на ратушу 50 тысяч цэгел і іншых матэрыялаў да рэстаўрацыі прысуджаных абы адразу далі”32далі”.

Пасля разбурэнняў [[Вялікая Паўночная вайна|ПаўночныйПаўночнай вайны]] Гродна быў вызвалены на дзесяць гадоў ад выплочваннявыплочваньня да скарбу “чыншаў ... капшчызны ад напояў”. Гэтыя сродкі таксама мелі пайсці “на рэпарацыю ратушы і аздобу горада”33. Як сведчыцьсьведчыць універсал надворнага каралеўскага падскарбія Асалінскага [[1720]] г. “ратуша ў горадзе тутэйшым Гродне, так даўно пустуючая да як найхутчэйшай ма прыйсціпрыйсьці пэрфекцыі”, у чым павінны былі дапамагаць таксама і ўладальнікі крамаў ў рынку.

Так яўрэй Зэльман Беркавіч “капаючы падмуркі на свае крамніцы ў шкоду горада асмеліўся і выразаць казаў трубы, якія з даўніх часоў сядзяць і ўфундаваныя для бяспекібясьпекі горада ад агню выпадковага”34выпадковага”.

ФрагментыФрагмэнты згаданага ўніверсала сведчыцьсьведчыць аб заняццізаняцьці яўрэйскім гандлярамі будынку ратушы, якая ж да таго знаходзілася ў зруйнаваным стане.

Таму гарадскі магістрат распачаў выдаляць крамы з будынку ратушы. Яўрэі, уладальнікі крамаў, што не згаджаліся з рашэннем уладаў, падчас спробы рамонтных работ закідалі муляроў і нават бурмістра Войцеха Цяхлевіча камянямі і цэгламі35. Вывесці гандляроў з руін ратушы так і не ўдалося. Падарожнік Вільгельм Шлемюлер, які наведаў Гродна ў час сейма [[1752]] г., у сваім дзённіку звяртае ўвагу на ратушу толькі ў канцы апісання гарадской забудовы, лаканічна натуючы: “некалькі яшчэ значнейшых дамоў мураваных у рынку. У сярэдзіне бачны руіны велізарнага гмаху, дзе купцы раскладваюць свой тавар”36тавар”.

І ідучы на саступкі, дазволілі ім пабудаваць крамы, “а іншыя крамы коштам горада мураваныя магістрат як усеагульную гарадскую ўласнасць ... жыдам арандуючы, даход ратушы справіў”39справіў”.