Вікіпэдыя

Карачаева-Чаркесія: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Legobot (гутаркі | унёсак)
52 250 правак
д Bot: Migrating 73 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q5328 (translate me)
Радок 1:
{{Адміністрацыйная адзінка
{| class="toccolours" border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style="border-collapse: collapse; margin: 0 0 1em 1em;"
|Назва = Карачаева-Чаркеская Рэспубліка
|+<big><big>'''Карачаево-Черкесская Республика<br />Къарачай-Черкес Республика<br />Къэрэшей-Шэрджэс Республикэ<br /><small>Рэспубліка Карачаева-Чаркесія</small>'''</big></big>
|Назва ў родным склоне = Карачаева-Чаркесіі
|-
|Арыгінальная назва = {{мова-ru||скарочана}} Карачаево-Черкесская Республика<br /> {{мова-krc||скарочана}} Къарачай-Черкес Республика<br /> {{мова-abq||скарочана}} Къарча-Черкес Республика<br /> {{мова-nog||скарочана}} Карашай-Шеркеш Республикасы<br /> {{мова-kbd||скарочана}} Къэрэшей-Шэрджэс Республикэ
| align=center colspan=2 |
|Герб = Coat of Arms of Karachay-Cherkessia.svg
{| border=0 cellpadding=2 cellspacing=0 style="background:inherit;"
|Сьцяг = Flag of Karachay-Cherkessia.svg
|- style="background: #FFFFFF; text-align: center; margin: 0.2em 0.2em 0.1em 0.1em;"
|Краіна = [[Расея]]
| style="width: 145px;" | [[Файл:Kchr gerb.png|130пкс|цэнтар|герб]]
|Гімн = [[Гімн Карачаева-Чаркесіі]]
| style="width: 145px;" | <span style="border:1px solid #bbbbbb; display:table-cell;">[[Файл:Flag of Karachay-Cherkessia.svg|130пкс|цэнтар|сцяг]]</span>
|Статус = [[Рэспубліка]]
|-
|Від адміністрацыйнай адзінкі1 = [[Эканамічныя раёны Расеі|Эканамічны раён]]
|}
|Назва адміністрацыйнай адзінкі1 = [[Паўночна-Каўкаскі эканамічны раён (Расея)|Паўночна-Каўкаскі]]
|-
|Від адміністрацыйнай адзінкі2 =
| align=center colspan=2 | [[Файл:RussiaKarachay-Cherkessia2007-07.png]]
|Назва адміністрацыйнай адзінкі2 =
|-
|Уваходзіць у = [[Паўночна-Каўкаская фэдэральная акруга|Паўночна-Каўкаскую фэдэральную акругу]]
| [[Афіцыйная мова]] || [[Расейская мова|расейская]], [[Абазінская мова|абазінская]], [[Карачаеўская мова|карачаеўская]], [[Нагайская мова|нагайская]], [[Чаркеская мова|чаркеская]]
|Від адміністрацыйнага падзелу =
|-
|Улучае = 10 [[раён]]аў,<br/>2 мескія акругі
| [[Адміністратыўны падзел Расеі|Тып суб’екту фэдэрацыі]] || [[Рэспубліка]]
|Від адміністрацыйнага цэнтру =
|-
|Цэнтар = [[Чаркеск]]
| [[Федэральныя акругі Расеі|Фэдэральная акруга]] || [[Паўднёвая федэральная акруга|Паўднёвая]]
|БуйныГорад = Чаркеск
|-
|БуйныяГарады = [[Чаркеск]], [[Вусьць-Джэгута]], [[Карачаеўск]]
| [[Эканамічныя акругі Расеі|Эканамічная акруга]] || [[Паўночна-Каўкаская эканамічная акруга Расеі|Паўночна-Каўкаская]]
|ДатаЎтварэньня = [[12 студзеня]] [[1922]] <small>(як [[Карачаева-Чаркеская аўтаномная вобласьць|Карачаева-Чаркеская АВ]])</small><br/>[[26 красавіка]] [[1926]] <small>(падзел на [[Карачаеўская аўтаномная вобласьць|Карачаеўскую АВ]], [[Чаркеская нацыянальная акруга|Чаркескую НА]],<br/>Баталпашынскі ды Зелянчуцкі раёны;<br/>ад 30 красавіка 1928 Чаркеская НА набывае статус аўт. вобласьці)</small><br/>[[12 кастрычніка]] [[1943]] <small>(ліквідацыя Карачаеўскай АВ)</small><br/>[[12 студзеня]] [[1957]] <small>(аднаўленьне Карачаева-Чаркескай АВ)</small><br/>[[30 студзеня]] [[1990]] <small>(як Карачаева-Чаркеская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка)</small><br/>[[9 сьнежня]] [[1992]] <small>(як Карачаева-Чаркеская Рэспубліка)</small>
|-
|Кіраўнік = [[Рашыд Цямрэзаў]]
| [[Сталіца]] || [[Чаркеск]]
|Назва пасады кіраўніка = Кіраўнік Рэспублікі
|-
|Кіраўнік2 = [[Мурат Карданаў]]
| '''Прэзыдэнт''' || [[Мустафа Батдыеў]]
|Назва пасады кіраўніка2 = Старшыня Ўраду
|-
|Кіраўнік3 = [[Аляксандар Іваноў]]
| [[Плошча]]<br />&nbsp;— Усяго <br />&nbsp;— % Вада || [[Сьпіс суб'ектаў Расеі паводле плошчы|83 месца]]<br />14 100 [[квадратны кілямэтар|км²]]<br />
|Назва пасады кіраўніка3 = Старшыня<br/>Народнага Сходу (Парлямэнту)
|-
|АфіцыйныяМовы = [[расейская мова|расейская]], [[балкарская мова|карачаеўская]], [[кабардзінская мова|кабардзіна-чаркеская]], [[абазінская мова|абазінская]]
| [[Насельніцтва]] <br />&nbsp;— Усяго ([[2002]]) <br />&nbsp;— [[Шчыльнасьць насельніцтва|Шчыльнасьць]] || [[Сьпіс суб'ектаў Расеі паводле насельніцтва|75 месца]] <br />439 710<br /> 31,2/км²
|МовыВаЎжытку =
|-
|Насельніцтва = {{падзеньне}}471 847<ref name="karachaj">http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/PrPopul.xls</ref>
| '''Аўтамабільны код''' || 09
|Год перапісу = 2013
|-
|Адсотак ад насельніцтва =
| [[Часавы пас]] || [[UTC]]+3
|Месца паводле насельніцтва = 75
|}
|Сьпіс паводле насельніцтва =
|Шчыльнасьць = 33,05
|Месца паводле шчыльнасьці =
|Нацыянальны склад = [[карачаеўцы]], [[расейцы]], [[чаркесы]], [[абазіны]], [[нагайцы]]
|Канфэсійны склад =
|Плошча = 14 277
|Адсотак ад плошчы =
|Месца паводле плошчы = 77
|Сьпіс паводле плошчы =
|Максымальная вышыня =
|Сярэдняя вышыня =
|Мінімальная вышыня =
|Шырата =
|Даўгата =
|Мапа = Karachay-Cherkess in Russia.svg
|Загаловак мапы =
|Памер мапы = 240
|Мапа адміністрацыйнай адзінкі =
|Памер мапы аа =
|Часавы пас = [[UTC]] +4
|Летні час =
|Скарачэньне =
|ISO = RU-KC
|FIPS =
|Тэлефонны код =
|Паштовыя індэксы =
|Інтэрнэт-дамэн =
|Код аўтамабільных нумароў = 09
|Катэгорыя ў Commons =
|Парамэтар1 =
|Назва парамэтру 1 =
|Парамэтар2 =
|Назва парамэтру 2 =
|Сайт = http://www.kchr.ru/
|Дадаткі =
|Мэдыя-парамэтар1 =
|Назва мэдыя-парамэтру 1 =
|Мэдыя-парамэтар2 =
|Назва мэдыя-парамэтру 2 =
|Колер фону парамэтраў = {{Колер|Расея}}
|Колер фону герб-сьцяг = {{Колер|Расея}}
}}
[[Файл:Karachay Cherkess03.png|thumb|250px|right]]
'''Карача́ева-Чарке́ская Рэспу́бліка''' ('''Карача́ева-Чарке́сія''', {{мова-ru|Карачаево-Черкесская Республика}}, {{мова-krc|Къарачай-Черкес Республика}}, {{мова-abq|Къарча-Черкес Республика}}, {{мова-nog|Карашай-Шеркеш Республикасы}}, {{мова-kbd|Къэрэшей-Шэрджэс Республикэ}}) — суб’ект [[Расея|Расейскай Фэдэрацыі]], разьмешчаны на [[Паўночны Каўказ|Паўночным Каўказе]]. Уваходзіць у склад [[Паўночна-Каўкаская фэдэральная акруга|Паўночна-Каўкаскай фэдэральнай акругі]].
'''Карачаева-Чаркесія''' — суб’ект [[Расея|Расейскай Фэдэрацыя]], разьмешчаны на [[Паўночны Каўказ|Паўночным Каўказе]].
 
Знаходзіцца ў перадгор’ях паўночнай часткі Вялікага [[Каўказ]]ау. Рэспубліка мяжуе на захадзе з [[Краснадарскі край|Краснадарскім краем]], на поўначы з [[Стаўрапальскі край|Стаўрапальскім краем]], на ўсходзе — з [[КабардынаКабардзіна-Балкарыя|КабардынаКабардзіна-Балкарскай рэспублікай]], на поўдні ўздоўж Галоўнага Каўкаскага хрыбтахрыбту — з часткова прызнанай [[Абхазія|Абхазіяй]] і [[Грузія|Грузіяй]]. Уключае [[Карачай]], [[Чаркесія|Чаркесію]], [[Абазінія|Абазінію]] і тэрыторыі, населеныя [[Верхняя Кубань|казакамі]] ды [[нагайцы|нагайцамі]]{{крыніца}}. Адміністрацыйны цэнтар — места [[Чаркеск]].
 
== Геаграфія і прырода ==
Найбуйнейшая частка (каля 80%) Карачаева-Чаркескай Рэспублікі разьмешчаная ў горнай мясцовасьці. У межах рэспублікі вылучаюцца 3 зоны: перадгорная раўніна, перадгор’і і горы [[Каўказ]]а. На поўначы цягнуцца Перадавыя хрыбты Вялікага Каўказа, на поўдні — Водаразьдзельны і Бакавы, іх вышыня дасягае 4000 м. Да ўзьбярэжжа Чорнага мора вядуць [[Марускі перавал|Марускі]] і [[Клухорскі перавал]]ы. На мяжы з Кабардзіна-Балкарыяй ляжыць гара [[гара Эльбрус|Эльбрус]], самая высокая вяршыня Каўказа.
 
У рэспубліцы шмат водных рэсурсаў: каля 130 высакагорных азёраў, мноства горных вадаспадаў. Працякаюць 172 ракі, з іх самыя буйныя — [[рака Кубань|Кубань]], [[рака Вялікі Зелянчук|Вялікі]] і [[Рака Малы Зелянчук|Малы Зелянчук]], [[Уруп]], [[Лаба (прыток Кубані)|Лаба]]; маецца [[Кубанскае вадасховішча]]. Дзейная ў рэспубліцы сыстэма [[Вялікі Стаўрапальскі канал|Вялікага Стаўрапальскага каналу]] зьяўляецца крыніцай водазабесьпячэньня для [[Стаўрапальскі край|Стаўрапальскага краю]].
Найбуйнейшая частка (каля 80%) Карачаева-Чаркескай Рэспублікі разьмешчаная ў горнай мясцовасьці. У межах рэспублікі вылучаюцца 3 зоны: перадгорная раўніна, перадгор’і і горы [[Каўказ]]а. На поўначы цягнуцца Перадавыя хрыбты Вялікага Каўказа, на поўдні — Водаразьдзельны і Бакавы, іх вышыня дасягае 4000 м. Да ўзьбярэжжа Чорнага мора вядуць [[Марухскі перавал|Марухскі]] і [[Клухорскі перавал]]ы. На мяжы з Кабардына-Балкарыяй ляжыць гара [[гара Эльбрус|Эльбрус]], самая высокая вяршыня Каўказа.
 
Нетры багатыя на карысныя выкапні: [[каменны вугаль]], [[граніт]], [[мармур]], розныя руды і гліны. У вялікіх запасах — лекавыя [[мінэральныя воды]], мноства тэрмальных крыніцаў. Карачаева-Чаркесія разьмешчаная ў зоне горных стэпаў і шырокалісьцевых лясоў. У лясох і на высакагор’і захавалася багатая флёра і фаўна. На тэрыторыі рэспублікі знаходзяцца [[Цебердзінскі запаведнік]] і частка [[Каўкаскі запаведнік|Каўкаскага запаведніку]].
У рэспубліцы шмат водных рэсурсаў: каля 130 высакагорных азёраў, мноства горных вадаспадаў. Працякаюць 172 ракі, з іх самыя буйныя — [[рака Кубань|Кубань]], [[рака Вялікі Зелянчук|Вялікі]] і [[Рака Малы Зелянчук|Малы Зелянчук]], [[Рака Уруп|Уруп]], [[Рака Лаба, прыток Кубані|Лаба]]; маецца [[Кубанскае вадасховішча]]. Дзейная ў рэспубліцы сыстэма [[Вялікі Стаўрапальскі канал|Вялікага Стаўрапальскага каналу]] зьяўляецца крыніцай водазабесьпячэньня для [[Стаўрапальскі край|Стаўрапальскага края]].
 
Нетры багатыя на карысныя выкапні: [[каменны вугаль]], [[граніт]], [[мармур]], розныя руды і гліны. У вялікіх запасах — лекавыя [[мінэральныя воды]], мноства тэрмальных крыніцаў. Карачаева-Чаркесія разьмешчаная ў зоне горных стэпаў і шырокалісьцевых лясоў. У лясох і на высакагор’і захавалася багатая флёра і фаўна. На тэрыторыі рэспублікі знаходзяцца [[Тэбэрдзінскі запаведнік]] і частка [[Каўкаскі запаведнік|Каўкаскага запаведніка]].
 
== Насельніцтва ==
Карачаева-Чаркесія зьяўляецца шматнацыянальнай рэспублікай: на яе тэрыторыі пражываюць прадстаўнікі больш за 80 нацыянальнасьцяў. Агульная колькасьць насельніцтва складае 471 847 чал.<ref name="karachaj"/> (паводле зьвестак на [[2013]] год)<ref name="karachaj"/>. Шчыльнасьць насельніцтва — 33,05 чал./км², удзельная вага гарадзкога насельніцтва — 42,88% (паводле зьвестак на [[2013]] год)<ref name="karachaj"/>.
 
Нацыянальны склад паводле зьвестак Усерасейскага перапісу насельніцтва [[2010]] року выглядае наступным чынам<ref>[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm Інфармацыйныя матэрыялы аб канчатковых выніках Усерасейскага перапісу насельніцтва 2010 году]</ref>: [[карачаеўцы]] — 41,0%; [[расейцы]] — 31,6%; [[чаркесы]] — 11,9%; [[абазіны]] — 7,8%; [[нагайцы]] — 3,3%.
Карачаева-Чаркесія зьяўляецца шматнацыянальнай рэспублікай: на яе тэрыторыі пражываюць прадстаўнікі больш за 80 нацыянальнасьцяў. Агульная колькасьць насельніцтва складае 434,5 тыс. чал.([[2005]]). Шчыльнасьць насельніцтва — 30,8 чал./км², удзельная вага гарадзкога насельніцтва — 44,1%.
 
Нацыянальны склад: [[карачаеўцы]] (38,5%), [[расейцы]] (33,6%), [[чаркесы]] (11,3%), [[абазіны]] (7,4%), [[нагайцы]] (3,4%).
 
== [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел]] ==
Рэспубліка падзеленая на 2 мескія акругі ды 10 раёнаў; налічваецца 144 паселішчы, зь іх — 4 буйныя месты ([[Чаркеск]], [[Карачаеўск]], [[Усьць-Джэгута]] і [[Цэбэрда]]). Раёны:
 
* Вусьць-Джэгуцінскі
Рэспубліка падзеленая на 10 раёнаў; налічваецца 144 паселішчы, зь іх — 4 буйныя месты ([[Чаркеск]], [[Карачаеўск]], [[Усьць-Джэгута]] і [[Цэбэрда]]). Раёны:
 
* Усьць-Джэгуцінскі
* Зелянчуцкі
* Малакарачаеўскі
* Прыкубанскі
* Хабескі
* Хабэскі
* Адыгэ-Хабльскі
* Карачаеўскі
* Урупскі
 
== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}
 
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Karachay-Cherkessia|выгляд=мініпоўны}}
* [http://www.kchr.info/ Афіцыйны сайт Карачаева-Чаркесіі]
 
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Карачаева-Чаркесія»